فقر باقی می ماند

 

^{حسین راغفر / اقتصاددان}

^{در طی سال­های بعد از انقلاب، سیاست­های منسجمی برای برنامه­های حمایتی اجتماعی نداشته­ایم، تمام طرح­ها به صورت جزیره­های مجزا از هم و برنامه­های مختلف بوده است. اصلاً استراتژی مشخصی وجود نداشته و تمام کارها هم عمدتاً معطوف به مسائل و درآمدهای ارزی وابسته بوده است. هر وقت درآمدهای ارزی زیاد شده، به رفع فقر و نابرابری­­های اجتماعی بیشتر توجه شده، هر وقت هم چنین درآمدهایی نبوده، این توجه کم­تر شده است.  به جز دوره جنگ که با وجود درآمدهای پایین توجه زیادی به حمایت های عمومی مانند تغذیه و مسائل بهداشتی دیگر معطوف شده است.}

^{در سندهای چشم انداز توسعه نیزعملاً برنامه خیلی شفاف و مشخصی برای رفع فقر نداشته­ایم. بعد از جنگ اعتقاد چندانی به این مسائل حمایتی وجود نداشته و در بستر سیاست های اقتصادی کشور نیز چنین چیزی چندان مهم نبوده است. در سیاست­های اقتصادی نگاه ما این­گونه بوده که با رشد اقتصادی، خود به خود فقر و نابرابری هم کاهش یابد. این تصور مشکلات خاص خود را دارد، رشد اقتصادی یک بحث است و توزیع این رشد و محصول این رشد نیز، بحث دیگری است. اما ما توجه به نکات این­چنینی را هیچ­وقت در برنامه­های­مان نداشته­ایم. به همین دلیل به نظرم می­رسد که برنامه­های حمایتی در ایران هیچ­وقت موفق نبوده است. فقط برنامه­های خیلی خاص مطرح شده و آن­ها هم عمدتاً منوط به تأمین مالی بوده و نتوانسته حل ریشه­ای مسئله فقر و خودکفا کردن افراد را در دستور کار قرار دهد.}  

^{با توجه به پیشینه سیاست­ها، مشکلات جدی در حوزه های حمایتی ما وجود دارد و سیاست­هایی تدوین می­شود که خودشان منجر به آسیب­های اجتماعی است. از همین رو است که هر روز هم با رشد فقر و نابرابری مواجه شده­ایم.}

^{واقعیت این است که روند مطالعات ما در سی سال گذشته نشان می­دهد که سیاست مشخصی برای کاهش فقر وجود نداشته است.}

^{در سندهای چشم اندازی هم که تدوین شده، اصلی­ترین مسئله، نوع نگاه به توسعه است. در کشور ما متاسفانه با سیاست­های کنونی در حوزه اقتصاد، استراتژی روشنی در خصوص توسعه اقتصادی نداریم. با تغییرات دولت­ها، این سیاست­ها دست خوش نوساناتی به دل­خواه دولت­ مردان می­شود. استراتژی مشخصی در دولت­ها حرکت نمی­کند و نمی­توانیم رشد اقتصادی با ثبات شکل دهیم. در دهه های بعد از انقلاب، هر دولتی که روی کار آمده، سندهای تدوین شده توسط دولت قبلی را قبول نداشته و آن را عملیاتی نکرده است، هنوز هم این روند در حال اتفاق افتادن است.}

^{در سوی دیگر توسعه و برنامه های فقرزدایی، بحث رشد و دست­یابی به رشد است. این جهت­گیری اصلی می­خواهد که باید صنعتی باشد. برای توسعه صنعتی هم باید برنامه روشنی وجود داشته باشد. باید دید کدام صنایع در اقتصاد ما پیش برنده هستند و منابع­مان مصروف توسعه همان بخش­ها شود. این­ مسائل هیچ­ کدام در برنامه های ما تعریف نشده، همواره در نوسان این ابهامات در روزمرگی خود حرکت می­کنیم. مادامی که چنین است، نمی­شود وضعیت بهبود پیدا کند. هر روز هم این دسته از سیاست­ها تبعات منفی خودشان را برای توزیع درآمد در کشور و اشتغال خواهند داشت، که آثار مخربی را به دنبال دارد.}

^{با این تفاسیر، افزایش فقر و نابرابری محصول فقدان سیاست روشن در عرصه اقتصاد است. سیاست های فقرزدایی باید در پاسخ به استراتژی توسعه خیلی دقیق تدوین شود. هیچ کدام این­ها تا کنون وجود نداشته و ندارد. اوج این نابسمانی را هم در دولت نهم و دهم شاهد بودیم که منابع مالی بسیاری هم به دست آورد و آن­ها را اتلاف کرد. البته پیش از آن هم سیاست­های اقتصادی کشور، فاقد استراتژی روشنی بوده و برنامه­هایی برای دست­یابی به اهداف ضد فقر و توسعه­ای وجود نداشته است.}

^{در نتیجه بحران­های اقتصادی، بحران­های اجتماعی ایجاد می­شود و در کشور ما از مدت­ها قبل ایجاد شده است.. دولت یازدهم برنامه تهاجمی برای حل معضلات اقتصادی کشور نداشته است و این آثار سوئی روی گروه­های مختلف جامعه خواهد داشت، ولی وضع بدتر از سال­های قبل نمی­شود. اما توأم با این بحران­ها خودش را به اشکال مختلف بروز داده است.}

 ^{لازم نیست حتماً اعتراض­ها و آسیب­های شهری در جامعه اتفاق افتد، ما در نتیجه بحران­های اقتصادی، آسیب زدن­های فردی مردم را علیه خودشان داشته­ایم. اعتیاد، فرار مغزها، سرخوردگی، خودکشی، طلاق، گسست خانواده­ها، اشکال مختلفی از بحران­هایی است که صورت گرفته­اند. این­ عصیان­ها در اثر سیاست­های غلط اقتصادی سال­های گذشته بوده که اوج آن در دولت­های نهم و دهم اتفاق افتاده است، ولی دولت­های قبلی هم نقش کمی در به وجود آمدن بحران­های کنونی نداشته­اند.}

^{ریشه این مشکلات تا حدی برمی­گردد به نوع نگاه واگذار کردن اقتصاد به عرضه و تقاضا، و بازاری  که در انحصار اصحاب قدرت است. به اسم خصوصی سازی نوعاً اختصاصی سازی قدرت و ثروت صورت گرفته است و در قالب آن شبکه­های قدرت و ثروتی به وجود آمده­اند که اقتصاد و سیاست را کنترل می­کنند، در چنین وضعیتی نابرابری­ها گسترده می­شود و توزیع غلط منابع، منجر به نابرابری­ها شده و ساخت طبقاتی شدید قطعاً خودش را حفظ خواهد کرد، از سویی منجر به گسترش ناشی از نابرابری­ها و نابسمانی­ها می­شود.}

^{واکنش­های مردمی که در هفته­های اخیر نسبت به مسائل مختلف طبقاتی مانند مرگ دختر پورشه­سوار دیده­ایم، نشانه­های بدتر شدن وضعیت اقتصادی است.خود این مسئله نشانه­های اقتصاد بیمار است، اقتصادی که در آن به مصرف­ گرایی دامن زده می­شود. علت این است که منافع گروه­های خاصی در قدرت به این وسیله تأمین شود. اسم برنامه­هایشان را آزادسازی و خصوصی سازی گذاشته­اند، ولی در اجرا، آسیب­های بسیار عمیق و گسترده­ای در ساختار اقتصادی کشور داشته و جامعه را به شدت طبقاتی کرده است. همه این­ها تبعات گسترده­ای به ارمغان آورده، آدم­های نوکیسه از طریق درآمدهای دلالی، واسطه­گری و اقتصاد بیمار، خودروهای لوکس و زندگی لوکس دارند و با خودنمایی، شکاف طبقاتی را بیشتر می­کنند و مصرف­گرایی را رواج می­دهند. تا زمانی که به غیرمولدها میدان داده شود، اقتصاد توان ظرفیت رشد صنعتی ندارد و فقط  بردرآمدهای نفتی کشور مبتنی است، و با نابرابری منابع به نفع گروه­های خاص کوچک عمل می­کند. مادامی که این روند اصلاح نشود، امکان بهبود هیچ چیزی وجود ندارد. کاهش و رفع این مشکلات نیازمند اصلاح ساختاری جدی است، ولی عزمی برای آن نمی­بینیم.}