رموز موفقیت پیرترین کشور جهان
مترجم: فریبا ولیزاده
منبع: Mckinsey
جمعیت پیرترین کشور جهان به سرعت پیرتر می‌شود. شرکت‌های اروپایی، آمریکای شمالی و آسیایی می‌توانند از تجارب ژاپن به نفع خود بهره‌برداری کنند.
ژاپن کهنسال‌ترین کشور جهان است، ۲۵درصد کل جمعیت این کشور بیش از ۶۵ سال دارند. برآورد شده است تا سال ۲۰۴۰ میلادی این میزان به‌طرز بی‌سابقه‌ای به ۳۶ درصد خواهد رسید. جمعیت ژاپن در سده بیستم افزایش سه برابری داشت و در سال ۲۰۱۰ میلادی به ۱۲۸ میلیون نفر رسید. اما این کشور که بیشترین میزان امید به زندگی و تمایل به مهاجرت نزدیک به صفر را از آن خود داشته است، سال‌ها است با سقوط نرخ زاد و ولد و در نهایت افزایش نرخ جمعیت کهنسال و کاهش شدید جمعیت روبه‌رو شده است. تمامی این ویژگی‌ها تقلای بیشتری برای مدیریت بدهی‌های افزایش یافته و پایبندی به تعهدات امنیت اجتماعی را می‌طلبد و منجر به کمبود بی‌سابقه مهارت‌ها در این جامعه پیر خواهد شد.
راهکارهای این کشور در واکنش به چالش‌های اقتصادی و اجتماعی یاد شده چگونه هدایتگر دولت‌ها و رهبران اقتصادی کشورهایی نظیر آلمان، ایتالیا و سوئد خواهد بود که در آینده با جمعیت کهنسالی روبه‌رو خواهند شد؟ سیاست‌های عمومی بسیاری به این منظور موجود هستند. اما شرکت‌های ژاپنی نقش بسزایی در این میان دارند که شامل بهره‌مندی از سالمندان به عنوان نیروی کار و تولید محصولات و توسعه خدماتی است که منجر به افزایش کیفیت زندگی آنان و تعاملشان با جهانیان می‌شود.
شکاف در بازار کار
اغلب پیش‌بینی‌ها از ادامه رشد سالانه یک درصدی اقتصاد ژاپن خبر می‌دهند. بنا بر گزارش سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) این نرخ رشد تا سال ۲۰۴۰ در ژاپن ادامه خواهد داشت. بدون در نظر گرفتن تغییرات چشمگیر، چنین آماری به نظر کاملا خوش‌بینانه هستند. اگر بهره‌وری نیروی کار سالانه به میزان 2/ 1 درصد رشد داشته باشد، نرخ رشد اقتصادی یاد شده مستلزم جمعیت فعال ۶۲ میلیون نفری تا سال ۲۰۴۰ است. از سوی دیگر پیش‌بینی‌ها حاکی است اگر پویایی و تغییرات نیروی کار در همین سطح باقی بماند، در سال ۲۰۴۰ جمعیت نیروی فعال به ۴۹ میلیون نفر خواهد رسید که ۲۱ درصد از میزان مورد نیاز کمتر است.
ژاپن می‌تواند از طریق افزایش جمعیت فعال خود یا تسریع بهبود بهره‌وری نیروی کار و یا ترکیبی از هر دو مورد شکاف مذکور را از میان بردارد. یکی از راهکارهای ممکن افزایش 80 درصدی مشارکت بانوان ۲۵ تا ۴۴ ساله تا سال ۲۰۴۰ میلادی است. این رویکرد می تواند فاصله میان ژاپن و کشورهایی نظیر ایالات متحده و آلمان را کاهش دهد و بیش از دو میلیون نفر را به نیروی کار کشور بیفزاید. براساس یافته‌های پژوهشگران موسسه بین‌المللی مک کینزی، توسعه بهره‌وری در بخش‌های مختلف گامی ضروری به‌منظور دستیابی به تولید ناخالص داخلی مورد انتظار ژاپن به‌شمار می‌رود.
کمک به سالمندان
افزایش مشارکت سالمندان در کاهش شکاف مذکور تاثیر بسزایی دارد. نزدیک به 1/ 6 میلیون نفر از جمعیت ژاپن بالای ۶۵ سال هستند که ۲۰ درصد کل جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. بر اساس مطالعات وزارت کشور ژاپن ۶۶ درصد از این گروه اظهار کرده‌اند که تمایل به ادامه فعالیت دارند. دو مانع مهم بر سر راه به‌کارگیری سالمندان به‌عنوان نیروی کار جامعه وجود دارد. نخستین مانع به میزان پایداری و استقامت شرکت‌ها در کنترل و هزینه‌های حقوق و دستمزد، کنترل مشکلات مرتبط با نبود سیستم‌های مورد نیاز برای مدیریت سالمندان در فضای شغلی و همچنین مشکلات مربوط به قدرت فیزیکی آنان در ارتباط است. مانع دوم کمبود بازار بزرگی به‌منظور بهره‌گیری از سالمندان به‌عنوان نیروی کار است. شرکت‌ها باید به‌منظور فراهم کردن فضایی مناسب برای ادامه فعالیت سالمندان بالای ۶۵ سال، سه رویکرد اصلی را در نظر داشته باشند.
• رواج طیف وسیعی از چارچوب‌های کاری: شرکت غذایی Kagome و شرکت
Takashimaya هر دو به کارکنان ۶۰ تا ۶۲ ساله خود اجازه می‌دهند که به انتخاب خود و بسته به عملکردشان به صورت تمام وقت یا پاره وقت (با همان حقوق یا با مزایای کمتر) به فعالیت ادامه دهند. هر دو شرکت به ارزیابی عملکرد این گروه ادامه می‌دهند. اغلب این شرکت‌ها بر اساس عملکرد افراد سالمند نسبت به پرداخت حقوق اقدام می‌کنند و در حال حاضر بدون افزایش هزینه‌های حقوق و دستمزد نسبت به استخدام آنان اقدام می‌کنند.
• از میان برداشتن مشکل کمبود نیروی کار با به‌کارگیری سالمندان: بنا بر اظهارات وزارت بهداشت، کار و رفاه ژاپن بزرگ‌ترین مشکل نیروی کار این کشور در مشکلات رفاهی آن ریشه دارد. طبق این گزارش، از آنجا که جمعیت سالمندانی که به خدمات پرستاری نیاز دارند تا سال ۲۰۲۵ به هفت میلیون نفر خواهد رسید، ژاپن به بیش از 5/ 2 میلیون پرستار نیاز خواهد داشت، که این رقم هم‌اکنون 8/ 1 میلیون نفر است. یقینا تکنولوژی کمک بزرگی به کاهش این شکاف خواهد کرد ولی قادر به از میان برداشتن کامل آن نخواهد بود. در این میان ایده بهره‌گیری از سالمندان اصطلاحا توانمند برای خدمات پرستاری و مراقبت از دیگران رواج پیدا کرده است. بنا بر گزارش دولت ژاپن در سال ۲۰۱۳، ۱۱ درصد سالمندانی که تمایل به ادامه فعالیت‌های شغلی دارند اذعان کرده‌اند که توانایی پذیرش مسوولیت پرستاری را به عنوان یک شغل دارند. خدمات پرستاری اغلب شامل وظایفی نظیر نظافت خانه و شست‌وشوی لباس می‌شود که نیازی به مهارت‌های خاص یا قدرت فیزیکی ندارد. اگر 10 درصد این سالمندان ۶۵ تا ۷۴ ساله بیکار در نقش پرستار فعالیت کنند، جامعه ژاپن هفتصد هزار پرستار دیگر را تا سال ۲۰۲۵ به جمع پرستاران کنونی خود خواهد افزود.
• ایجاد شبکه‌های دانش و مهارت: شرکت‌ها می‌توانند از طریق تشویق سالمندان نسبت به اشتراک‌گذاری دانش و تجاربشان با جوانان ارزش‌آفرینی چشمگیری را تحقق بخشند. برای مثال، کارکنان اسبق شرکت Mitsui با استفاده از تجارب خود در صنایع و موقعیت‌های مختلف خدمات مشاوره‌ای گوناگونی را به‌منظور مدیریت پروژه‌های چندین میلیون ینی برای ۶۵۰ شرکت کوچک و متوسط فراهم می‌کنند. موسسه کاریابی 60 Mystar زمینه استخدام افراد بالای ۶۰ سال خدمات قابل توجهی ارائه می‌دهد، این در حالی است که کارکنان این شرکت نیز از میان سالمندان انتخاب شده‌اند.
توسعه محصولات و خدمات
سالمندان فعالی که مشکلات جسمی قابل توجهی ندارند در مقایسه با سالمندان دارای مشکلات جسمی و سلامتی، نیاز‌ها و منافع متفاوتی دارند. بسیاری از شرکت‌ها می‌توانند از طریق شناسایی بخش‌های جدیدی از مشتریان از میان همین سالمندان نسبت به توسعه محصولات و خدمات جدید اقدام کنند.
۱. مقابله با ناتوانی و سستی: یکی از روش‌هایی که سازمان‌ها را در بهره‌مندی از جامعه سالمند یاری می‌رساند توسعه محصولاتی است که سالمندان را در کاهش ناتوانی‌هایشان کمک می‌کنند. خط تولید کفش‌های Ayumi شرکت Tokutake نمونه‌ای است که با هدف کمک به کاهش زانو درد و درد لگن در سالمندان طراحی شده است و کاربران را از لغزش و زمین خوردن محافظت می‌کند. بر خلاف خرده‌فروش‌های کفش‌های معمولی این شرکت به مشتریان خود اجازه می‌دهد کفش‌هایی را برای پای چپ یا پای راست به صورت جداگانه تهیه کنند.
علاوه‌بر این، فعالیت در این بخش از بازار مستلزم رویکردی جدید برای توزیع است. شرکت‌هایی که در نظر دارند به سالمندانی که مشکلات فیزیکی دارند کمک کنند، باید در ارسال محصولات و خدماتشان به مشتریان تجدید نظر اساسی کنند. شرکت Benry خدمات متفاوتی را طراحی کرده است که در خانه سالمندان ارائه می‌شوند و حتی شامل تمیز کردن سیستم تهویه مطبوع نیز می‌شود. شرکت Eleven ا7 ژاپن خدمات ارسال غذا به خانه را بر عهده دارد و شرکت رستورانی Watami علاوه‌بر ارسال غذا به درب خانه سالمندان، خدمات پرستاری نیز برای شان ارائه می‌کند.
۲. جوان بمانید: خدمت‌رسانی به سالمندان فعال مستلزم رویکردی متفاوت است. رویکردی که اغلب شرکت‌های ژاپنی را با هزینه‌های هنگفتی روبه‌رو کرده است. زمانی که شرکت Bridgestone اقدام به تاسیس باشگاه‌های گلف کرد، به دلیل عدم خدمت‌رسانی به سالمندان اشتباهی بزرگ مرتکب شد و ضرر‌های مالی فراوانی متحمل شد. در مقابل یکی از موسسات تناسب اندام ایالات متحده آمریکا که حدود 10 سال پیش وارد ژاپن شده است، در ابتدا بانوان سالمند ژاپنی را به‌عنوان هدف خود انتخاب کرد. هم‌اکنون این موسسه با داشتن بیش از 580 هزار عضو (بیش از 70درصد اعضا بالای ۵۰ سال دارند) در مناطق مسکونی و در نقاطی با دسترسی آسان به مشتریان خود خدمت می‌کند.
۳. کاهش انزوا: شرکت‌ها می‌توانند سالمندان را از طریق ارائه راهکارهایی برای ادامه تعامل با جامعه یاری رسانند. برای نمونه شرکت Kozocom، شبکه اجتماعی Kozo SNS Village را برای پاسخ به نیازهای ارتباطی سالمندان بالای ۵۰ سال طراحی کرده است. این شرکت نیاز تعلق سالمندان به یک گروه یا جامعه را به خوبی برآورده ساخته است.
Club Tourism نیز در زمینه طراحی سفرهایی تحت مضامین مختلف نظیر عکاسی یا گشت تاریخی برای سالمندان بالای ۵۰ سال فعالیت می‌کند. برخی شرکت‌ها نیز در زمینه ارائه خدمات مراقبتی و بهداشتی روزانه، برپایی کلاس‌های فرهنگی و باشگاه‌های تناسب اندام ویژه سالمندان فعالیت می‌کنند. بهره‌گیری از سالمندان به عنوان نیروی کار فعال جامعه به ژاپن و سایر کشورها کمک می‌کند تا نرخ رشد تولید ناخالص داخلی خود را افزایش دهند. سالمندان نه‌تنها مهم‌ترین بخش بازار در ژاپن محسوب می‌شوند بلکه می‌توانند درصورت اتخاذ رویکرد مناسب به عاملی ارزش‌افزا برای اقتصاد و جامعه ژاپن تبدیل شوند.
