چرا کاهش قیمت نفت همچنان ادامه دارد؟

^{کاهش قیمت نفت همچنان در صدر اخبار اقتصادی جهان قرار دارد. این کاهش، بنزین ارزان را برای جایگاه-های سوخت در آمریکا به ارمغان آورده، اما برای کشورهای تولیدکننده نفت نظیر ایران و روسیه و ونزوئلا خوشایند نبوده است. 
اما چرا قیمت نفت همچنان در حال کاهش است؟ قیمت هر بشکه نفت در ژوئن 2014 حدود 115 دلار بوده اما از ابتدای سال 2015 این قیمت به نصف رسیده و به کمتر از 49 دلار تنزل یافته است.}

 

 

^{قیمت نفت از سال 1987 تا 23 ژانویه 2015 - اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA)}

 

^{پیشی گرفتن عرضه از تقاضا}

^{قیمت بالای نفت در سال های گذشته، شرکت های آمریکایی و کانادایی را به حفاری برای استخراج از منابع جدید و دشوار نفتی (نفت رستی (shale oil) در شمال داکوتا و ماسه های نفتی (oil sands) در آلبرتا) ترغیب نمود. از سوی دیگر، طی سال گذشته، به دلیل کاهش رشد اقتصادی و بکارگیری راهکارهای مصرف بهینه انرژی، تقاضا برای نفت در اروپا، آسیا و آمریکا رو به کاهش گرایید.  همانطور که شکل ذیل براساس اطلاعات وزارت انرژی آمریکا (EIA) نشان می دهد، در طول سال 2014، عرضه نفت همواره فراتر از تقاضا بوده است.}

^{با کاهش قیمت نفت، بسیاری از ناظران منتظر کاهش تولید نفت توسط اوپک بودند (بسیاری از کشورهای عضو اوپک نظیر عربستان و ایران به قیمت بالای نفت نیاز دارند تا بتوانند بودجه دولتی خود را تأمین نمایند). اما پس از نشست نوامبر 2014، عربستان اعلام کرد نمی خواهد سهم بازاری خود را از دست بدهد و امید دارد با عدم کاهش تولید و پایین ماندن قیمت نفت، جلوی توسعه تولید نفت رستی در ایالات متحده را بگیرد. این کار تعجب همگان را برانگیخت. در نتیجه قیمت نفت دچار سقوط آزاد گردید.  
کاهش قیمت نفت در حال ایجاد دگرگونی‌هایی در اقتصاد جهان بوده و برای هریک از کشورها پیامدهایی به دنبال دارد. قیمت‌های پایین خبر خوبی برای مصرف کنندگان نفت در کشورهایی نظیر ژاپن و آمریکاست و آنها هم اکنون بنزین در پایین ترین قیمت خود در سال‌های اخیر خریداری می‌کنند. اما برای فروشندگان نفت، داستان متفاوت است. اقتصاد روسیه با بحران مواجه شده است. ونزوئلا نیز دچار ناآرامی شده و احتمالاً با مشکل عدم بازپرداخت بدهی‌ها مواجه خواهد شد. حتی کشورهایی نظیر عربستان نیز در صورت پایین باقی مانده قیمت‌ها، با فشار زیادی مواجه خواهند شد.}

^{علل کاهش قیمت نفت در سال 2014}

^{برای درک وقایع بازار نفت، ابتدا به نیمه دهه 2000 باز می گردیم. قیمت نفت به دلیل افزایش تقاضای جهانی به ویژه تقاضای چین شدیداً رو به افزایش بود و تولید نفت قدرت پاسخگویی به تمام حجم تقاضا را نداشت. درنتیجه قیمت نفت طی سال های 2011 تا 2014 حدوداً بشکه‌ای 100 دلار بود. 
با افزایش قیمت نفت، برای بسیاری از شرکت‌ها استخراج نفت از مناطق دشوار، سودآور شد. در ایالات متحده، شرکت¬ها با استفاده از تکنولوژی‌هایی نظیر حفاری افقی (horizontal drilling)، کار استخراج نفت رستی از شمال داکوتا و تگزاس را آغاز کردند. در کانادا، شرکت‌های نفتی شروع به استخراج نفت از ماسه‌های نفتی آلبرتا نمودند. 
این مسأله منجر به رونق تولید از منابع نامتعارف (unconventional resources) گردید. آمریکا از سال 2008 توانسته روزانه 4 میلیون بشکه نفت را به بازار جهانی بیافزاید (تولید روزانه نفت خام جهان حدود 75 میلیون بشکه در روز است).}

 

^{تولید نفت خام و کندانسه سبک در ایالات متحده (ژانویه 1960 تا آگوست 2014)- اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA)}

 

^{تا نیمه سال 2014، تولید در آمریکا و کانادا به سرعت در حال افزایش بود و باعث رشد عرضه نفت در جهان گردید. از سوی دیگر، به دلیل کاهش رشد اقتصادی در چین و آلمان، تقاضای نفت آسیا و اروپا به یکباره رو به کاهش گرایید. البته در یک نگاه وسیع‌تر می‌توان گفت تقاضای نفت در مناطق متعددی از جهان کاهش یافته است. آمریکا که زمانی بزرگترین مصرف‌کننده نفت جهان بود، با بهینه کردن خودروهای خود، مصرف بنزین را کاهش داده است. همزمان، کشورهایی نظیر اندونزی و ایران نیز یارانه‌های مصرف سوخت را قطع کرده‌اند. 
ترکیب تقاضای ضعیف و دور از انتظار با ادامه افزایش عرضه، باعث کاهش قیمت نفت از 115 دلار در هر بشکه به حدود 80 دلار در نیمه نوامبر گردید.}

^{واکنش عحیب اوپک}

^{لذا نوبت به اوپک رسید؛ این سازمان مجموعه‌ای از کشورهای تولیدکننده نفت است که حدود 40 درصد نفت جهان را تولید می‌کند. این سازمان در گذشته تلاش کرده با کاهش یا افزایش تولید خود، کنترل قیمت نفت را بدست بگیرد. 
در نشست 27 نوامبر 2014، بحث داغی میان اعضای اوپک در مورد نحوه وانش به کاهش قیمت‌ها درگرفت. برخی کشورها نظیر ونزوئلا و ایران خواستار کاهش تولید برای افزایش قیمت بودند. این کشورها به قیمت برای تأمین بودجه خود نیاز دارند تا بتوانند به قیمت سر به سر بودجه‌ای (budgetary breakeven price) برسند.}

^{قیمت لازم برای رسیدن به قیمت سر به سر بودجه‌ای (براساس اطلاعات سال 2012)}

^{از سوی دیگر، عربستان به عنوان دومین تولیدکننده بزرگ نفت، مخالف کاهش تولید بود و به نظر می‌رسید تمایل به ادامه کاهش قیمت نفت دارد. 
اما چرا این اتفاق افتاد؟ نخست اینکه مقامات عرستان به یاد دارند که در دهه 1980، وقتی که قیمت‌ها کاهش یافت، آنها تولید خود را کاهش دادند. اما نتیجه این بود که قیمت‌ها روند کاهشی خود را ادامه دادند و عربستان نیز بخشی از سهم بازار خود را از دست داد. عربستان به دنبال این بوده که نشان دهد در کوتاه مدت می‌تواند با قیمت‌های پایین سر کند (دولت عربستان برای جبران کسری¬های خود 750 میلیارد دلار ارز ذخیره‌سازی کرده است).}

^{عربستان طرفدار ادامه کاهش قیمت نفت}

^{در پایان اوپک نتوانست به توافقی در مودر کاهش تولید برسد. عبدا... البشیر دبیرکل این سازمان اعلام کرد که اوپک برای شش ماه آتی روزانه 30 میلیون بشکه تولید خواهد کرد و در این مدت رفتار بازار را رصد خواهد نمود. این مسأله باعث شد قیمت نفت بازهم کاهش یابد. طی تنها چند روز، قیمت نفت خام برنت از بشکه‌ای 80 دلار به 70 دلار رسید و این روند تا جایی ادامه یافت که قیمت هر بشکه در ژانویه 2015 به حدود 50 دلار تنزل یافت.}

^{عربستان و کویت مدعی‌اند با ارزان شده نفت، تولید نفت رستی از مناطقی نظیر شمال داکوتا و تگزاس غیراقتصادی خواهد شد و پس از آن قیمت نفت به تعادل خواهد رسید.}

^{اما سوال اصلی اینجاست که چه قیمتی نفت رستی آمریکا را از رونق می‌اندازد؟
تحلیلگران غالباً بر معیاری به نام "قیمت سر به سر" برای پروژه‌های حفاری نفت استفاده می کنند؛ چنین قیمتی برای رسیدن به بازدهی معقول از یک پروژه ضروری است. بانک اسکوتیا در کانادا قیمت های سر به سر را برای پروژه‌های متعدد نفت رستی و ماسه‌های نفتی در شمال آمریکا برآورد کرده است.}

^{منحنی هزینه تولید نفت خام در کانادا و ایالات متحده} 

پروژه نفت رستی آمریکا نسبت به قیمت نفت زیر 60 دلار آسیب‌پذیر هستند. چاه‌های شکست هیدرولیکی (Fracking) به سرعت تخلیه می‌شوند و تولید از آنها پس از سال نخست 65 درصد تنزل کرده و در نتیجه چاه-های جدید مستمراً باید حفر شوند. لذا هنگامی که قیمت کاهش می‌یابد، بسیاری از شررکت‌ها می‌توانند با کاهش حفر چاه‌های جدید، بلافاصله واکنش نشان دهند. در حال حاضر بنگاه‌ها در حال خروج از مناطقی حوضه پرمین تگزاس هستند و تعداد دکل‌های حفاری آمریکا از دسامبر تا ژانویه 15 درصد کاهش یافته است.      
اما همگان به یکباره میدان را ترک نمی‌کنند؛ برخی از شرکت‌ها هزینه مستهلک شده (sunk costs) دارند و می‌بایست حفاری را ادامه دهند. برخی دیگر نیز تلاش می‌کنند هزینه‌ها را کاهش دهند. این مسائل از شرکتی به شرکت دیگر متفاوت است. اما شرایط برای کانادا متفاوت است؛ پروژه‌های ماسه‌های نفتی به سرمایه‌گذاری اولیه عظیمی نیاز دارند، اما به محض رسیدن به مرحله تولید، می‌توانند تولید نفت ارزان را برای چند دهه ادامه دهند.
همه این مسائل پیش‌بینی آینده و اینکه چه زمانی قیمت جهانی نفت به کف خود می‌رسد را دشوار می‌سازد. اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده (EIA) همچنان انتظار دارد مجموع تولید نفت آمریکا به میزان 700 هزار بشکه دیگر در سال 2015 افزایش خواهد یافت.

آیا قیمت نفت پایین باقی خواهد ماند؟

پیش بینی این مسأله بسیار دشوار است. اگر تقاضا ضعیف باقی بماند و تولید بالا، برگشت قیمت‌ها برای مدتی اتفاق نخواهد افتاد. اما جهان همواره پتانسیل وقایع غیرمنتظره را دارد. ممکن است آشوب‌ها در لیبی یا عراق مجدداً تولید را مختل نماید. اقتصاد چین می‌تواند رشد خود را مجدداً بازیابی کند و ممکن است عربستان به این نتیجه برسد که افزایش تولید دیگر بس است. همه اینها می‌تواند به افزایش قیمت نفت کمک کند. 
البته تاکنون هیچ یک از موارد فوق رخ نداده و برعکس، عراق و روسیه در ماه ژانویه اعلام کرده‌اند صادرات خود را افزایش داده‌اند و این مسأله نیز به کاهش بیشتر قیمت نفت منجر شد. اگر تاریخ تکرار شود، قیمت نفت نهایتاً افزایش خواهد یافت اگرچه ممکن است این مسأله اندکی زمان ببرد.