اقتصاد سیاسی مناقشه اتمی

 <sup>نشست «تاثیر تحولات بازار نفت و مذاکرات هسته‌ای بر اقتصاد ایران» در اوایل دی‌ماه جاری در تالار همایش‌های بین‌المللی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی اصفهان با حضور جمعی از فعالان اقتصادی برگزار شد. در این نشست «دکتر محسن رنانی» اقتصاددان و استاد دانشگاه در موضوع نقش تحولات بازار نفت و مذاکرات هسته‌ای در اقتصاد ایران و اشکالات ساختاری اقتصاد کشور به طور مبسوط به سخنرانی پرداخت. مشروح سخنان نویسنده کتاب «اقتصاد سیاسی مناقشه اتمی ایران»‌ را در زیر می‌خوانید.

■■■
  
ایران در یک نقطه عطف تاریخی
به نظر می‌رسد روند مذاکرات هسته‌ای بین ایران و 1+5 که اکنون در جریان است و همزمانی آن با آغاز فرآیند کاهش قیمت نفت، که به گمان من یک فرآیند بلندمدت خواهد بود، در حال رقم زدن یکی از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران است که به نظر می‌رسد نه‌تنها سرنوشت اقتصاد بلکه سرنوشت نظام اجتماعی و سیاسی را نیز تعیین خواهد کرد. آخرین تحولی که در نظام اقتصادی و بین‌الملل رخ‌ داده کاهش قیمت نفت بوده که بخش بزرگی از معادلات سیاسی داخلی و خارجی را به هم ریخته است. در ابتدای سخنم به عنوان مقدمه، تحولات نفت در دو دهه اخیر و تاثیر آن بر سرنوشت اقتصاد ایران را بررسی می‌کنیم و پس از آن به اقتصاد سیاسی مذاکرات اتمی ایران و غرب می‌پردازیم. پرسش این است که این دو تحول آینده اقتصادی ایران را چگونه رقم می‌زنند؟
من البته موضوع مناقشه اتمی را 10 سالی است که با حساسیت دنبال می‌کنم و در همین راستا نگارش کتاب «اقتصاد سیاسی مناقشه اتمی ایران» را از سال ۱۳۸۴ شروع کردم که تدوین و تکمیل آن تا اوایل سال 1387 به طول انجامید و در مهر 1387 نیز تنها پنج جلد از آن را تکثیر و برای پنج شخصیت اول کشور ارسال کردم که البته هنوز هم واکنشی -حتی در حد یک اعلام وصول- از سوی آنها دریافت نکرده‌ام. این کتاب زمانی برای مقامات ارسال شد که اواخر دوره ریاست‌جمهوری بوش بود و اوباما از سوی دموکرات‌ها کاندیدای ریاست‌جمهوری آمریکا شده بود و یکی از پیشنهادهایش مذاکره مستقیم با ایران بود. من همان زمان در این کتاب توصیه جدی کردم که صرف نظر از اینکه اوباما برنده خواهد شد یا نه، مذاکره با اوباما از سوی نظام جدی گرفته شود و حتی پیش از انتخابات آمریکا، مذاکرات آغاز شود. دلایل خودم را مفصل در آنجا توضیح داده‌ام و گفته‌ام ایران اکنون در شرایطی است که می‌تواند مذاکره را از موضع قدرت پیگیری کند. گفتم موقعیت ایران اکنون مانند زمان فتح خرمشهر در جنگ تحمیلی است. گفتم اکنون می‌توانیم با مذاکره، عبوری زیبا و محترمانه از مناقشه اتمی داشته باشیم تا پس از آن، و پیش از آنکه دیر شود با یک عزم ملی،‌ بحران‌های اقتصادی و اجتماعی کشور را حل و فصل کنیم و کشور را در مسیر توسعه قرار دهیم. و البته پیام کتاب من گوش شنوایی نیافت.</sup>

سلام بازار به نفت 30 دلاری

در آستانه سال جدید میلادی، صادرات نفت ایران در سایه سقوط آزاد قیمت طلای سیاه جهش یافته، این درحالی است که با ادامه سیاست‌های نفتی اعراب، بازار خود را برای نفت 30 دلاری برای سال 2015 آماده می‌کند.

کشورهای عربی عضو اوپک به ویژه عربستان سعودی، امارات متحده عربی و کویت عزم خود را برای کاهش قیمت نفت به بشکه ای ۳۰ تا ۴۰ دلار جزم کره‌اند و با راه اندازی یک جنگ تمام عیار ارزان فروشی طلای سیاه، قیمت نفت این روزها رکوردهای بیشترین کاهش قیمت نفت را به نام خود در بازار ثبت می کند.

شعله جنگ کاهش قیمت نفت خام از یکصد و شصت و ششمین نشست اوپک روشن شد؛ جایی که الکساندر نواک وزیر انرژی فدراسیون روسیه با پیشنهاد علی النعیمی وزیر نفت عربستان سعودی مبنی بر کاهش تولید و صادرات نفت خود مخالفت کرد.

مهدی عسلی مدیرکل امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت اخیرا در یک گردهمایی نفتی با تشریح برخی از پشت پرده های نشست ۱۶۶ اوپک در وین، گفته است: " پس از آن که روسیه با هرگونه کاهشی در تولید نفت خود مخالفت کرد، این خواسته بیشتر اعضای اوپک با مخالفت عربستان و سه کشور صادر کننده نفت حاشیه خلیج فارس روبرو شد و به نتیجه نرسید."

بر این اساس در طول یک ماهه گذشته تاکنون شیب سقوط آزاد قیمت نفت در بازار جهانی تندتر شد به طوری که برای نخستین بار از سال ۲۰۰۹ میلادی تاکنون قیمت هر بشکه نفت به بشکه ای کمتر از ۶۰ دلار کاهش یافته است و رمزگشایی از اظهارنظرهای این روزهای کشورهای عربی عضو اوپک نشان می‌دهد که اوپکی ها باید برای سال ۲۰۱۵ میلادی خود را برای نفت بشکه ای ۳۰ دلار آماده کنند.

شمشیر دو لبه بورسی شدن نفت

^{یکی از آرزوهای دیرینه اهالی بازار سرمایه ورود نفت به بورس است، اما تاکنون این رویا دوبار ناکام مانده و حال برای سومین بار قرار است طلای سیاه روی تابلوی بازار سرمایه نقش ببندد...}

این موضوع را بیژن نامدارزنگنه وزیر نفت کابینه تدبیر و امید در صبحانه کاری در جمع فعالان بخش خصوصی در مهر سال جاری اعلام کرد اما نزدیک به سه ماه از اعلام این وعده گذشته و هنوز به نظر می‌رسد مسوولان بورسی و وزارت نفت تفاهم کامل را در این زمینه به عمل نیاورده‌اند.

این درحالی است که به گفته مسوولان وزارت نفت تاکنون جلسات مختلفی در این زمینه مابین دو طرف برگزار شده ولی تاکنون این نشست منجر به روی تابلو رفتن نفت در بورس نشده است.

حال باتوجه به تغییر رییس سازمان بورس باید منتظر ماند و دید که دیدگاه رییس جدید در مورد عرضه طلای سیاه در بازار سرمایه چیست.

 باید و نباید‌های بورسی نفت

در این زمینه بسیاری از کارشناسان معتقد هستند که برای به موفقیت رسیدن عرضه سوم نفت در بورس باید یک‌سری الزامات و مقدمات فراهم شود تا این عرضه دچار سرنوشت عرضه‌های قبلی نشود.

در همین رابطه آلبرت بغزیان استاد دانشگاه و کارشناس مسایل اقتصادی از فرصت‌ها و تهدیدات عرضه نفت در بورس سخن گفته است.

بنزین 3 هزار تومان خواهد شد؟

^{با وجود اینکه هنوز اجرای فاز سوم هدفمندی یارانه‌ها آغاز نشده اما نمایندگان مجلس و کارشناسان اقتصادی نسخه‌های فراوانی در این خصوص ارایه داده‌اند که کارت سبز، کارت اعتباری و مدیریت منابع به‌دنبال کاهش درآمدهای نفتی همچنین حذف 10میلیون پردرآمد ازجمله این پیشنهادات و نسخه پیچی‌هاست.}

 در حالی که زمزمه اجرای فاز سوم هدفمندی یارانه به گوش می‌رسد به اعتقاد برخی کارشناسان تا زمانی که قیمت حامل‌های انرژی به قیمت فوب خلیج‌فارس نرسد، احتمال قاچاق سوخت کاهش نمی‌یابد. ازسوی دیگر، افزایش قیمت حامل‌ها باید با شیبی صورت گیرد که سبب ایجاد و تشدید موج‌های تورمی نشود. در حال حاضر شاهد فروش منابع سرمایه‌یی ملی هیدروکربوری در داخل کشور به قیمت‌های پایین‌تر از قیمت‌های جهانی و منطقه‌یی هستیم. عدم دریافتی خزانه از قیمت‌های فروش داخلی، تضییع سرمایه ملی از درآمد حاصله، افزایش پایدار میل به مصرف فرآورده‌های سوختی، قاچاق سوخت به کشورهای همسایه و ایجاد شبکه فساد و تخریب تولید و اقتصاد ازجمله چالش‌های پیش‌رو است.  در حالی که روزانه شایعاتی مبنی بر افزایش قیمت انرژی شنیده می‌شود اما باید گفت تعیین قیمت‌ها به‌نحوی باید صورت گیرد که مصرف‌کننده تمایلاتی در زمینه مصرف مسرفانه نداشته باشد. در حال حاضر راهکارهای متعددی در‌خصوص فاز سوم هدفمندسازی یارانه‌ها ارایه شده که کارت سبز و کارت اعتباری انرژی ازجمله آنهاست. کارت سبز با سیستم الکترونیکی پیوسته آنلاین، مدیریت بخش‌های انرژی و مالی بین حاکمیت، دستگاه‌های اجرایی، بنگاه‌ها و افراد را برعهده دارد و هدف این طراحی بازگرداندن مسیر اقتصاد به سمت اهداف قانون هدفمندی و ایجاد حرکت و شکوفایی در اقتصاد برای رها شدن از وضعیت رکود تورمی است.  به اعتقاد کارشناسان، هدف فاز سوم هدفمندی یارانه‌ها کاهش ضریب شدت انرژی برای دستیابی به راهکارهای نرم مبارزه با قاچاق سوخت است.  علی شمس اردکانی رییس کمیسیون انرژی، نفت و محیط‌زیست اتاق بازرگانی ایران که طراح این مدل است در‌خصوص سناریوهای زمانی آزادسازی قیمت حامل‌های انرژی نفت و گاز، پیش‌بینی کرد: تداوم آزاد‌سازی تا سال 1404، قیمت نفت و گاز را طی 9سال به 6هزار و 733تومان می‌رساند یعنی بیش از 25برابر افزایش خواهد یافت و بنزین نیز در همین مدت زمان با شیب افزایش 30درصدی به 6هزار و 600تومان خواهد رسید.

پیش بینی عضو کمیسیون انرژی: بنزین سال آینده لیتری 1500 تومان می شود

^{رئیس کمیته نفت و گاز کمیسیون انرژی مجلس با اشاره به افزایش قیمت بنزین آزاد در سال 94 گفت: با اینکه نمایندگان خواستار تثبیت قیمت بنزین سهمیه‌ای هستند، پیش‌بینی می‌شود دولت قیمت بنزین آزاد را در سال آینده میانگین 50 درصد افزایش دهد.}

^{نادر فریدونی در خصوص روند افزایش قیمت بنزین سهمیه‌ای اعلام کرد: البته می‌دانیم میانگین قیمت بنزین در سایر کشورها سه برابر قیمت بنزین آزاد در ایران است و برای همین و به منظور رونق بخشیدن به مصالح اقتصادی و پروژه های زیر بنایی نیازمند آن هستیم که قیمت بنزین و سایر حامل های انرژی در کشور افزایش یابد.}

^{او ادامه داد: اما از سویی دیگر افزایش قیمت حامل های انرژی موجب خواهد شد که قشر آسیب پذیر و متوسط جامعه آسیب های جدی ببیند از همین رو دولت و مجلس باید در کنار افزایش قیمت حامل های انرژی نسبت به تثبیت قیمت کالاهای اساسی افدام عاجلی کنند.}

^{نماینده مردم فیروزآباد، قیروکارزین و فراشبند، با بیان این مطلب که فراهم نبودن زیر ساخت‌ها در کنار افزایش قیمت‌ها، مشکلات متعددی را رقم می‌زند، گفت: تورم موجود در جامعه به خودی خود مشکلات عدیده‌ای را برای کشور فراهم کرده که افزایش حامل‌های انرژی نیز آن را تشدید می‌کند.}

بازار فروش بنزین 1000تومانی سکه شد

با آغاز دور جدید سفرهای تابستانی متوسط مصرف بنزین ایران پس از کاهش در روزهای ماه مبارک رمضان در روزهای اخیر به یک باره با افزایش روبرو شد.

رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران: تخلف 150میلیارد دلاری قطر در پارس‌جنوبی

رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران گفت: نیاز بود که ۵۰ میلیارد دلار در پارس جنوبی سرمایه گذاری کنیم که نکردیم و این موجب شده شیوخ قطر تا امروز بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار بیشتر از سهم خود از پارس جنوبی برداشت داشته باشند.

علی شمس اردکانی در نشست خبری ششمین همایش بین المللی خودرو، CNG و سوخت های جایگزین اظهار داشت: از نظر اقتصادی این امکان وجود دارد که گازی که در فلرهای گازی چه ناشی از تولید نفت چه ناشی از تولید گاز می سوزد را برای تزریق در میادین نفتی، برای تصفیه و کاربرد در صنایع، جهت استفاده در کوره پزخانه ها به جای گازوئیل که سوختی آلاینده است و جهت استفاده به عنوان سوخت خودرو به صورت CNG جمع کنیم و به کار ببریم.

وی افزود: وزارت نفت بخشی از فلرهای دریایی را در طرح آماک به خوبی مهار کرد و گاز آنرا برای تصفیه و تزریق به شبکه گاز تخصیص داد اما هنوز فلرهای دریایی و خشکی متعددی در کشور روشن است و بیش از 40 میلیون مترمکعب گاز در این فلرها سوزانده شده و به هوا می رود که امکان تصفیه نیمی از این گاز  و تولید سوخت CNG وجود دارد.