شمشیر دو لبه بورسی شدن نفت

^{یکی از آرزوهای دیرینه اهالی بازار سرمایه ورود نفت به بورس است، اما تاکنون این رویا دوبار ناکام مانده و حال برای سومین بار قرار است طلای سیاه روی تابلوی بازار سرمایه نقش ببندد...}

این موضوع را بیژن نامدارزنگنه وزیر نفت کابینه تدبیر و امید در صبحانه کاری در جمع فعالان بخش خصوصی در مهر سال جاری اعلام کرد اما نزدیک به سه ماه از اعلام این وعده گذشته و هنوز به نظر می‌رسد مسوولان بورسی و وزارت نفت تفاهم کامل را در این زمینه به عمل نیاورده‌اند.

این درحالی است که به گفته مسوولان وزارت نفت تاکنون جلسات مختلفی در این زمینه مابین دو طرف برگزار شده ولی تاکنون این نشست منجر به روی تابلو رفتن نفت در بورس نشده است.

حال باتوجه به تغییر رییس سازمان بورس باید منتظر ماند و دید که دیدگاه رییس جدید در مورد عرضه طلای سیاه در بازار سرمایه چیست.

 باید و نباید‌های بورسی نفت

در این زمینه بسیاری از کارشناسان معتقد هستند که برای به موفقیت رسیدن عرضه سوم نفت در بورس باید یک‌سری الزامات و مقدمات فراهم شود تا این عرضه دچار سرنوشت عرضه‌های قبلی نشود.

در همین رابطه آلبرت بغزیان استاد دانشگاه و کارشناس مسایل اقتصادی از فرصت‌ها و تهدیدات عرضه نفت در بورس سخن گفته است.

بغزیان با بیان اینکه عرضه نفت در بورس می‌تواند نقش یک شمشیر دولبه را ایفا کند، اظهار داشت: حسن این موضوع آن است که در صورت وقوع چنین امری، بخش خصوصی وارد بخش تجارت خارجی نفت می‌شود و می‌تواند به سوی بازارها و مشتریانی که شرکت ملی نفت روی آنها کار نکرده است، برود و در این زمینه بازار جدید صادراتی را برای نفت کشورمان شناسایی کند.

به گفته وی بخش خصوصی در ابتدای کار ‌باید جانب احتیاط را رعایت کند و به‌صورت تک‌محموله‌یی مبادلات خود را آغاز کند.

 این استاد دانشگاه همچنین به تهدید عرضه نفت در بورس اشاره می‌کند و می‌گوید: اگر عرضه نفت در بورس جنبه اجرایی و عملیاتی به خود بگیرد، در این صورت ممکن است دو یا سه مشتری خصوصی که از بورس، نفت را می‌خرند با توجه به اینکه نمی‌توانند به بازارها و مشتریانی که شرکت ملی نفت با آنها کار می‌کنند، ورود کنند، رقابتی برای به‌دست آوردن سایر بازارها و مشتریان به‌وجود می‌آید و ممکن است شرکت‌ها برای فروش نفت خود این محصول را زیرقیمت یا با تخفیف به فروش برسانند که در این صورت بهای نفت صادراتی کشورمان خواهد شکست؛ به عبارت دیگر به‌دلیل محدودیت مقاصد صادراتی نفت ایران که شرکت ملی نفت با آنها در ارتباط نیست، امکان ایجاد رقابت منفی در فروش نفت از سوی بخش خصوصی وجود دارد.

بغزیان همچنین با بیان اینکه شرکت ملی نفت باید در صورت عرضه مجدد نفت در بورس، روی تابلو رفتن طلای سیاه را به‌صورت مستمر ادامه دهد، گفت: خریداران نفت از بورس باید از این موضوع مطمئن شوند که در صورت پای گذاشتن در این بازار، این امر ادامه‌دار خواهد بود و خللی در آن وارد نخواهد شد.

 این استاد دانشگاه در رابطه با قیمت‌گذاری نفت در بورس نیز خاطرنشان ساخت: برای اینکه خرید نفت از بورس رونق بگیرد، بهتر است وزارت نفت به خریداران بزرگ بخش خصوصی که به‌طور مستمر از بورس خرید می‌کنند، چند بشکه به‌عنوان پاداش بدهد که این مساله می‌تواند موجب رونق گرفتن دادوستد‌های طلای سیاه در بازار سرمایه شود.

وی با بیان اینکه حمل و نقل و نگهداری نفت برای بخش خصوصی می‌تواند هزینه‌بر باشد، اضافه کرد: در این رابطه باید با مجموعه وزارت نفت هماهنگی‌هایی صورت گیرد تا بخش خصوصی بتواند از امکانات آنها استفاده کند و در عوض هزینه را نیز پرداخت کند، که با این کار هزینه تمام شده بخش خصوصی برای فروش نفت کاهش می‌یابد.

بغزیان با تاکید براینکه باید تمام جوانب امر عرضه نفت در بورس سنجیده شود و آن وقت وارد کارزار عمل شد، تصریح کرد: این امر نیاز به یک تعامل دوجانبه بین مسوولان سازمان بورس و وزارت نفت دارد تا در وادی عمل نیز به خود رنگ واقعیت ببیند.

 تجربه موفق نفت در بورس‌های جهان

این استاد دانشگاه با اشاره به معاملات نفت در بورس‌های معتبر جهان مانند نیویورک، توکیو و سنگاپور، اظهار داشت: شرکت‌های بزرگ نفتی جهان به‌دلیل اینکه خودشان در بورس‌های مذکور دست‌اندرکار بوده و صاحب کارگزاری هستند، معاملات نفت‌خام رونق گرفته و ابزارهای مالی مختلفی نیز روی این کالا ایجاد شده است، این درحالی است که در بورس انرژی چنین امکانی وجود ندارد.

 تاریخچه عرضه نفت در بورس

 ماراتن راه‌اندازی بورس بین‌المللی نفت ایران که طرح آن به اوایل دهه 80 برمی‌گردد، تاکنون به اتمام نرسیده و کارشناسان دلایل مختلفی را برای به سرانجام نرسیدن این پروژه ملی عنوان می‌کنند. جالب اینجاست که اهالی بازار سرمایه تا به امروز شاهد دو بار افتتاح بورس نفت در تیر سال 90 و فروردین سال جاری در بورس‌های کالا و انرژی بوده‌اند اما سناریوی عرضه نفت‌خام در این دو بورس درست مشابه هم بود.

برای نخستین‌بار در 22 تیر سال90 بود که نفت‌خام در بورس کالا روی تابلورفت، ولی معامله‌یی صورت نگرفت، نخستین باری که نفت‌خام فروش رفت 26 مرداد سال90 بود که 500هزار بشکه نفت‌خام به یکی از زیر‌مجموعه‌های شرکت ملی نفت فروخته شد. بعد از این معامله دیگر عرضه نفت در بورس کالا صورت نگرفت تا اینکه با روی کار آمدن دولت یازدهم، بیژن نامدارزنگنه وزیر نفت دستور داد روزانه 2هزارو920 بشکه نفت‌خام به‌صورت ریالی از 17 فروردین سال جاری در بورس البته این‌بار در تالار فیزیکی بورس انرژی عرضه شود.  این درحالی بود که تا پایان مرداد 66 بار نفت‌خام به‌وسیله شرکت ملی نفت در بورس انرژی روی تابلوی معاملاتی رفت که فقط در 12 نوبت، معامله انجام شد. در دفعاتی هم که نفت خام معامله شده، درصد کمی از این محصول با تقاضا روبه‌رو بوده است. با توجه به اقبال کم به عرضه این محصول از 20 مرداد سال جاری بنابر دستور هیات ‌مدیره شرکت ملی نفت عرضه نفت‌خام در بورس انرژی متوقف شد. با این تفاسیر باید منتظر ماند و دید آیا باتوجه به دستور وزیر نفت به عرضه این محصول در بورس انرژی، تا پایان سال ماراتن راه‌اندازی معاملات نفت در بورس به پایان می‌رسد یا خیر.