مطالعات امکان‌سنجی (Feasibility Studies) چیست؟

^{وقتی که قصد داریم موافقت سرمایه گذار و یا نهاد وام دهنده ای را برای سرمایه گذاری و یا اعطای تسهیلات جلب نماییم، باید بتوانیم طرح خود را به خوبی معرفی نموده و از جوانب مختلف، عملی بودن، مفیدبودن و سودآوربودن آن را نشان دهیم. به همین منظور لازمست تا گزارشی را تحت عنوان طرح توجیهی و یا طرح توجیه فنی، اقتصادی و مالی پروژه ارائه نماییم.}

 

^{این گزارش ها در واقع سطحی ترین و ساده ترین شکل گزارشهای امکان سنجی می باشد که بنا به حساسیت های سرمایه گذاران و بانکها ممکن است به بخشهای جزئی تر بصورت مجزا مطرح شوند ولی ماهیت آن ها از این سه مورد خارج نیست :}

 

^{1- معرفی طرح و مطالعات فنی}

^{2- مطالعات بازار}

^{3- بررسی های مالی و اقتصادی}

 

^{مطالعه امکان سنجی نوعی روش تحقیق بویژه در علوم مهندسی و مدیریت صنعتی است که شامل موارد زیر است:}

 

^{1 · فرایند کنترل و شناخت مسائل}

^{2 شناسایی اهداف· فرصت ها و تهدید ها}

^{3· شرح موقعیت ها}

^{4 · شناسایی در آمدها}

^{5 · شناسایی هزینه ها}

^{6 · شناسایی سود}

^{7 . در کل تجزیه و تحلیل یک پروژه}

^{یک طرح امکان سنجی از چه بخشهایی تشکیل شده است :}

^{بخش اول : آشنایی با طرح و شرکت}

^{بخش دوم : بررسی اقتصادی (مطالعات بازار )}

^{بخش سوم : مطالعات فنی و برآورد امکانات زیر بنایی طرح}

^{بخش چهارم : برآورد سرمایه گذاری طرح} 

^{بخش پنجم : برآورد هزینه های تولید و ارزش فروش سالانه طرح}

^{بخش ششم : پیش بینی مالی و نحوه تامین مالی طرح}

^{بخش هفتم : تعیین شاخص های مالی و اقتصادی طرح}

 

^{مطالعات امکان سنجی مقدماتی (PFS)، چیست و در چه مواقعی انجام می شود؟}

^{در مطالعات امکان سنجی مقدماتی (Pre Feasibility Study)، به مشخصات کلی پروژه پرداخته  می شود و معمولا در زمانی که سرمایه گذار با چند گزینه مختلف روبروست انجام می گردد. در این مطالعات متناسب با ابعاد پروژه، عمدتا به موارد زیر توجه می شود:}

 

^{1-   بازنگری، بازبینی و اعلام نظر در مورد مطالعات پیدایش طرح}

 

^{2-   تعیین و تحلیل گزینه های فنی طرح}

 

^{a- تعیین و تحلیل گزینه های محل اجرای طرح}

^{b   - تعیین و تحلیل گزینه های فناوری طرح}

^{c   - تعیین و تحلیل گزینه های روش اجرای طرح}

^{d- تعیین و اولویت بندی گزینه های فنی طرح متشکل از گزینه های محل اجرای   طرح،   گزینه های فناوری طرح و گزینه های روش اجرای طرح}

^{e - تهیه برنامه زمانی اجرای مقدماتی برای گزینه های فنی مختلف طرح}

 

^{3- تحلیل مالی و اقتصادی گزینه های فنی طرح}

^{a- تعیین ضوابط حاکم بر نحوه اندازه گیری هزینه ها و درآمدهای طرح}

^{b برآورد هزینه های هریک از گزینه های فنی طرح بر اساس ساختار تفکیک هزینه های کمی و غیرکمی}

^{c- برآورد درآمدهای هریک از گزینه های فنی طرح بر اساس ساختار درآمدهای کمی و غیرکمی}

^{d- تحلیل هزینه - درآمد و اولویت بندی اقتصادی گزینه فنی طرح}

^{e- تحلیل حساسیت هر یک از گزینه ها نسبت به تغییرات قیمت ها، طولانی شدن دوره اجرا، تغییرات قابلیت دسترسی و میزان تولید یا خدمات حاصل از گزینه های مختلف، تعیین درجه عدم قطعیت برآوردها و تجدید نظر در اولویت بندی اقتصادی گزینه ها}

 

^{4- تحلیل مالی گزینه های فنی طرح}

^{a- برآورد هزینه ها و درآمدهای کمی هر یک از گزینه های فنی بر مبنای قیمت های بازار، ضمن در نظر گرفتن مالیات های متعلقه
b- تحلیل حساسیت برآوردها نسبت به تغییرات قیمت ها، طولانی شدن دوره اجرا، تغییرات در قابلیت دسترسی، میزان تولید یا خدمات حاصل از گزینه های مختلف و تعیین درجه عدم قطعیت آنها}

^{c- تحلیل مالی گزینه های فنی طرح و اولویت بندی آنها}

 

^{5- بررسی های اجتماعی و ارزیابی آثار و پیامدهای اجتماعی هر یک از گزینه ها}

 

^{6- ارزیابی فنی – اقتصادی و مالی گزینه های مختلف طرح و اولویت بندی آنها}

 

^{7- تهیه گزارش امکان سنجی مقدماتی طرح}

 

^{مطالعات امکان سنجی نهایی (FS)، چیست ؟}

^{مطالعات امکان سنجی نهایی (Feasibility Study)، پس از مرحله پیدایش طرح و تعریف چارچوب کلی آن از لحاظ مشخصات محصول، ظرفیت تولید و میزان سرمایه گذاری انجام می شود. این مطالعات بنا به نیاز و درخواست کارفرما، در سطوح مختلفی از جزئیات پروژه می تواند وارد شود. در این مطالعات متناسب با ابعاد پروژه، عمدتا به موارد زیر توجه می شود:}

 

^{1-  تعیین ساختگاه طرح}

^{-aتعیین گزینه های ساختگاه طرح در محل انتخابی برای اجرای طرح}

^{-bمقایسه و اولویت بندی گزینه های مختلف ساختگاه طرح و تهیه گزارش انتخاب ساختگاه}

 

^{- 2مطالعات مهندسی پایه و طراحی اولیه}

^{-aبازنگری و تکمیل اطلاعات و داده های اولیه مربوط به شرایط جوی ، زمین شناختی و  آب شناختی ساختگاه، امکانات زیربنایی قابل دسترس برای طرح شامل منابع آب، منابع انرژی، منابع نیروی انسانی،}

^{b-سیستم های حمل و نقل،‌ منابع تامین مواد خام، مواد اولیه و مصالح}

^{c- مطالعات مهندسی پایه و طراحی مواد اولیه و فرآیند}

^{d-جانمایی و آرایش واحدها، سیستم ها و تجهیزات طرح}

^{e-طراحی مهندسی اولیه شامل مهندسی فرآیند، طراحی اولیه سیستم ها و تجهیزات مکانیکی، طراحی اولیه کارهای لوله کشی، طراحی اولیه کارهای ساختمانی و زیربنایی، طراحی اولیه سیستم ها و تجهیزات برقی، طراحی اولیه سیستم های کنترل و ابزار دقیق}

^{f-تهیه فهرست اقلام عمده کلیه واحدها، سیستم ها و بخشهای مختلف طرح شامل فهرست مصالح و مقادیر آنها، تجهیزات و ماشین آلات و ابزار آلات مورد استفاده در کار.}

 

^{3-تعیین خط مشی اجرائی طرح}

^{a-تعیین گزینه های تفکیک طرح به پرو‍ه های مستقل با فصل مشترک های مشخص با یکدیگر}

^{b-تعیین گزینه های تقسیم کار بین مشاوران، سازندگان و پیمانکاران}

^{c-اولویت بندی گزینه های اجرایی با توجه به قابلیت های اجرایی قابل دسترس، برنامه زمانبندی طرح و هزینه های طرح}

 

^{4-تهیه برنامه زمان بندی طرح به تفکیک پروژه ها برای فعالیت ها و خدمات مهندسی، تدارکات، پشتیبانی تدارکات، کنترل کیفیت، ساخت (شامل عملیات ساخت و نصب)، مالی، تجهیز نیروی انسانی برای دوره بهره برداری و راه اندازی}

 

^{5 - برآورد هزینه های سرمایه گذاری ارزی و ریالی طرح به تفکیک پروژه ها}

 

^{6-  تهیه و ارائه گزارش مرحله امکان سنجی نهایی.}

 

^{هدف و بی طرفی}

^{مطالعه امکان سنجی، پتانسیل موفقیت یک پروژه را ارزیابی می کند، به همین دلیل بی طرفی یک فاکتور مهم در اعتباری است که از طرف سرمایه گذاران و موسسات وام دهنده داده می شود.به همین دلیل باید این کار را به صورت هدف مند انجام داد و از یک روش بی طرفانه برای فراهم کردن اطلاعاتی که تصمیم ها بر مبنای آن گرفته می شوند استفاده نمود.}

^{امکان سنج  باید فردی با تجربه باشد تا بتواند به درستی هزینه، زمان ،افراد لازم و تعیین سرحدات را تخمین بزند.}

 

^{پنج فاکتور رایج در مطالعه امکان سنجی}

^{عبارت مخفف تلوس (TELOS) به معنی پنج زمینه در امکان سنجی است که شامل:}

^{فنی (technical)}

^{اقتصادی (economic)}

^{قانونی (legal)}

^{عملیاتی (operational)}

^{زمان بندی (scheduling) می شود.}

 

^{امکان سنجی تکنولوژی و سیستم}

^{این ارزیابی بر اساس طراحی کلی ملزومات سیستم وبرای تعیین این که شرکت دارای تخصص فنی لازم برای تکمیل پروژه می باشد، انجام می شود. زمانی که یک گزارش امکان سنجی نوشته می شود، موارد زیر باید مد نظر قرار گیرند:}

 

^{یک توضیح خلاصه از کسب و کار برای ارزیابی فاکتور های محتمل تری که می توانند مطالعه را تحت تاثیر قرار دهند.}

^{بخشی از کسب و کار که مورد بررسی قرار می گیرد:}

^{فاکتور انسانی و اقتصادی}

^{راه حل های ممکن برای مسایل}

^{در این سطح، دغدغه ما این است که آیا پروپوزال با در نظر گرفتن یک هزینه معمولی، از نظر فنی و قانونی انجام پذیر است یا خیر.}

 

^{امکان سنجی قانونی(legal feasibility)}

^{تعیین می کند که آیا سیستم پیشنهادی با الزامات قانونی تناقضی نداشته باشد، مثلا یک سیستم پردازش داده باید با قوانین حفاظت اطلاعات محلی همخوانی داشته باشد.}

 

^{امکان سنجی عملیاتی(operational feasibility)}

^{امکان سنجی عملیاتی، مقیاسی از این است که یک سیستم پیشنهادی چطور مسایل را حل می کند، از فرصت های شناسایی شده در تعریف اسکوپ بهره می برد و چقدر الزامات شناسایی شده در فاز تحلیل الزامات توسعه سیستم را براورده می کند. ارزیابی امکان سنجی عملیاتی بر میزان مناسب بودن پروژه های توسعه ای پیشنهادی برای محیط کسب وکار موجود و اهداف، با توجه به توسعه زمان بندی،تاریخ تحویل،فرهنگ همکاری و فرآیندهای موجود کسب وکار تمرکز دارد.}

 

^{امکان سنجی اقتصادی(economic feasibility)}

^{هدف بررسی امکان سنجی اقتصادی،تعیین مزایای مثبت اقتصادی برای سازمانی است که سیستم پیشنهادی  برای آن فراهم می شود و شامل اندازه گیری و شناسایی تمام مزایای مورد انتظار می شود.این ارزیابی معمولا دارای یک تحلیل هزینه/سود می شود.}

 

^{امکان سنجی فنی(technical feasibility)}

^{ارزیابی امکان سنجی فنی بر روی به دست آوردن یک درک از منابع فنی موجود در سازمان و امکان استفاده از آن ها در زمان نیاز در سیستم پیشنهادی تمرکز دارد و یک ارزیابی از سخت افزار و نرم افزار موجود و این که تا چه حد با سیستم پیشنهادی همخوانی دارند را فراهم می کند.}

 

^{امکان سنجی زمان بندی(schedule feasibility)}

^{در صورتی که زمان تکمیل پروژه بیش از حد طولانی شود،قبل از اینکه مفید باشد ممکن است دچار شکست شود.معمولا این به این معنی است که تخمین بزنیم که توسعه یک سیستم چقدر طول می کشد و آیا می توان آن را در یک بازه زمانی و با استفاده از برخی از روش ها مانند دوره بازگشت  (payback period)  تکمیل نمود.امکان سنجی  زمان بندی مقیاسی است برای این که زمان بندی یک پروژه تا چه حد منطقی است.با داشتن توان فنی موجود،آیا موعدهای پروژه منطقی هستند؟برخی از پروژه ها با موعدهای مشخص شروع می شوند و شما باید تعیین کنید که این موعدها آیا اجباری هستند یا تنها زمان های مطلوب می باشند.}

 

^{مراحل امکان سنجی}

^{اول) بررسی تقاضا، تعیین حوزه ی عملکرد یا محدوده ی پروژه، شناخت سیستم موجود، شناخت نیاز ها و مشکلات.}

 

^{دوم) بررسی و تحلیل اهداف سیستم جدید. معمولاً بر اساس اولویت و تقدم اجرایی طبقه بندی می شوند. پس برای هر هدف افراد  و واحدهای ذینفع مشخص می گردند.}

 

^{سوم) تعیین موجودیت های خارجی در ارتباط مستقیم با سیستم. در این مرحله باید دیاگرام متن که شاخص حوزه ی عملکرد سیستم است را مشخص کرد.}

 

^{چهارم) تعیین عوامل محدودکننده ی اجرای پروژه. به عبارت دیگر میزان ریسک در موفقیت پروژه مشخص می شود.}

 

^{پنجم) تعیین دقیق محدوده ی پروژه. نیازها را مشخص کرده و به تایید مشتری رساند.}

 

^{ششم) ارانه راه حل.}

 

^{هفتم) بررسی اقتصادی پروژه. هزینه های سخت افزاری، نرم افزاری، افراد، مکان و زمان.}

 

^{گزارش امکان سنجی}

^{در متن این گزارش، باید از جمله به موارد زیر پرداخته شود:}

 

^{·       امکانات بالقوه سازمان
·       ریسک‌ها، خطرات و احتمال آنها
·       اولویت‌ها در سازمان
·       محدوده کاربرد
·       جنبه‌هاى تجارى - اقتصادی
·       زمینه‌هاى رقابت
·       اهمیت پروژه یا تولید براى سازمان
·       اقدامات اولیه لازم
·       طرح پیشنهادى براى اجراء
·       اقدامات لازم در طول مدت انجام کار
·       نیروى انسانى لازم
·       امکانات و تجهیزات لازم
·       دوره حیات پروژه یا تولید
·       طرح زمان‌بندى اجراء با توجه به اولویت‌ها
·       هزینه اجراء}

 

^{در این گزارش هزینه های تخمینی - سخت- در قالب موردکاری مشخص می شوند.}

 

^{گزارش امکان سنجی به عنوان منشور پروژه برای انجام مراحل بعدی مورداستفاده قرار می گیرد.}

 

^{سرفصل های گزارش پروژه}

    ^{·      مقدمه}

    ^{·      خلاصه ای در مورد هیات مدیره و ساختار سازمانی کارفرما}

    ^{·      متدولوژی و روش اتخاذ شده برای مطالعه ی سیستم}

    ^{·      سیستم پیشنهادشده}

    ^{·      راه حل های ارائه شده به کارفرما که پذیرفته نشده}

    ^{·      راه حل های پذیرفته شده}

    ^{·      بررسی اقتصادی شامل هزینه ها و سودآوری ها}

    ^{·      برنامه ریزی پروژه}

    ^{·      نتیجه گیری و پیشنهادات}

    ^{·      ضمایم تکنیکی}

 

  ^{یافتن واقعیات}

   ^{.    شناخت اولیه ای از نیازها و مشکلات بدست می آوریم.}

   ^{.   در پروژه های بزرگ باید افرادی را به عنوان Domain Expert در کنار تیم مهندسی نرم افزار قرار داد تا اطلاعات به درستی گردآوری شود.}

 

  ^{روش های بدست آوردن اطلاعات}

        ^{·       تهیه ی پرسشنامه}

       ^{·       مصاحبه}

       ^{·       مطالعه ی مستندات سیستم}

       ^{·       مشاهده}