مروری بر سه مورد از نخستین کتاب‌های اقتصادی مهمی که به فارسی ترجمه شدند

 

^{اصول ثروت ملل نوشته پل بورگار
محمدعلی فروغی در مقدمه ترجمه کتاب «اصول ثروت ملل» می‌نویسد: «کتابی که به نظر مطالعه‌کنندگان می‌رسد رساله‌ای است برای درس و تدریس علم ثروت ملل، یعنی معرفت به قوانین و کیفیات ازدیاد ثروت مملکت و سایر امور راجع به آن.» او در ادامه این‌گونه خود را مترجم کتاب معرفی می‌کند و می‌افزاید: «میرزامحمدعلی‌خان اطاعت امر کرده این کتاب را به عبارتی سهل و ساده که از اشکال دور و به فهم نزدیک باشد ترجمه کرده ساخت و بپرداخت؛ و البته مطالعه‌کنندگان محترم می‌دانند که این رساله برای درس و تدریس ترجمه و تالیف شده، از این جهت مطالب را موجز یعنی به لفظ اندک و معنی بسیار نوشته و از اکثر و اطناب احتراز و اجتناب کرده. بنابراین هرکس بی‌معلم این کتاب بخواند باید دقت کند و امعان نظر کند، چه، مطالب عقلی و عمیق بلکه حکمتی و دقیق است و هرچه بیشتر در آن غور و خوض فرمایند بهتر مستفیض شوند. امید که این خدمت در حضرت ابنای وطن پسند افتد و در محضر مبارک جناب مستطاب معظم مشیرالملک دام‌اقباله‌العالی که مدرسه سیاسی برای ما تاسیس فرمود کار هدیه ناقابل کند.» به این ترتیب، به نظر می‌رسد نخستین کتاب درسی علم اقتصاد در ایران این‌گونه منتشر شده است. محمدعلی فروغی، متولد 1254 هجری شمسی در تهران است. او که لقبش ذکاءالملک بوده است، به کارهای متنوعی نظیر روشنفکر، سیاستمدار، دیپلمات، نماینده مجلس، وزیر و نخست‌وزیر اشتغال داشته است. فروغی نخستین و آخرین وزیر رضاشاه بوده و ریاست هیات اعزامی ایران به کنفرانس صلح پاریس در سال 1919 میلادی را نیز بر عهده داشته است. کتاب «اصول ثروت ملل» نوشته پل بورگار، کتابی فرانسوی بوده است که نخستین بار در دهه 1280 هجری شمسی به چاپ رسید. مرحوم دکتر حسین عظیمی، ضمن نوشتن مقدمه‌ای بر این کتاب، به مناسبت چاپ مجددش در سال 1377 هجری شمسی، آن را به احتمال زیاد نخستین کتاب علم اقتصاد در ایران می‌داند. فرضیه‌ای که البته با توجه به ترجمه کتاب «اکونومی پولتیک (آداب مملکت‌داری)» سیسموندی (اقتصاددان سوئیسی) از سوی رضا ریشار در سال‌های پایانی سده سیزدهم هجری قمری نقض می‌شود. البته همان‌طور که پیشتر نیز اشاره شد، به نظر می‌رسد همچنان کتاب فروغی، نخستین کتاب درسی علم اقتصاد در ایران باشد.} 

 

 ^{اقتصاد نوشته پل ساموئلسون
کتاب اقتصاد نوشته پل ساموئلسون و ویلیام نوردهاوس یکی از اثرگذارترین کتاب‌های آموزشی علم اقتصاد در دنیاست که برای اولین بار در سال 1948 میلادی تالیف شده است ولی تاکنون 19چاپ متفاوت از این کتاب در بازار عرضه شده است که جدیدترین آن در سال 2010 میلادی به بازار مصرف عرضه شد. این کتاب برای دهه‌ها یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های اقتصادی در آمریکا بوده است و تنها در فاصله سال‌های 1961 تا 1976 میلادی بیشتر از 300 هزار نسخه از این کتاب در بازار فروخته شد. این کتاب که شهرت زیادی در آمریکا و در سطح دنیا دارد و همه دانشجویان و فعالان رشته اقتصاد آن را مطالعه می‌کنند به 40 زبان زنده دنیا ترجمه شده است و در مجموع بیشتر از چهار میلیون نسخه از آن در سراسر دنیا فروخته شده است. نکته جالب در مورد این کتاب این است که تا سال 1985 میلادی تنها توسط ساموئلسون تالیف شده بود و این سالی بود که دوازدهمین چاپ آن به بازار عرضه شده بود ولی بعد از سال 1985 میلادی نوردهاوس آن را بازبینی کرد و نکاتی به آن اضافه کرد و دانش مدرن اقتصاد را وارد این کتاب کرد. این بازبینی کلی موجب شد کتاب مذکور از چاپ سیزدهم به بعد با نام هر دو اقتصاددان به بازار عرضه شود.
کتاب اقتصاد دومین کتاب طرفدار دیدگاه‌های اقتصادی کینز در ایالات‌متحده آمریکا بود. اولین کتاب با این دیدگاه در سال 1947 میلادی و توسط لوری تارشیس تالیف شده بود و نام آن«elements of economics» بود. کتاب اقتصاد در زمان انتشارش توسط محافظه‌کاران آمریکایی مورد حمله قرار گرفت و دانشگاه‌هایی که از این کتاب به عنوان کتاب آموزشی و مرجع استفاده می‌کردند با انتقادهای زیادی مواجه شدند. اما کتاب ساموئلسون توانست از پس تمانی این حمله و انتقادها سربلند بیرون بیاید و در بازار به عنوان یک کتاب مرجع و برجسته اقتصادی باقی بماند و دلیل این مساله هم تنها و تنها ساختار کاملاً علمی تالیف آن، در کنار همه‌جانبه بودن این کتاب و دربر گرفتن بخش‌های مختلف علم اقتصاد بود.} 
 

 ^{ثروت ملل نوشته آدام اسمیت
«مطالعه‌ای در زمینه طبیعت و دلایل ثروت ملل» که با نام خلاصه ثروت ملل در دنیا شناخته می‌شود در سال 1776 میلادی توسط اقتصاددان برجسته اسکاتلندی آدام اسمیت تالیف شد. او که اقتصاددان و فیلسوف و دانشمندی مطرح در اسکاتلند بود در این کتاب به مطالعه و توصیف و تشریح چگونگی ایجاد ثروت ملل پرداخت و یک مطالعه زیربنایی در حوزه اقتصاد کلاسیک در این زمینه انجام داد تا بتواند ابعاد ایجاد و توسعه ثروت در کشورهای مختلف را به خوبی تشریح کند. این کتاب که تحت تاثیر تحولات اقتصادی آغاز انقلاب صنعتی در اروپا قرار داشت، مسائل مختلف اقتصادی را در خود جای داده است. مسائلی از قبیل تقسیم کار در بخش‌های مختلف اقتصادی، بهره‌وری فعالیت‌های اقتصادی و صنعتی و در نهایت بازارهای آزاد که شناخت هر یک می‌تواند به شناخت بهتر اصول اقتصادی در کشورهای مختلف کمک کند. این کتاب برای اولین بار در روز نهم مارس سال 1776 میلادی چاپ شد و اقتصاددانان بسیار زیادی را تحت تاثیر قرار داد که از جمله آنها می‌توان به لودویک فون میزس، دیوید ریکاردو و ژان بپتیس ری اشاره کرد. این کتاب ارزشمند در طول سال‌های حیات اسمیت پنج بار تجدید چاپ شد و بعد از مرگ وی هم بارها چاپ شد. حتی بر مبنای تالیفات این کتاب چندین کتاب در دنیا تالیف شده است که هر یک از آنها حوزه‌های مختلف اقتصادی را به درستی و دقت تشریح کرده است. این کتاب توسط اقتصاددانان مختلفی تفسیر شده است ولی یکی از تفاسیر ارزنده و ماندگاری را که از این کتاب شده است می‌توان به این صورت بیان کرد: پیام کلاسیک اسمیت در کتاب ثروت ملل این است که دو راه برای ایجاد ثروت در ملل مختلف وجود دارد. اول اینکه بهره‌وری نیروی کار فعال را افزایش و این کار را از طریق ارتقای سطح بازارها و تشدید تاکید روی بخش نیروی کار انجام دهیم و دوم اینکه زمینه را برای افزایش سطح بهره‌وری نیروی کار فراهم کنیم. ضمن اینکه انگیزه‌های اقتصادی را هم برای بیشتر کردن بهره‌وری نیروی کار فراهم کنیم. به هر حال کتاب ثروت ملل یکی از اثرگذارترین و ماندگارترین کتاب‌های اقتصادی در دنیاست و تالیف آن در روزگاری که انقلاب صنعتی و انقلاب کشاورزی در اسکاتلند وجود داشت نشان‌دهنده دید روشن نویسنده و شناخت کامل وی از اقتصاد و اصول آن است.}