گاهشمار صنعت و تجارت

فرهاد گوران: بنا به روایت‌های مستند تاریخی، کاغذ یکی از چهار اختراع بزرگ چینی‌ها در کنار قطب‌نما، باروت و ابزار اولیه چاپ به شمار می‌رود.

 

در واقع این اختراعات چینی، نشانگر دوره‌ای شکوفا در تاریخ این کشور است که از دو هزار سال پیش آغاز می‌شود و با چاپ اسکناس در سال 1025 میلادی به اوج می‌رسد. به گونه‌ای که مورخان و اقتصاد دانان از اختراع و چاپ اسکناس به عنوان سرآغاز گاهشمار صنعت و تجارت در جهان یاد می‌کنند. پیش از اسکناس، سکه ابزار رایج برای مبادله کالا بود که ایرانیان پدیدآورنده و معرف آن به جهانیان بوده‌اند. مصداق این مدعا هم ضرب «دریک» در دوره هخامنشی است که الگوی اصلاح پولی، به کار انداختن سکه و گردش اقتصادی آن است. اگر ابداع سکه را عامل گذار از دوران تهاتر و معامله پایاپای به دوران مبادله نمادین کالا تلقی کنیم، در این صورت اسکناس نیز نماد شکل‌گیری دوره‌ای نوین و متفاوت در نظام اقتصادی و تجاری جهان است. در سال 1023 میلادی صنعتگر و ریاضی ‌دانی به نام «گای لوی»، نخستین اسکناس را از ترکیب ساقه گندم و پوست درخت با سریش و مواد دیگر ساخت. کاربرد اسکناس یک دهه پس از این کشف چینی‌ها آغاز شد و دامنه استفاده از آن جاده ابریشم را در نوردید و به اروپا رسید.

با این حال مستندات تاریخی نشان می‌دهد که چینی‌ها از زمان سلسله تانگ (907- 618) به نوعی پول کاغذی دست یافته بودند که اصطلاحا «وجه نقد پرنده» (flying cash) نامیده می‌شد. دلیل این نامگذاری نیز این بود که پول کاغذی برخلاف سکه‌های مضروب در باد به پرواز در می‌آمد. در هر حال چینی‌ها این کشف خود را به نواحی شرق و غرب عالم گسترش دادند. اسکناس در برابر سکه فلزی واجد قابلیت‌هایی بود که استفاده از آن را توجیه‌پذیر می‌کرد در این میان می‌توان به ویژگی‌هایی همچون سبکی، سهولت حمل و کاربرد آسان آن در برابر سنگینی و فرآیند سخت استفاده از سکه اشاره کرد. بازرگانانی که از چین به نقاط دیگر جهان آن روز رفت و آمد داشتند خیلی زود منطق پول کاغذی را پذیرفتند و آن را به کار گرفتند. چاپ اسکناس نیز در انحصار حاکمیت – سلسله سو یونگ – قرار گرفت. از همان سال 1023 واحد تولید و نشر اسکناس و توزیع آن راه‌اندازی شد و اسکناس‌هایی به چاپ رسید که به مدت سه‌سال اعتبار داشت.

بر بقایای اکنون موزه‌ای این اسکناس‌ها، طرح درخت و خانه و تصویر چهره امپراتورهای چینی دیده می‌شود. در پی اختراع اسکناس به تدریج هسته‌های نخستین نمونه‌های بانکداری شکل گرفت. مارکوپلو، جهانگرد پرآوازه ایتالیایی که در سال 1275 میلادی به سرزمین دیوارهای بلند رسید از دیدن پول کاغذی حیرت زده شد تا جایی که در سفرنامه معروف خود این کشف عجیب چینی‌ها را ستوده و استفاده از نظام پولی چینی‌ها را به اروپایی‌ها پیشنهاد کرده است.