پایان اقتصاد دولتی کاستروها

 

^{آشتی واشنگتن- هاوانا بعد از 5 دهه خصومت و دشمنی جهان را غافلگیر کرد. جزیره ای که 52 سال پیش وارد بازی دو قدرت بزرگ نظام دو قطبی آن زمان شد، امروز تصمیم دارد از ساختارهای فرسوده و کهنۀ سوسیالیستی- کمونیستی فاصله گرفته و تحول تازه ای در اقتصاد دولتی اش ایجاد کند.}

^{اما جدای از دلایل سیاسی، ابعاد و زوایای اقتصادی این مصالحه چیست؟ کوبا به لحاظ اقتصادی در چه وضعیتی به سر می برد؟ و آیا این کشور قادر خواهد بود گامهای اساسی در آزادسازی اقتصاد از دست دولت بردارد؟ آنچه در ادامه می خوانید، چکیده ای است از چند مقالۀ خارجی با موضوع وضعیت اقتصادی کوبا که به مناسبت از سرگیری روابط کوبا و ایالات متحده آمریکا طی روزهای اخیر منتشر شده و تصویری از وضعیت کنونی اقتصاد کوبا ارائه می دهد:}

^{کوبا در وضعیت بدی به سر می برد. اقتصاد این کشور سوسیالیستی؛ از نوع کاملاً دولتی و دارای پیچیده ترین نظام بوروکراتیک جهان است. اندکی درآمد توریسم و فروش نیشکر و صادرات توتون و تنباکو، مهمترین سبد درآمد دولت را تشکیل می دهد و البته تعداد بسیار محدودی از واحدهایی که تنها نام "بخش خصوصی " را یدک می کشند. اما این همۀ ماجرا نیست؛ 11 میلیون کوبایی متأثر از تحریم های غرب 52 سال است که تحت شرایط سختی زندگی می کنند و در واقع اگر جان کندی نتوانست در نهایت حکومت کاستروها را ساقط کند اما تحریم های کشورش دیگر چیزی از اقتصاد کوبا باقی نگذاشته است.}

^{نگاهی به تاریخ}

^{اما وضعیت اقتصادی کوبا همیشه بر این منوال نبوده است. پس از اعلام استقلال در اولین سالهای قرن بیستم، آمریکایی ها نقش اصلی را در اقتصاد کوبا داشتند. حضور آمریکایی‌ها در این کشور آنقدر پررنگ بود که به قولی گفته می شد:" آمریکایی ها در خانۀ خودشان هستند" ایالات متحده آمریکا 90% معادن، 50% اراضیآ، تجارت نیشکر و دو سوم صادرات آن را در دست داشتند. هاوانا شهر بزرگی بود در میان شهرهای جهان سومی با طبقۀ محدودی از مرفهین و شمار معتنابهی از فقیرها و بسیار فقیرها.}

^{فصل دوم تاریخ اقتصادی کوبا با روی کارآمدن کاستروها ورق خود. فیدل کاسترو کل اقتصاد کوبا و دارایی‌های آمریکایی‌ها را دولتی کرد و برای جبران تحریم های غرب از کمک کشورهای برادر همچون اتحاد جماهیر شوروی که کل کوبا و اقتصاد این کشور را در دست داشت، بهره برد. اما این کمکها با سقوط اتحاد جماهیر شوروی پایان گرفت و کوبا را بار دیگر در شوک بزرگی فرو برد. کوبا 85% از بازار صادراتش، میلیاردها دلار کمک سالانه اتحاد جماهیر شوروی و همچنین بخشش و کمکهای نفتی و غذایی برادران کمونیست خود را از دست داد.}

^{کوبا دوباره تلاش کرد تا حامیان جدیدی پیدا کند و اینگونه بود که پای کشورهایی همچون چین و ونزوئلای هوگو چاوزی به کوبا باز شد، اما این هم برای اقتصاد ویران کوبا درمان نبود. این کشور در واقع نیازمند اصلاحات اقتصادی برای حل بحران حادی بود که در آن دست و پا میزد.}

^{بازگشایی درها به سوی کاپیتالیسم}

^{کوبا در این دوره اندکی تلاش کرد تا درهایش را به روی اقتصاد لیبرالیستی باز کند؛ و از همین رو بود که بخش بسیار ناچیزی از جمله صنایع دستی، شرکتهای کوچک و همچنین بخش کوچکی از صنعت توریسم(آنهم برای ورود دلار به کشور و افزایش سرمایه گذاری خارجی) خصوصی شد و اینگونه بود که این اصلاحات بسیار ناچیز و اندک اقتصاد کوبا را سر پا نگه داشت؛ اما کوبایی ها همچنان در وضعیت نامساعد اقتصادی به سر می برند. کوبا سالهاست که به دلیل فضای خفقان آور اقتصاد دولتی از فرار سرمایه ها به خارج از کشور رنج می برد و زمان آن فرا رسیده که این کشور پیش از سقوط اصلاحاتی بنیادی در ساختار اقتصادیش ایجاد کند، درهایش را به روی جهان بگشاید و به این داستان غم انگیز اقتصادی پایان دهد.}

^{اعلام آشتی غافلگیرکننده}

^{اعلام آشتی هاوانا- واشنگتن در روز چهارشنبه هر چند غافلگیرکننده اما لحظه ای بود که بسیاری منتظر آن بودند؛ رائول کاسترو، رییس جمهور کوبا سال گذشته در مراسم تدفین نلسون ماندلا به باراک اوباما دست تاریخی داده بود و پیشتر زمینه های این آشتی را فراهم کرده بود. اما پرسش اینجاست که این آشتی چه تأثیری بر اقتصاد ویران کوبا خواهد داشت؟}

^{گفته می شود با تحولاتی که دو طرف از آن خبر می دهند، کوبا شاهد موج عظیمی از توریست های آمریکایی خواهد بود که به این کشور سفر خواهند کرد و این می تواند ذخایر ارزی دولت را افزایش دهد. اما هنوز از سرمایه گذاری خارجی خبری نیست. کاخ سفید اعلام کرده است که محدودیت های سفر به کوبا را کاهش خواهد داد و تلاش می کند شرایط را آسانتر کرده و میزان دارایی و پولی که آمریکایی ها می خواهند با خود به کوبا ببرند را افزایش دهد. سفر به کوبا تاکنون ممنوع بوده و این مسئله توسط آژانسهای ویژه و با اجازۀ رسمی صورت می گرفته است. سرمایه گذاری و تجارت در زمینۀ ساخت هتل و کلاً توریسم در دست دولت است و این احتمال هم اندک است که این بخش در کنار صنایع اتومبیل سازی و یا شرکتهای مخابراتی بتواند خود را زیر یوق دولت خارج کند.}

^{گری هافبوئر، از کارشناسان موسسۀ اقتصاد بین الملل پترسون در واشنگتن می گوید: آشتی هاوانا- واشنگتن و از سر گیری روابط اقتصادی می توند بین 5 تا 10 میلیارد دلار سرمایه گذاری برای شرکتهای آمریکایی در کوبا به همراه داشته باشد. اما این تنها یک گام کوچک است؛ بسیاری از شرکتهای آمریکایی در کوبا بلوکه شده اند نه به دلیل تحریمها بلکه به دلیل دخالت دولت در اقتصاد این کشور و چشم انداز این گشایش با توجه به این موانع بسیار دشوار به نظر می رسد.}

^{در گام اول میزان پولی که آمریکایی ها می توانند با خود به کوبا ببرند، 2000 دلار است و همچنین می توانند از کارتهای اعتباری خود استفاده کنند؛ هرچند اعلام این مسئله با توجه به محدودیتهای موجود هنوز اندکی مبهم به نظر می رسد. همچنین شرکتهای آمریکایی می توانند در کوبا اقدام به ساخت و ساز کنند و با خود مصالح و لوازم کشاورزی به این کشور ببرند.}

^{کاخ سفید در بیانیه ای اعلام کرده است این گامهای کوچک می تواند میزان دسترسی کوبایی ها به کالا و لوازم زندگی را بیشتر کند و سطح زندگی آنها را اندکی تغییر و بهبود دهد و از میزان وابستگی اقتصادی آنها به دولت بکاهد. بانکهای آمریکایی همچنین می توانند در بانکهای کوبا حساب باز کنند تا طریقۀ نقل و انتقال پول بدین ترتیب آسانتر شود.}

^{گفته می شود بخش مخابرات نیز احتمالاً از برخی مزایا منتفع خواهد شد و میزان دسترسی مردم به اینترنت و تلفن بیشتر می شود. اوباما قول داده تا جایی که بدون اجازه کنگره اختیار داشته باشد، شرایط را برای کاهش بار تحریمها آسانتر کند.}

^{در نهایت اینکه، شاید در داستان غم انگیز تحریمهای غرب، سیگار "هاوانا"ی کوبا تاکنون شانس بیشتری داشته است. با تصمیمات جدید ظاهراً زین پس قرار است تحریمها دیگر شامل این سیگار نشود. تا پیش از این ورود سیگارهای هاوانا به آمریکا ممنوع بود و این مسئله از طریق کشورهایی همچون جمهوری دومینیکن، نیکاراگوئه، هندوراس، مکزیک، برزیل، پرو، کلمبیا و ونزوئلا صورت می گرفت، اما از این به بعد سیگار هاوانا مستقیماً به آمریکا می رود و این مسئله برای آمریکایی ها بسیار دلپذیر است. یک آمریکایی سیگارفروش در این باره می گوید: خوشحالم که آمریکایی ها می توانند در سفرشان به کوبا با خود سیگار هاوانا به آمریکا بیاورند، توتون هاوانا جزء مرغوب ترین هاست و این می تواند دوباره بازار سیگارهای کوبایی را داغ کند.}