اهداف انتقال پایتخت اداری- سیاسی

ابوالفضل ابوترابی
«طراح طرح انتقال پایتخت» و عضو هیات رئیسه کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس
عملکرد پایتخت هر کشوری به لحاظ اینکه قطب سیاسی و حکومتی هر مملکتی تلقی می‌شود، فراتر از یک شهر معمولی است بنابراین از این جهت اهمیت پایتخت‎‌ها برای استحکام حکومت‌ها نقش بسیار مهمی دارد؛ این موضوع برای کشور ما نیز صادق است. تهران به نوعی ایران شده است و هر خطری برای این کلان‌شهر تاثیر ملی برای کل کشور دارد. 
اکنون با مطرح شدن طرح انتقال پایتخت سیاسی کشور یک سوال اساسی در ذهن مردم خطور می‌‌کند مبنی بر اینکه «آیا با انتقال پایتخت سیاسی و اداری به دنبال حل مشکل تهران هستیم یا ایران؟» عمده افرادی که تاکنون به مقوله انتقال پایتخت توجه داشتند دنبال حل مشکل تهران بودند اما به اعتقاد بنده این هدف صحیح نیست؛ برای اولین بار نگرش ما برای انتقال پایتخت این است که بتوانیم مشکل ایران را حل کنیم که مبادا در راستای پدافند غیرعامل پایتخت سیاسی کشور دچار بحران شود.
پارامترهای انتقال پایتخت شامل ساماندهی تهران، تمرکززدایی از تهران و انتقال پایتخت سیاسی می‌شود و این موارد در طرح ساماندهی و انتقال پایتخت نیز گنجانده شده است.
انتقال پایتخت سیاسی- اداری کشور از چند جنبه اساسی قابل بررسی است:
1- زلزله: تهران به لحاظ جغرافیایی در موقعیت زلزله خیزی قرار دارد؛ ژاپنی‌ها از سال 74 تحقیقات بسیار مهمی انجام دادند مبنی بر اینکه اگر زلزله‌ای به قدرت 5 ریشتر در تهران رخ دهد، دچار یک بحران اساسی در کل کشور خواهیم شد.
2- ساخت و سازهای مجاز یا غیرمجاز در دامنه شیب البرز: این ساخت و سازها تا 4 یا 5 برابر حجم روان‌آبها را افزایش می‌دهد و از این بابت تهران در معرض خطر سیل نیز قرار دارد. 
3- با توجه به جمعیت انبوه و متمرکز کلان‌شهر تهران، چهار پایتخت مهم علمی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در این شهر نهفته است و در این شرایط عقل حکم می‌کند نباید تمام پایتخت‌های کشور در یک نقطه متمرکز شوند؛ چراکه اگر زمانی آن منطقه با مشکل مواجه شد همه این دستاوردها و ظرفیت‌ها از بین می‌رود؛ بنابراین یکی از دلایل انتقال پایتخت سیاسی کشور به لحاظ همین تمرکز بیش از حد تمام بهترین‌ها در تهران است که خطر بالقوه‌ای در کشور ما ایجاد می‌کند. تمرکز در یک شهر مشکلات زیادی را به همراه دارد که می‌طلبد در کشور پایتخت‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جدا باشند، بنابراین با توجه به اینکه تهران گنجایش و کشش این همه جمعیت را ندارد لازم است در راستای پدافند غیرعامل و با برنامه‌ریزی بلند مدت پایتخت سیاسی اداری را انتقال دهیم.
4- خطرات احتمال حمله نظامی و نافرمانی مدنی را نیز باید مد نظر قرار داد.
در دنیا نیز این تجربه وجود دارد که پایتخت‌های اقتصادی، علمی و سیاسی کشورها معمولا منفک از یکدیگرند؛ در واقع این راهکاری ا‌ست که با عنوان تدبیر پدافند غیرعامل شناخته می‌شود. سه کشور همسایه ایران یعنی قزاقستان، ترکیه و پاکستان در سال‌های اخیر پایتخت خود را تغییر دادند؛ پایتخت پاکستان از کراچی به اسلام‌آباد منتقل شد. با توجه به اینکه کراچی محلی برای اقدامات تروریستی، آشوب، تجمعات و نافرمانی‌های اجتماعی است اگر پایتخت سیاسی این کشور نیز همچنان در این شهر باقی می‌ماند، پاکستان هر روز شاهد تغییر یک دولت بود؛ اما با تدبیر، یک شهر جدید با نام «اسلام‌آباد» ایجاد و پایتخت سیاسی پاکستان به این شهر جابه‌جا شد؛ بنابراین در یک محیط امن می‌توانند کشورداری کنند. 
جیبوتی کشوری در آفریقا به لحاظ سیاسی از ثبات خوبی برخوردار بود، اما یک زلزله بیش از 6 ریشتری حتی کاخ‌های ریاست‌جمهوری این کشور را نابود کرد و آمریکایی‌ها به بهانه کمک به این کشور تمام این کشور را تصرف کردند.
ضمن اینکه نمونه‌های مختلفی در دنیا برای انتقال پایتخت وجود دارد و در ایران نیز در راستای پدافند غیرعامل، مانند بسیاری از کشورها باید پایتخت سیاسی – اداری از تهران خارج و یک شهر جدید برای پایتخت سیاسی کشور انتخاب شود اما تهران پایتخت اقتصادی کشور همچنان باقی بماند.
اخیرا کشور ژاپن نیز در حال فراهم کردن مقدمات انتقال پایتخت خود از توکیو است؛ در حالی که شهر توکیو شهری با استانداردهای بسیار بالا و بدون مشکلات زیست محیطی و رعایت استحکام ساختمان‌ها در برابر زلزله است اما ژاپنی‌ها نیز به این نتیجه رسیدند که تمام دارایی این کشور نباید در یک منطقه متمرکز شود. از این رو به دنبال تفکیک پایتخت‌ سیاسی، اقتصادی و علمی خود هستند که اگر اتفاقی برای این شهر رخ داد بنا به هر دلیلی، تمام کشور ژاپن دچار مشکل نشود. ما نیز قطع به یقین باید روزی به این نتیجه می‌رسیدیم.
تحقیقات دانشگاه دفاع ملی درباره انتقال پایتخت کره جنوبی از سئول به اینچئون نشان داده که جمعیتی بین 350 تا 500 هزار نفر باید به اینچئون منتقل شوند و زیرساخت‌های این شهر باید برای این میزان جمعیت فراهم شود. البته ما نباید فراموش کنیم که زیرساخت‌های تهران بسیار اندک است و بحران‌هایی مانند آلودگی محیط زیست، رانش زمین و مسائل این‌چنینی نیز برای تهران متصور است؛ از این رو عقل حکم می‌کند آینده نظام را نجات دهیم و برای آن باید پایتخت سیاسی کشور منتقل شود.
در کشور آمریکا نیز شهر نیویورک پایتخت اقتصادی و شهر نه چندان بزرگ واشنگتن نیز پایتخت سیاسی این کشور است؛ ضمن اینکه تجربه‌های دیگری در کشورهای مختلف برای انتقال پایتخت در زمان معاصر وجود دارد.

 مزیت گردشگری در پایتخت‌ها
در طول تاریخ هگمتانه همدان اولین پایتخت ایران بود و امروز تهران چهلمین پایتخت ایران عزیز است. علاوه بر این با انتقال پایتخت‌ها یک ظرفیت عظیم گردشگری در پایتخت جدید ایجاد کردیم به طوری که هگمتانه امروز تبدیل به یک مرکز توریستی – گردشگری شده است؛ اصفهان، ایلام، کرمان، شیراز و قزوین را می‌‌توان از جمله پایتخت‌های ایران نام برد که امروز همه این مناطق جنبه توریستی و گردشگری پیدا کرده‌اند؛ لذا با انتقال پایتخت ظرفیت گردشگری ایران چند برابر خواهد شد.همچنین قطعا با انتقال پایتخت سیاسی - اداری روح جدیدی در هنر معماری و شهرسازی دمیده می‌شود، مهندسان جوان به تکاپو می‌افتند و یک شهر با ظرفیت بسیار عالی جهانی در شأن جمهوری اسلامی ایران با مکانیزم‌های ایرانی – اسلامی و خاص ایران به عنوان الگویی جهانی به دنیا ارائه می‌دهیم که قطعا مهندسان جوان ایران ظرفیت بسیار بالایی در این زمینه خواهند داشت.
موضوع انتقال پایتخت در ایران از سال 1354 به تپه‌های عباس‌آباد آن زمان، اطراف تهران و سایر مناطق با مکانیزم‌های مختلف شروع شد اما تاکنون این طرح عملیاتی نشده است که امیدواریم طرح انتقال پایتخت در واقع شروع یک حرکت، با نگاه به آینده باشد.

 انتقال پایتخت؛ سرمایه‌گذاری جدید
در واقع سرمایه‌گذاری برای آینده‌نگری هزینه نیست بلکه یک سرمایه‌گذاری جدید است؛ بر اساس تجربیات انتقال پایتخت‌ها در کشورهای همسایه باید گفت قطعا جمهوری اسلامی ایران از نظر اقتصادی قوی‌تر از کشور پاکستان و قزاقستان است و این جابه‌جایی برای پیش‌بینی و پیشگیری از خطرات آینده برای تهران ارزشمند است، به عبارتی باید با نگرش به تهران یک نگاه ملی داشته باشیم.

 مکانیزم انتخاب پایتخت
طرح انتقال پایتخت سیاسی- اداری کشور که پس از ماه‌ها کار کارشناسی مشترک تعدادی از نمایندگان و مرکز پژوهش‌های مجلس در کمیسیون شوراها مطرح شده بود در صحن علنی مجلس به تصویب و سپس به تایید شورای محترم نگهبان رسید. بر اساس طرح انتقال پایتخت یک شورای‌عالی فراقوه‌ای متشکل از نمایندگان قوه مجریه (دولت)، قوه قضائیه و قوه مقننه (مجلس)، ستاد کل نیروهای مسلح، مجمع تشخیص مصلحت نظام، سازمان پدافند غیرعامل، تعدادی از وزرا و برخی نهادهای مرتبط دیگر با ریاست رئیس‌جمهور تشکیل و در مدت دو سال تمام مطالعات گذشته در مورد انتقال پایتخت جمع‌بندی و مکان‌یابی می‌شود؛ همچنین در این شورا تمام مزیت‌ها و نقاط مثبت پایتخت سیاسی بررسی می‌شود.