تراز تجاری چیست؟ ( + مثال واقعی )

تراز تجاری (به انگلیسی: Balance of trade) که در برخی از منابع از آن به «صادرات خالص» (با نماد NX)، یاد می‌شود، تفاوت میان ارزش پولی واردات و صادرات خروجی در طی یک دوره معین گفته می‌شود. در حقیقت تراز تجاری معیار رابطه بین واردات و صادرات کشورها است.

 

مقدار مثبت (اگر صادرات بیشتر از واردات باشد) به نام «مازاد تجاری» مشخص و مقدار منفی به نام «کسری تجاری» یا «شکاف تجاری» مشخص می‌شود.

 

به طور خلاصه تراز تجاری نتیجه خالص صادرات یک جامعه اقتصادی است و مانده مثبت نشان‌دهنده صادرات بیشتر و مانده منفی نشان‌دهنده واردات بیشتر خواهد بود.

 

افزایش صادرات با افزایش تقاضا برای ارز در کشور صادرکننده، رابطه مستقیمی دارد. چراکه کشور واردکننده کالا و خدمات، بایستی پول جاری کشور صادرکننده را خریداری کند. بنابراین هر چه صادرات افزایش یابد پول کشور صادرکننده تقویت می‌شود.

 

گزارش تراز تجاری اثر قابل اغماضی روی اوراق قرضه و بازار سهام دارد.

 

در مورد مازاد تجاری و یا یک کسری تجاری در حال کاهش از ماه قبل، به طور طبیعی کشورهای واردکننده کالا باید ارز خود را به ارز داخلی کشور صادرشونده تبدیل کنند. این اتفاق منجر به افزایش تقاضا برای پول داخلی و بنابراین موجب افزایش ارزش آن می‌شود.

 

در مورد کسری تجاری و یا یک مازاد تجاری در حال کاهش، کشور واردکننده باید ارز خود را به ارز خارجی کشوری که از آنها در حال خرید کالا هستند تبدیل کنند. این اتفاق نیز منجر به افزایش عرضه پول داخلی در بازار می‌شود که می‌تواند به از دست دادن پول داخلی در مقابل ارزش ارزهای دیگر شود.

 

از طرف دیگر خالص صادرات به عنوان یکی از عوامل تشکیل‌دهنده درآمد ملی (یا تولید ملی) محسوب و مقادیر مثبت آن باعث افزایش در درآمد سرانه مردم یک کشور می‌شود.

 

بطور کلی صادرات و واردات در حسابی به نام حساب جاری (Current Account) ثبت می گردند و به مانده این حساب تراز تجاری یا موازنه تجاری گفته می شود.

 

عوامل تاثیرگذار بر روی تراز تجاری

 

هزینه‌های تولید (زمین، نیروی کار، سرمایه و غیره)

 

هزینه در دسترس بودن مواد اولیه کالاهای واسطه و ورودی‌های دیگر

 

حرکات نرخ ارز

 

مالیات و محدودیت تجارت

 

موانع غیر تعرفه‌ای مانند محیط زیست، بهداشت و استانداردهای ایمنی

 

در دسترس بودن ارز خارجی کافی برای پرداخت واردات

 

میزان کالاهای تولیدشده در کشور ( تحت تاثیر عرضه)

 

بررسی تراز تجاری ایران و زیمبابوه از سال 80 تا 88

 

واردات ابزار پزشکی؛ صادرات رب گوجه

اقلام وارداتی حیرت‌آور است. با توجه به اینکه این کشور، کشور توسعه‌یافته‌ای محسوب نمی‌شود، به نظر می‌رسد باید از آن اقلام کشاورزی یا معدنی به کشور وارد شود، اما در سال ۱۳۸۴، کالاهای صنعتی نیز به ایران از این کشور آفریقایی وارد شده است، اقلامی چون: دستگاه‌های برقی تشخیص بیماری، لامپ هاولوله‌های میکروویو، دستگاه‌های پخش صوت جیبی، ساعت، ماشین‌های محاسب و… در این سال، تراز تجاری ایران و زیمبابوه، ۲۴ به ۷۶‌درصد به نفع زیمبابوه سنگینی می‌کند.

 

تراز تجاری ایران و زیمباوه

این تراز تجاری ایران و زیمبابوه است.ترازی که بررسی آن در سال‌های گذشته نوسان زیادی را نشان می‌دهد. کشوری در جنوب آفریقا با جمعیتی نزدیک به جمعیت استان تهران. واردات از این کشور ۱۳ میلیون نفری به ایران، هرگز نتوانسته بیش از دو صدم درصد از کشورهای صادرکننده کالا به ایران را به خود اختصاص بدهد. از طرفی، جمهوری اسلامی هم هرگز بیش از دو دهم درصد (در بین همه کشورها) کالا به این کشور صادر نکرده است. این رابطه تجاری مثل بسیاری از مراودات تجاری نیست، به بیانی نمی‌توان گفت که کالای منحصر به‌فردی بین دو کشور رد و بدل شده است. زیمبابوه از توتون، پنبه کوهی، حیوان زنده و… تا ابزار پزشکی به ایران  صادر کرده و در مقابل نیز ایران از ماشین‌آلات کشاورزی، صنعتی و الکترونیکی تا گوجه‌فرنگی، صابون و شامپو به این کشور صادر کرده است. اما یک نکته درخور توجه است و آن تراز تجاری به نفع این کشور جهان سومی آفریقایی است. به بیان دیگر، ایران از این کشور جهان سومی نیز به سبک بسیاری از کشورهای دیگر جهان بیشتر وارد کننده است تا صادر کننده.

 

نمودار چگونگی رابطه تجاری دو کشور

1380
سال ابتدایی مورد بررسی این نوشتار است. تراز تجاری بین دو کشور به شدت به نفع زیمبابوه تنظیم شده است. این کشور تنها دو قلم کالا به ایران صادر کرده است: پنبه کوهی و توتون و تنباکو (و مشتقات آن)، این دو قلم ارزشی بالغ بر ۴/۹ میلیون دلار داشته است. در مقابل ایران اقلامی چون: سودسوزآور، موتورسیکلت، موم پارافین، انگور خشک‌کرده، فرش، گلیم، لوازم آشپزخانه، شستنی‌های توالت یا آشپزخانه و.. به ارزش ۳۵۴ هزار دلار به این کشور وارد کرده است. سهم صادرات به زیمبابوه ۰/۰۰۸ درصد و سهم واردات از این کشور ۰/۰۲ درصد از بین کشورهای جهان است که با ایران رابطه تجاری داشتند.

 

۱۳۸۱
وضعیت تراز تجاری دو کشور در این سال ۷درصد به نفع ایران تغییر می‌کند. زیمبابوه همچنان پنبه کوهی به ایران وارد می‌کند، اما جای توتون را گرافیت گرفته است. این دو قلم کالا، مجموعا ۱/۳ میلیون دلار ارزش داشته است، زیمبابوه در این سال ۰/۰۰۶ درصد از کل واردات به کشورمان را از آن خود کرده است. در مقابل ایران که در این سال وضعیت بهتری دارد، ۲۳۳ هزار دلار انواع کالا نظیر همانکه سال ۱۳۸۰ به زیمبابوه صادر کرده بود، به این کشور آفریقایی صادر کرده است. اگرچه تراز تجاری دو کشور به نفع ایران شده است، اما هم صادرات و هم واردات کاهش چشمگیری نسبت به سال گذشته داشته است. اختلاف بین صادرات و واردات بین ایران و زیمبابوه در این سال برابر با  ۱/۱  میلیون دلار است.

 

۱۳۸۲
در این سال، واردات از زیمبابوه رشد چشمگیری دارد، اما صادرات به آن کشور تغییر چندانی نکرده است. پنبه کوهی و توتون و تنباکو اقلام اصلی وارد شده از زیمبابوه هستند، اما در ردیف سوم، ۲۰۰ کیلو حیوانات زنده (ذیل تعرفه ۰۱۰۶۹۰) به ارزش  ۹/۳ هزار دلار به ایران وارد شده است. ارزش کل واردات از زیمبابوه حدود چهارمیلیون دلار بوده است و این حجم، تقریبا ۰/۰۱  از کل واردات ایران از کشورهای جهان است. در مقابل نیز ایران ۵۷۱هزار دلار کالا نظیر: مواد شیمیایی، موتور سیکلت‌ها، فرش و کف‌پوش‌ها، میوه‌جات مثل: گوجه‌فرنگی، خربزه و شیرینی‌ها را به این کشور صادر کرده است.

 

۱۳۸۳
سال ۸۳ است، سال برتری تجاری ایران نسبت به زیمبابوه، در هیچ سالی در هشت سال مورد بررسی در این گزارش، تراز تجاری ایران و زیمبابوه، این چنین به نفع ایران تنظیم نشده است. صادرات ایران به زیمبابوه  ۹۷‌ درصد این رابطه دو طرفه را به خود اختصاص داده است. از سوی دیگر، ارزش صادرات نیز به طرز بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است. در این سال ایران ۱۸  میلیون دلار کالا به این کشور جهان سومی صادر کرده، اقلامی چون: ماشین‌آلات کشاورزی و صنعتی، مواد شوینده و بهداشتی، فرش و وسایل الکترونیکی. سهم زیمبابوه از صادرات ایران نسبت به کل جهان در این سال ۰/۲ درصد است.  در مقابل واردات از زیمبابوه به طرز قابل توجهی کاهش یافته است. در این سال، این کشور مجموعا ۴۹۹ هزار دلار توتون و تنباکو به ایران وارد کرده است. این یعنی  ۰/۰۰۱ درصد از کل واردات ایران در آن سال.

 

۱۳۸۴
آنقدرها که صادرات به زیمبابوه کاهش یافته، واردات از آن افزایش نیافته است. در واقع، صادرات به این کشور نوسان حیرت‌آور خود را از دست داده است، اما در مقابل، واردات از آن رشد قابل قبولی نسبت به سال‌های مشابه داشته است.در این سال، مجموعا یک‌میلیون کالا از زیمبابوه به کشورمان وارد شده، اگرچه رشد واردات از زیمبابوه زیاد حیرت‌آور نیست، اما اقلام وارداتی حیرت‌آور است. با توجه به اینکه این کشور، کشور توسعه‌یافته‌ای محسوب نمی‌شود، به نظر می‌رسد باید از آن اقلام کشاورزی یا معدنی به کشور وارد شود، اما در سال ۱۳۸۴، کالاهای صنعتی نیز به ایران از این کشور آفریقایی وارد شده است، اقلامی چون: دستگاه‌های برقی تشخیص بیماری، لامپ هاولوله‌های میکروویو، دستگاه‌های پخش صوت جیبی، ساعت، ماشین‌های محاسب و… در این سال، تراز تجاری ایران و زیمبابوه، ۲۴ به ۷۶‌درصد به نفع زیمبابوه سنگینی می‌کند. ایران نیز در این سال اقلامی را چون گذشته، به ارزش ۳۶۱هزار دلار به این کشور صادر کرده است. نکته قابل توجه آنکه، دیگر ماشین‌آلات صنعتی، صدرنشین اقلام صادراتی به زیمبابوه نیستند.

 

۱۳۸۵
صادرات ایران به زیمبابوه تقریبا نسبت به سال قبل نصف شده است، در مقابل واردات از آن کشور حدودا سه‌میلیون دلار افزایش داشته و به رقم کم‌سابقه  ۳/۸ میلیون دلار رسیده است. البته شایان ذکر است، در این سال، به‌طور کلی واردات از تمامی کشورها افزایش داشته، با این حال سهم زیمبابوه از ارزش واردات کشورهای جهان به ایران ۰/۰۰۹ درصد است.
توتون تنباکو، فر و خوراک‌پز، ماشین ریش‌تراش و… اقلام وارداتی از زیمبابوه هستند. در مقابل: موتورسیکلت،کولرآبی، مواد شیمیایی، سوهان چوب و… اقلام صادراتی ایران به زیمبابوه هستند که ارزشی حدود ۱۷۴هزار دلار را به خود اختصاص داده است.

 

۱۳۸۶
در این سال، واردات و صادرات هر دو به‌طرز قابل‌توجهی کاهش یافتند. رتبه ایران در تراز تجاری دو کشور بهبود یافته، سهم ایران از این مبادلات ۸۸‌درصد است. ۸۸‌درصد صادرات اقلامی نظیر: پسته، پیاز و موسیر، فرش و مواد شیمیایی به ارزش ۳۳۸ هزار دلار. در مقابل زیمبابوه ابزارآلات صنعتی نظیر جعبه دنده، بلبرینگ و یراق آلات، وسایل تزئینی مثل شمع‌های جرقه‌زن و… به ارزش ۴۸ هزار دلار به ایران وارد کرده است.

 

۱۳۸۷
در سال ۱۳۸۷ سهم ایران از مبادلات تجاری  دو کشور ۴۸‌درصد است. ۴۸‌درصد صادرات با ارزشی برابر با ۲۸۵هزار دلار انواع: رنگ، موتور سیکلت، میوه‌جات، رب و آب‌میوه، آدامس و… در مقابل نیز زیمبابوه ۳۰۹هزار دلار کالاهایی نظیر پروفیل، رادیاتور، قطعات و ماشین‌آلات صنعتی و… به ایران وارد کرده است.

 

۱۳۸۸
در سال ۸۸، دوباره فاصله صادرات و واردات ایران و زیمبابوه افزایش می‌یابد. تنها تفاوت این دو حدود یک‌میلیون دلار است. سهم ایران ۴۱‌درصد و سهم زیمبابوه ۵۹‌درصد است. زیمبابوه اقلامی چون: توتون و تنباکو، اقلام صنعتی، مصنوعات نساجی و…به ایران به ارزش  ۳/۵ میلیون دلار به ایران وارد کرده است. در مقابل ایران سهم ۴۱درصدی خود را از این مبادلات با کالاهایی نظیر تراکتور، گاوآهن، مواد شیمیایی و… به ارزش ۲/۴ میلیون دلار پر کرده است.

 

میزان صادرات و درصد(از کل صادرات) به زیمباوه از ایران

سال	درصد از کل صادرات	میزان صادرات به زیمباوه	میزان کل صادرات از سایر کشورها
۱۳۸۰	۰/۰۰۸	۳۵۴۹۳۲	۴۲۰۴۴۲۹۴۴۷
۱۳۸۱	۰/۰۰۵	۲۳۳۵۹۹	۴۵۷۹۵۰۹۹۵۷
۱۳۸۲	۰/۰۰۹	۵۷۱۱۱۴	۵۹۲۲۰۱۴۷۷۹
۱۳۸۳	۰/۲	۱۸۰۴۷۵۸۶	۶۸۰۳۳۹۷۸۸۸
۱۳۸۴	۰/۰۰۳	۳۶۱۶۶۱	۱۰۴۳۹۶۰۰۷۲۸
۱۳۸۵	۰/۰۰۱	۱۷۴۵۳۸	۱۲۸۵۳۴۷۰۷۷۳
۱۳۸۶	۰/۰۰۲	۳۳۸۳۶۰	۱۵۲۹۰۹۷۵۳۱۰
۱۳۸۷	۰/۰۰۱	۲۸۵۴۲۹	۱۷۹۶۳۵۸۴۹۵۰
۱۳۸۸	۰/۰۰۱	۲۴۶۸۵۳۰	۱۶۷۹۰۱۰۳۱۹۴

میزان واردات و درصد(از کل واردات) از زیمباوه

	درصد از کل واردات	میزان واردات از زیمباوه	میزان کل واردات از سایر کشورها
۱۳۸۰	۰/۰۲	۴۹۱۹۷۹۴	۱۸۰۳۹۸۴۴۲۵۷
۱۳۸۱	۰/۰۰۶	۱٫۳۹۶٫۱۳۳	۲۲۰۷۶۶۰۲۴۷۰
۱۳۸۲	۰/۰۱	۴۱۹۱۲۳۶	۲۶۴۵۳۴۶۶۹۹۷
۱۳۸۳	۰/۰۰۱	۴۹۹۱۹۴	۳۵۲۲۶۲۷۲۲۸۹
۱۳۸۴	۰/۰۰۲	۱۱۲۷۳۱۳	۳۹۱۳۱۶۰۳۳۹۰
۱۳۸۵	۰/۰۰۹	۳۸۱۱۲۱۰	۴۱۵۴۴۱۴۷۰۳۵
۱۳۸۶	-	۴۸۰۱۳	۴۸۳۸۵۸۹۶۴۲۰
۱۳۸۷	-	۳۰۹۵۶۰	۵۵۶۳۷۶۸۹۲۹۳
۱۳۸۸	۰/۰۰۸	۳۵۲۶۸۷۶	۴۱۲۲۳۱۴۶۷۳۱

 

 

تفاوت صادرات و واردات بین ایران و زیمباوه

سال	تفاوت	صادرات	واردات
۱۳۸۰	۴۵۶۴۸۶۲	۳۵۴۹۳۲	۴۹۱۹۷۹۴
۱۳۸۱	۱۱۶۲۵۳۴	۲۳۳۵۹۹	۱۳۹۶۱۳۳
۱۳۸۲	۳۶۲۰۱۲۲	۵۷۱۱۱۴	۴۱۹۱۲۳۶
۱۳۸۳	۱۷۵۴۸۳۹۲	۱۸۰۴۷۵۸۶	۴۹۹۱۹۴
۱۳۸۴	۷۶۵۶۵۲	۳۶۱۶۶۱	۱۱۲۷۳۱۳
۱۳۸۵	۳۶۳۶۶۷۲	۱۷۴۵۳۸	۳۸۱۱۲۱۰
۱۳۸۶	۲۹۰۳۴۷	۳۳۸۳۶۰	۴۸۰۱۳
۱۳۸۷	۲۴۱۳۱	۲۸۵۴۲۹	۳۰۹۵۶۰
۱۳۸۸	۱۰۵۸۳۴۶	۲۴۶۸۵۳۰	۳۵۲۶۸۷۶

 

*ارقام به دلار

* ارقام بر اساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران

این گزارش در روزنامه پول، مورخ دوم اردیبهشت ۱۳۸۹ به چاپ رسید.