آینده اقتصاد ایران و آمریکا به هم گره خورده است

کاهش مداوم قیمت نفت این روزها دغدغه‌های بسیاری برای کشورهای تولید‌کننده نفت به وجود آورده است. دغدغه‌های که از کاهش بودجه کشور تا صدمات وارد شده به اقتصاد کشورها در آن نقش دارند. برخی در ریشه‌یابی کاهش قیمت نفت افزایش قیمت دلار، افزایش تولید نفت کشورهایی مانند عربستان و آمریکا را دخیل می‌دانند و برخی دیگر رنگ و بوی سیاسی به کاهش قیمت نفت می‌دهند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که کاهش رشد اقتصادی چین و آمریکا به کسری بودجه اقتصاد ایران دامن می‌زند.
 
نرخ رشد اقتصادی آمریکا 5 /3 درصد رسیده که در قیاس با فصل قبل 1/1 درصد کاهش پیدا کرده است. تحلیلگران بازار اعتقاد دارند کاهش رشد اقتصادی آمریکا به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین دلایل کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی بوده است.

در همین حال سعید لیلاز، تحلیلگر اقتصادی می‌گوید: رشد اقتصادی چین طی پنج سال گذشته به کمترین حد رسیده و همچنین رشد اقتصادی آمریکا هم کاهش یافته است. این دو عامل موجب شده تا قیمت نفت در بازارهای جهانی روند نزولی به خود بگیرد.

کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی به طور متوسط 30 درصد از درآمدهای ارزی کشور را کم کرده است. از سوی دیگر برآوردهای یکی از نمایندگان مجلس نیز نشان می‌دهد دولت تا پایان سال و با توجه به همین روند قیمت‌گذاری نفت با کسری 15 درصدی بودجه مواجه شود. با این حال معظمی، معاون وزارت نفت خبر داده که ایران طی شش ماهه نخست سال‌جاری پنج درصد بیش از پیش‌بینی‌ها درآمد نفتی داشته است. در همین حال علی طیب‌نیا، وزیر امور اقتصادی و دارایی هم اعلام کرده با وجود کاهش قیمت نفت کشور با کسری بودجه مواجه نمی‌شود.
با این وجود بررسی‌ها نشان می‌دهد قیمت نفت همچنان در بازارهای جهانی کاهش می‌یابد. انتشار خبر کاهش رشد اقتصادی آمریکا و چین نیز می‌تواند به سرعت بیشتر کاهش قیمت‌ها کمک کند. همزمان قیمت طلا در بازارهای جهانی نیز طی یک هفته با 40 دلار نزول مواجه شده است. به گفته فعالان بازار و با توجه به وضعیت عمومی اقتصاد آمریکا و چین طی ماه‌های آینده نیز باید در انتظار کاهش قیمت‌ها بود.

از سوی دیگر برخی تحلیل‌ها نشان می‌دهد میزان تولید نفت عربستان طی ماه‌های گذشته به شدت افزایش یافته است. همین جریان نیز موجب شده تا افت بهای نفت بیش از گذشته شدت بگیرد.

قیمت نفت در بازارهای جهانی در آخرین روز معاملاتی ماه اکتبر 2014 (جمعه، 9 آبان‌ماه) همچنان به روند کاهشی خود ادامه داد تا برای چهارمین ماه پی در پی سقوط را تجربه کند. این در حالی است که برنامه محرک پولی ژاپن در روز جمعه توانست ارزش دلار را بالا ببرد و بازار متلاطم نفتی را دچار بحران دیگری کند.

از سوی دیگر انتشار گزارش‌های ماهانه نشان داد که سازمان کشورهای صادرکننده نفت با وجود ادامه کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی، هیچ تلاشی برای کاهش تولید و عرضه نفت خود نکرده‌اند. بر اساس برآورد رویترز، تولید نفت اوپک در ماه اکتبر 120 هزار بشکه در روز کاهش یافت اما همچنان این سازمان 720 هزار بشکه بیشتر از سقف تولید روزانه خود نفت به بازار عرضه می‌کند.

با این حال اداره اطلاعات انرژی آمریکا از افزایش صد هزار بشکه‌ای تولید روزانه نفت ایران در دو ماهه سپتامبر و اکتبر 2014 خبر داد و ایران را سومین تولیدکننده «اوپک» در این دوره معرفی کرد. با وجود آنکه قیمت نفت در بازارهای جهانی در حال کاهش است، ایران تولید نفت خود را روزانه صد هزار بشکه افزایش داده و با وجود اینکه در دو ماهه سپتامبر و اکتبر 2013 تولید نفت‌خام بالغ بر 7 /2 میلیون بشکه در روز بوده در مدت مشابه سال‌جاری به 8 /2 میلیون بشکه در روز افزایش یافته است.

تحلیلگران اقتصادی معتقد بودند عربستان و آمریکا علیه ایران و روسیه ائتلافی تشکیل داده‌اند تا با افزایش تولید خود به کاهش قیمت نفت این کشورها دامن بزنند. این را حتی تحلیلگران آمریکایی هم مطرح کردند.

 اما ظرف دو هفته گذشته نگاه‌‌ها به موضوع کاهش قیمت نفت تغییر کرد. اظهارات اخیر مقامات اوپک و به‌خصوص دبیرکل اوپک هم به تغییر نگاه دامن زد. وی معتقد است کاهش قیمت نفت نه اقدامی سیاسی که اقدامی صرفا اقتصادی است و علت آن هم مشخص است با روی‌کارآمدن انرژی‌های نو و ارزان، جنگ نفت در بین کشورها آغاز شده است.

حسین راغفر، اقتصاددان بر این باور است که اقتصادی که وابسته به درآمدهای نفتی است قاعدتا با کاهش قیمت نفت به شدت آسیب خواهد دید. راغفر در گفت‌وگو با خبرآنلاین گفت: کاهش قیمت نفت و آسیب‌هایی که این موضوع به بدنه اقتصاد کشور وارد می‌کند، می‌تواند گسترده باشد زیرا اقتصاد ما وابستگی شدیدی به درآمدهای نفتی دارد.
وی افزود: هم بودجه می‌تواند با مشکل مواجه شود و هم بسیاری از فعالیت‌های عمرانی از کار بازخواهد ماند.

این استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا در ادامه خاطرنشان کرد: از بودجه‌ای که 70 درصد آن متعلق به دستمزد است، نمی‌توان انتظار داشت که با 30 درصد باقیمانده آن کار خاص و تاثیر گذاری انجام داد.
راغفر اظهار کرد: از دیدگاه من اثرات کاهش قیمت نفت بر بودجه و اقتصاد ایران کاملا منفی خواهد بود.

همچنین مهدی پورقاضی، عضو و نایب رییس کمیسیون صنعت‌ومعدن گفت: به طور قطع کاهش قیمت نفت بر بودجه و اقتصاد ایران تاثیر خواهد گذاشت زیرا درآمدهای ارزی کشور به صورت محسوسی کاهش پیدا خواهد کرد.

پورقاضی با هوشمند تلقی کردن دولت یازدهم و مسوولان بودجه‌ریزی کشور خاطرنشان کرد: زمانی که مسوولان کشور قیمت نفت را بین 75 تا 90 دلار در نظر می‌گیرند، این موضوع نشان می‌دهد که بسیاری از ابعاد را در نظر گرفته‌اند و پیش‌بینی‌های لازم را انجام داده‌اند تا با تدابیر ویژه به مشکل بودجه بر نخورند.

عضو و نایب رییس کمیسیون صنعت و معدن اتاق ایران در ادامه افزود: قیمت نفت از 75 دلار پایین‌تر نخواهد آمد رقمی که مسوولان ما آن را پیش‌بینی کرده‌اند اما موضوعی که باید در نظر داشت این است که با افت قیمت نفت در کشور و بدون برنامه‌ریزی ممکن است پروژه‌های عمرانی با مشکل رو‌به‌رو شوند.

وی اظهار کرد: کاهش قیمت نفت ممکن است بودجه سال آینده را با تنگنا رو‌به‌رو کند و باعث کند شدن پروژه‌های عمرانی شود. از سوی دیگر نگرانی از بابت کسری بودجه در کشورهای نفتی چندان جدی نیست، جز نیجریه و بحرین که بودجه خود را با نفت 126 و 136دلاری بسته‌اند، دیگر کشورهای عضو اوپک بودجه خود را با نفت کمتر از 110 دلار بسته‌اند. از طرف دیگر قیمت نفت در شش‌ماهه امسال بالغ بر 110 دلار بوده و بخشی از این کسری بودجه از این طریق تامین می‌شود. همچنین کمتر تحلیلی را می‌توان یافت که معتقد باشد قیمت نفت به کمتر از 75 دلار در هر بشکه برسد. بر این اساس می‌توان گفت اوضاع کشورهای نفتی به‌ویژه ایران نگران‌کننده نیست و می‌توان به این موضوع توجه کرد که شاید در کوتاه‌مدت‌ کاهش مقطعی قیمت نفت بر اقتصاد این کشورها سایه بیندازد که البته کمی دور از انتظار است اما در نهایت به ‌نفع کشورهای نفتی است.

آخرین بار که بهای شاخص‌های نفتی برای چهار ماه پی در پی کاهش یافت در ژوییه 2008 بود. در آن زمان، قیمت نفت برنت شش ماه پیاپی کاهش یافت تا در ماه دسامبر در نهایت متوقف شد در حالی که افت قیمت نفت دبلیو‌تی‌ای تا ژانویه 2009 نیز ادامه یافت.

براساس این گزارش، بررسی روند صادرات نفت‌خام ایران، عراق و عربستان به عنوان رقبای اصلی، نشان از آن دارد که رتبه عراق در سال 2012 در زمینه صادرات نفت بالاتر از ایران بوده و پیش از شروع روند کاهشی تولید نفت در ایران، در سال 2012 میزان صادرات نفت‌خام عراق از صادرات نفت‌خام ایران پیشی گرفته است. این در حالی است که ایران طی سال‌های 2000 تا 2010 همواره جزو پنج صادرکننده بزرگ نفت بوده است و رتبه کشور عراق یا کشورهایی چون امارات و کویت که هم‌اکنون بیش از ایران صادرات دارند، پایین‌تر از ایران بود.

سایت صدای اقتصاد در گزارشی دیگر اشاره کرده است که ادامه وضعیت فعلی قیمت‌گذاری نفت در بازارهای جهانی به کاهش شدید درآمدهای نفتی ایران منجر می‌شود.
پیش از این مسعود نیلی، مشاور اقتصادی رییس‌جمهور هم هشدار داده بود که کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی منجر به کاهش درآمدهای ارزی کشور می‌شود. حتی برخی تحلیلگران بدبین بازار نیز نقل می‌کنند، تحولاتی که در بازارهای جهانی رخ می‌دهد در کوتاه‌مدت منجر به افزایش قیمت دلار در بازار، کاهش قیمت طلا و کسری بودجه دولت می‌شود.

از سوی دیگر هفته گذشته طیب‌نیا، وزیر امور اقتصادی و دارایی به موضوع کاهش قیمت نفت اشاره کرده بود و خواهان استفاده دولت از این وضعیت برای کاهش وابستگی‌ها به نفت شده بود اما همزمان حسن روحانی، رییس‌جمهور به بیژن نامدار زنگنه دستور ویژه‌ای برای رسیدگی به وضعیت بازار نفت داده است. در حال حاضر ایران جایگاه سوم را در میان کشورهای تولیدکننده نفت در بازار جهانی در اختیار دارد.