تورم چیست و نرخ تورم چگونه محاسبه می‌شود؟ (+مثال)

^{در روزهای اخیر بحث‌ها درباره نرخ و رقم واقعی تورم افزایش یافته، این پرسش پرسیدنی است که نرخ تورم بر چه اساس و روش و فرمولی محاسبه می‌شود و کدام یک از ارقام نقل شده به واقعیت نزدیک‌تر است.}

 

^{در این روزها بحث‌های زیادی درباره این که کدام رقم صحیح و کارشناسی است، رواج دارد.}

 

^{با این حال، شاید بسیاری از شهروندان نتوانند به قضاوت درستی درباره این که نرخ تورم واقعی کشور چه مقدار است، برسند؛ چرا که معمولا اطلاعات کارشناسی کامل و جامعی دراین‌باره منتشر نمی‌شود و هر کس از ظن خود یار گزارشگری نرخ تورم می‌شود و از دریچه منافع خود بدان می‌نگرد؛ لذا نگاهی ساده و همه‌فهم به پدیده تورم و نحوه محاسبه و تخمین آن، ضروری به نظر می‌رسد تا افکار عمومی تصور درستی نسبت به نرخ تورم به دست آورند.}

 

^{پدیده تورم}

^{پدیده تورم از بر هم خوردن تعادل میان کالای موجود در جامعه با مقدار نقدینگی یا پول در گردش پدید می‌آید. به عبارت بهتر، وقتی کالا کمیاب و پول یا قدرت خرید برای مالکیت آن زیاد باشد، خلاء حاصل تورم نام می‌گیرد.}

تورم تک‌رقمی پایدار: از رویا تا واقعیت

حسین توکلیان

استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی

اقتصاد ایران از دیرباز با معضل تورم دست به گریبان بوده است. معضل تورم تا حدی بوده که تقریبا همه دولت‌ها کنترل آن را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شعارهای خود قرار داده‌اند. براساس داده‌های سال ۲۰۱۴ تنها ۳ کشور بلاروس با تورم 8/ 32 درصد، سودان با تورم 8/ 46 درصد و ونزوئلا با تورم ۶۳ درصد، 3کشوری هستند که تورمی بالاتر از ایران داشته و این چهار کشور در کنار کشورهای مصر، آرژانتین، اوکراین و سوریه ۸ کشوری را شکل می‌دهند که دارای تورم دو رقمی هستند و سایر کشورها تورم تک‌رقمی دارند.

 

بر این اساس بانک مرکزی با همکاری دولت در سال ۱۳۹۳ با سیاست‌گذاری صحیح به دنبال کنترل نرخ تورم برآمد. بر این اساس ابتدا هدف‌گذاری کاهش تورم حدود ۳۵ درصدی سال ۹۲ به نرخ ۲۵ درصد بود؛ اما موفقیت سیاست‌گذار پولی در کنار سیاست صحیح خارجی پیش روی دولت برای رفع تحریم‌ها که خود باعث مدیریت بسیار موفق و تاثیرگذار انتظارات مردم شد، منجر به این شد که در یک مقطع هدف‌گذاری به ۲۰ درصد و در ادامه موفقیت به سطح ۱۵ درصد تعدیل شود که نهایتا هم سال ۹۳ با نرخ تورم 5/ 15 درصد به پایان رسید. همین موفقیت باعث شد که اخیرا انگیزه بسیار زیادی برای کاهش نرخ تورم به زیر ۱۰ درصد و حفظ آن در سطح تک‌رقمی ایجاد شود. این نیت فی‌نفسه بسیار خوب و قابل‌ تحسین است، اما سوالی که پیش می‌آید آن است که آیا این هدف‌گذاری قابل‌ دستیابی است و از آن مهم‌تر آیا در صورت دستیابی به آن قابل‌ دوام است؟

خطر فراموشی «تورم یک‌رقمی»

دکتر محمود ختایی

به‌نظر می‌رسد براساس سنت معمول کشور، با گشایش‌های احتمالی درآمدی ناشی از پیشرفت خردمندانه بحث مذاکرات هسته‌ای، این خطر وجود دارد که اولویت هدف تحقق تورم یک رقمی، به‌صورت ضمنی کنار گذاشته شود. در مقاله پیش‌رو، پس از ارائه تصویر کوتاهی از نرخ تورم حاکم و روند آن، بر ضرورت‌های نیل به تورم یک‌رقمی مجددا تاکید شده است. در قسمت پایانی نیز خطرات پیش‌روی این هدف و سیاست‌های مناسب توضیح داده شده است.

موفقیت دولت یازدهم در کاهش تورم: تورم در اقتصاد ایران پدیده «پولی» بوده است. به بیان دیگر فرآیند ایجاد تورم در ایران به این صورت است که از یک طرف بانک مرکزی مستقیما با اتخاذ سیاست‌های پولی انبساطی حجم نقدینگی را افزایش می‌دهد و از طرف دیگر دولت با افزایش درآمدهای نفتی و تبدیل آن به ریال در بانک مرکزی و هزینه کردن آن، موجب افزایش حجم نقدینگی می‌شود.

 

دولت یازدهم با اتخاذ سیاست انضباط پولی و مالی مناسب نرخ تورم سالانه را به حدود 34 درصد در پایان سال 92 رساند. عدم‌کاهش قابل توجه آن در این سال به سبب لختی شاخص تورم بوده است. نتیجه تلاش دولت در 20 ماه منتهی به اسفند 93 در شاخص تورم سال 93 ملاحظه می‌شود که به سطح حدود 15 درصد رسیده است. متاسفانه نرخ تورم ایران سال‌ها است که جزو 5 یا 10 کشور اول جهان با بالاترین رقم تورم است. ایران در سال 2013 رتبه هشتم را داشت اما با وجود موفقیت سال 93 هنوز در رده‌های دهم تا بیستم قرار داریم.

آثار مخرب تورم بالای 5 درصد: گرچه پیام محوری مقاله / نامه حاضر، بیان چالش‌های نیل به تورم تک رقمی است، اما ذکر مجدد و فهرست‌وار آثار سوء‌تورم بالا، مفید به‌نظر می‌رسد:

الف) کاهش اشتغال و رشد اقتصادی: تور‌م‌های خفیف شاید در کوتاه‌مدت اثر مثبت بر رشد اقتصادی داشته باشد، اما در بلندمدت، تور‌م‌های بالای 5 درصد، آثار منفی بر اشتغال و رشد اقتصادی دارند.

ب) تخریب اجتماعی: تورم موجب بازتوزیع درآمدها و دارایی‌ها به نفع دهک‌های بالای درآمدی می‌شود که کاملا برخلاف عدالت اجتماعی است. بخشی از تخریب‌های اجتماعی به جهت اخلاق و سرمایه‌های اجتماعی کشور، ریشه در تورم‌های بالا دارد.

کاهش تورم به هسته سخت رسید

 

  ^{رئیس پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی با تاکید بر اینکه، کاهش تورم به هسته سخت رسیده است، گفت: بانک مرکزی اقدامات خود را برای این امر آغاز و تدابیری را نیز اتخاذ کرده است.}

^{فرهاد نیلی در گفت و گو با خبرنگاران و در پاسخ به پرسش ایرنا مبنی بر اینکه برخی از کارشناسان معتقدند کاهش نرخ تورم به کف رسیده و دیگر نباید انتظار افزایش نرخ تورم را داشت، افزود: نمی توان گفت که کاهش نرخ تورم به کف رسیده بلکه به هسته سخت رسیده است.}

^{وی ادامه داد: کاهش تورم تاکنون با بهداشت مالی امکان پذیر بود و دولت تاکنون اقدامات مناسبی را در این زمینه انجام داده است.}

^{نیلی گفت: هرچند بودجه دولت با مشکلاتی مواجه شده اما این امر باعث بدهی دولت به بانک مرکزی نشد و این اتفاق مناسبی بود.}

^{رییس پژوهشکده پولی و بانکی تصریح کرد: اما از این پس علاوه بر انضباط مالی نیاز به تدابیری نیز داریم زیرا کاهش تورم تا 16 درصد با انضباط مالی و پولی امکان پذیر بود.}

^{وی ادامه داد: هم اکنون باید مدیریت کنیم که چگونه تامین مالی بنگاه ها را انجام دهیم در عین حال بتوانیم انضباط پولی را نیز حفظ کنیم و بانک مرکزی نیز در این خصوص اقداماتی را انجام داده است.}

^{نیلی از تدوین برنامه ای خاص برای کاهش روند تورم خبر داد و گفت: بسته ویژه ای در این خصوص تدوین شده که قسمت اول آن لایحه خروج از رکود بود که البته این لایحه سه قسمت یک، دو و سه ستاره داشت.}

^{وی ادامه داد: بخش سه ستاره لایحه به مجلس شورای اسلامی، قسمت دو ستاره به هیات دولت و قسمت یک ستاره به دستگاه ها ارایه شده البته بخشی از این لایحه نیز مربوط به بانک مرکزی بود که البته با افت قیمت نفت این امر نیز در حال بازنگری است.}

امکان تورم تک رقمی تا سال ۱۳۹۵ وجود ندارد

^{با توجه به روند موجود، تورم سالانه تا انتهای سال ۱۳۹۳، ۱۶ درصد و تورم نقطه به نقطه منتهی به اسفند سال جاری، ‌۱۷.۵ درصد خواهد بود که نشان از کاهش تورم سالیانه اما افزایش تورم نقطه به نقطه دارد. لذا مشخص است که روند تورم نقطه به نقطه از آبان ماه افزایشی خواهد بود}

 

 

اخیراً معاون اول محترم رئیس جمهور در جلسه شورای اقتصاد اعلام کردند که تورم در سال ۱۳۹۵، تک رقمی خواهد شد(خبرگزاری مهر، ۲۶ آبان ۱۳۹۳). به بهانه این وعده توسط ایشان، به بحث تورم در کشور و روند احتمالی آتی آن می پردازیم.

^{مهمترین دستاورد دولت در یکسال به قدرت رسیدن نیز کاهش همین متغیر کلان اقتصادی است. متغیری که مردم به شدت نسبت به آن حساس هستند و آن را در واقعیت های روزمره خود لمس می کنند. در حالیکه قدرت خرید مردم به دلیل تورم همواره در حال کاهش بوده است، اما در یکسال اخیر به دلیل کاهش انتظارات تورمی مردم و فعالان اقتصادی در سایه بهبود امید در خصوص وضعیت آتی اقتصاد ایران و همچنین انضباط نسبی فعالیت های دولت جدید (که موجب ادامه دار بودن روند کاهشی انتظارات تورمی شده است)، کاهش قدرت خرید با شدت کمتری همراه بوده است. یکی از مصادیق انضباط پولی دولت، عدم افزایش بی مهابای پایه پولی می باشد. زیرا، علیرغم افزایش ۲۹ درصدی نقدینگی در یکسال منتهی به شهریور ۱۳۹۳، اما پایه پولی تنها ۱۰ درصد افزایش داشته است. لذا، انضباط مالی دولت در مسأله انتظارات تورمی و همچنین دستیابی به تورم پایین تر کاملاً موثر بوده است.  در این مدت تورم نقطه ای از ۴۴ درصد در تیرماه سال گذشته به ۱۴.۶ درصد در مهر سال جاری و تورم میانگین سالیانه از ۳۷.۶ درصد به ۱۹.۴ درصد تا انتهای مهر ۱۳۹۳ کاهش پیدا کرده است.}

آرزوی محال تورم تک رقمی

 

در حالی که می‌توان دولتیان را درک کرد که بسیار از دستاورد تورمی خود خشنود باشند که توانسته‌اند تورم نقطه به نقطه 44‌درصدی را اکنون به زیر 15 درصد برسانند، اما سوال کلیدی بسیاری از کارشناسان آن است که آیا به‌راستی تورم تک‌رقمی خواهد شد؟

رشد نقدینگی

رشد نقدینگی آمار نه‌چندان امیدوارکننده‌ای را نشان می‌دهد. تنها در سه ماه بهار نرخ رشد نقدینگی 12ماهه بیش از یک درصد رشد داشته و از 29 درصد به بیش از 30 درصد رسیده است و چشم‌اندازی از کاهش آن وجود ندارد. هرچند مقامات بانک مرکزی بر این امر تاکید داشته‌اند که رشد نقدینگی را تا پایان سال به 25 درصد کاهش می‌دهند اما روند کنونی نمی‌تواند با این هدف همخوانی داشته باشد،