مروری بر زندگی و فعالیت‌های علمی ؛ آلبرت هیرشمن
آرمان‌شهر اقتصاد
آلبرت اوت هیرشمن در روز 7 آوریل سال 1915 میلادی در برلین آلمان متولد شد. او یکی از اقتصاددانان بسیار اثر‌گذار و نویسنده تعداد زیادی کتاب در زمینه اقتصاد سیاسی و ایدئولوژی‌های این علم در دنیاست که تالیفاتش بارها تجدید چاپ شده است و نظراتش در مقالات علمی مختلفی مورد استناد قرار گرفته است. اولین و مهم‌ترین حوزه کاری او در علم اقتصاد را می‌توان اقتصاد توسعه دانست. او تاکید اصلی‌اش را در مطالعات حوزه اقتصاد توسعه روی رشد نابرابر اقتصادی گذاشت و بیان کرد به دلیل کمبود تصمیم‌گیران قدرتمند و عالم اقتصادی در کشورهای در حال توسعه و ناتوانی تصمیم‌گیران اقتصادی در ایجاد انگیزه کار و فعالیت اقتصادی و به‌کارگیری بهینه از منابع طبیعی و منابع انرژی، امکان رشد بهینه اقتصادی با حداکثر توان در این کشورها وجود ندارد. پیشنهاد او برای تغییر این وضعیت ایجاد صنایع بزرگ در کشوری در حال توسعه بود که محصولات تولیدی آنها با صنایع و بنگاه‌های مختلف در ارتباط باشد و در واقع یا ماده اولیه واحدهای صنعتی زیادی را تامین کند یا برای ساخت آن ماده اولیه با واحدهای صنعتی مختلفی مبادله کالا و پول داشته باشد.
اما بعد از مدتی این اقتصاددان برجسته به اقتصاد سیاسی روی آورد و در این حوزه دو نظریه ساده ولی بسیار قدرتمند و مهم را ارائه داد. اولین نظریه به توصیف سه پاسخ احتمالی اولیه به افت عملکرد بنگاه‌های اقتصادی و سیاسی می‌پرداخت که این سه پاسخ عبارت بود از خروج، اعتراض و وفاداری. دومین نظریه هم نظریه عکس‌العمل در تعاملات سیاسی نام داشت که بسیار مورد استقبال طرفداران احزاب محافظه کار در دنیا قرار گرفت.
وی که در طول سال‌های حیاتش جنگ جهانی دوم را نیز تجربه کرده است در خاطراتش از تلاش‌هایی که برای نجات پناهندگان از کمپ‌های کشور فرانسه داشت، خبر داد. اما این اقتصاددان برجسته دنیا کیست و چگونه زندگی کرده است؟
هیرشمن در برلین آلمان متولد شد و در سال 1932 میلادی تحصیل در رشته اقتصاد در دانشگاه فردریک - ویلهلم آلمان را آغاز کرد. سپس برای ادامه تحصیل به سوربن فرانسه و بعد از اتمام دوره تحصیلش به مدرسه اقتصادی لندن رفت. او در سال 1938 میلادی از دانشگاه تریست کشور انگلستان مدرک دکترای رشته اقتصاد را گرفت. اما مدت کوتاهی بعد از اینکه تحصیلش به پایان رسید او به عنوان سرباز داوطلب به اسپانیا رفت و به طرفداری از حزب جمهوریخواه اسپانیا در جنگ داخلی این کشور شرکت کرد. بعد از اینکه نازی‌ها فرانسه را محاصره کردند او به همراهی واریان فرای موسسه‌ای را تشکیل داد تا هنرمندان و افراد تحصیلکرده اروپا را به آمریکا فراری دهد تا از خطر مرگ و نابودی در امان باشند. در همین سال‌ها بود که او هم به آمریکا مهاجرت کرد و دوره جدیدی از زندگیش در این کشور آغاز شد. او در فاصله سال‌های 1941 تا 1943 میلادی به تدریس در حوزه اقتصاد در دانشگاه برکلی مشغول شد و سه سال بعد از این تاریخ در ارتش آمریکا خدمت کرد. او در سال 1946 میلادی به عنوان رئیس بخش اروپای غربی و انگلستان هیات‌مدیره فدرال‌رزرو آمریکا انتخاب شد و شش سال در این سمت باقی ماند. او مشاور مالی و اقتصادی هیات برنامه‌ریزی ملی دانشگاه کلمبیا بود و دو سال در این سمت کار کرد و در سال 1954 میلادی به عنوان مشاور اقتصادی یک شرکت خصوصی را راه‌اندازی کرد. ولی این شغل را تنها دو سال ادامه داد و دوباره به عرصه آکادمیک بازگشت. او در خاطراتش نوشته است: «حضور در عرصه آکادمیک برای من لذت‌بخش است و هر بار که به دلیلی از این حوزه فاصله می‌گیرم متوجه می‌شوم که کار اشتباهی انجام داده‌ام.»
به هر حال او در سال 1956 میلادی به عنوان استاد دانشگاه در دانشگاه ییل تدریس کرد و دو سال در این سمت بود. سپس در سال 1958 به دانشگاه کلمبیا رفت و شش سال در این دانشگاه تدریس کرد. 10 سال تدریس در دانشگاه هاروارد و عضویت موسسه مطالعات اقتصادی پیشرفته نیز از دیگر کارهای او است. او تا سال 2012 میلادی به پژوهش در موسسه مطالعات اقتصادی پیشرفته آمریکا مشغول بود و در روز 10 دسامبر سال 2012 میلادی در حالی که 97 سال سن داشت از دنیا رفت.
او در سال 1967 میلادی در توسعه نظریه دست پنهان نقش بسیار مهمی داشت
و این نظریه را او در مقاله‌ای که تالیف کرده بود مطرح کرد و سپس آن را توسعه داد. هیرشمن در طول سال‌های کاریش ده‌ها مقاله و ده‌ها کتاب تالیف کرده است ولی در میان تالیفاتش کتاب «تمایلات و علایق» را بیشتر از کتب دیگر می‌پسندد. جرمی آدلمن که اخیراً نوشتن کتابی در مورد زندگی این اقتصاددان برجسته را برعهده‌گرفته است از شخص هیرشمن نقل می‌کند: در زمان تالیف این کتاب بیشترین لذت را بردم. در این کتاب خود واقعی‌ام و نظرات شخصی‌ام را بیان کردم و تصور می‌کنم همین مساله در زمان تالیف هر کتاب بیشترین اهمیت را داشته باشد. آدلمن در مورد این کتاب می‌گوید: «این کتاب نشان می‌دهد که دیدگاه‌های سیاسی هیرشمن دیدگاه‌های میانه‌رو است و چالشی است بین دیدگاه‌های اقتصاددانانی که انسان را به عنوان یک نهاده تولید می‌دانند و تلاش می‌کنند با نظریاتی مطلوبیت استفاده از این نهاده در فرآیند تولید را افزایش دهند با دیدگاه افراد دیگری از قبیل مارکسیست‌ها که معتقدند نوستالژی دنیا در حرص و طمع مصرف‌کنندگان گم شده است.»
از مهم‌ترین آثار تالیف شده توسط این اقتصاددان برجسته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قدرت ملی و ساختار تجارت خارجی: که در سال 1945 تالیف شد ولی در سال 1980 میلادی انتشارات دانشگاه کالیفرنیا آن را تجدید چاپ کرد.
- استراتژی توسعه اقتصادی: که در سال 1958 میلادی توسط انتشارات دانشگاه ییل چاپ شده است.
- سفری به سمت پیشرفت: مطالعات سیاستگذاری‌های اقتصادی در آمریکای لاتین که در سال 1963 میلادی توسط انتشارات قرن بیستم در نیویورک منتشر شد.
- مقالاتی در مورد گذر از اقتصاد به دنیای سیاست و دنیای ماورای آن: این کتاب در سال 1981 میلادی توسط انتشارات دانشگاه کمبریج منتشر شد.
- اندکی امید: مقالاتی در مورد توسعه و آمریکای لاتین که در سال 1985 میلادی توسط انتشارات وست ویو در آمریکا منتشر شد.
- عبور از مرزها: برگزیده‌ای از نوشته‌ها که در سال 1998 میلادی توسط انتشارات کمبریج منتشر شد.
- فیلسوف جهانی: سفر پر‌ماجرای آلبرت هیرشمن:که در سال 2013 میلادی توسط جرمی آدلمن و بر مبنای زندگی هیرشمن منتشر شد و انتشارات دانشگاه پرینستون انتشار آن را بر عهده گرفت.
از جمله مقالاتی که او در این سال‌ها تالیف کرده است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ساختار کالایی تجارت در دنیا: این مقاله در سال 1943 میلادی در فصلنامه اقتصادی آمریکا منتشر شد.
- مذاکرات و موضوعات: این مقاله در سال 1951 میلادی در نشریه گذری بر اقتصاد و آمار منتشر شد.
- موانع توسعه: این مقاله هم در سال 1968 میلادی منتشر شده است.
- تغییر سطح تحمل برای نابرابری‌های درآمدی در فرآیند توسعه اقتصادی: این مقاله در نشریه جهانی توسعه و در سال 1973 میلادی منتشر شد.
- درگیری‌های اجتماعی و جنبه‌های جامعه بازاری دموکراتیک: این مقاله در سال 1994 میلادی در نشریه نظریه‌های سیاسی منتشر شد و آخرین مقاله نوشته شده توسط این اقتصاددان برجسته دنیاست.
