ورشکستگی چشمگیر پنجمین بانک کشور آفریقای جنوبی در دام مصرف نسیه گیرانه

آلن ویکی برگردان شیرین روشار

^{آفریقای جنوبی که اولین قدرت اقتصادی قاره سیاه به شمار می آید، بر خلاف ظاهرش غولی است آسیب پذیر. در ماه اوت ۲۰۱۴، ورشکستگی بانک «ابیل» افشا کننده بزرگ شدن بی رویه حجم وام های مصرف  بود. طبقه جدید متوسط  سیاه پوست در جستجوی نامعقول خود در دستیابی به رفاهی که درآمد وی برای تأمین آن کفایت نمی کند، جامعه ای را که در اثر نابرابری ها به تباهی کشانده شده است ، به همراه خود در پیچاپیچ سوداگرانه خطرناکی فرو می کشد...}

 

^{آفریقای جنوبی که اولین قدرت اقتصادی قاره سیاه به شمار می آید، بر خلاف ظاهرش غولی است آسیب پذیر. در ماه اوت ۲۰۱۴، ورشکستگی بانک «ابیل» (African Bank Investments Limited-ABIL) افشا کننده بزرگ شدن بی رویه حجم وام های مصرف  بود. طبقه جدید متوسط  سیاه پوست در جستجوی نامعقول خود در دستیابی به رفاهی که درآمد وی برای تأمین آن کفایت نمی کند، جامعه ای را که در اثر نابرابری ها به تباهی کشانده شده است ، به همراه خود در پیچاپیچ سوداگرانه خطرناکی فرو می کشد...}

^{در اواخر سال ۲۰۱۳، «گلدمن ساکس»، بانک آمریکائی سرمایه گذاری، ترازنامه دو دهه دمکراسی در آفریقای جنوبی را ارائه می دهد (۱). این ترازنامه به ویژه بر این نکته تأکید می کند که بدهی خالص خانواده ها حدود ۷۵% از درآمد قابل دسترس آنها را  در مقابل ۵۷% در سال ۱۹۹۴ ، تشکیل می داده. به نظر آنها، این گرایش به مقروض شدن بیشتر شخصی در اثر رشد بازار وام های بدون تضمین که از سال ۲۰۰۷ تا بیش از ۳۰۰% در حال افزایش بوده،  به وجود آمده است. با اینهمه، «گلدمن ساکس» تأکید می کند که این نوع وام های غیرتضمینی – که اغلب شامل قرض دادن مبالغ کوچکی است با بازپرداخت کوتاه مدت و نرخ بهره بسیار بالا – فقط ۱۱% مجموع اعتبارهای داده شده را تشکیل می دهد. به این ترتیب، بانک ها از هر گونه خطری که کل سیستم را تهدید کند در امان می مانند...}

^{با این حال، در ۱۰ اوت ۲۰۱۴، «بانک آفریقائی سرمایه گذاری» (ABIL)، اولین مؤسسه بانکی آفریقای جنوبی متخصص وام های غیرتضمینی، پنجمین بانک کشور، تحت سرپرستی بانک مرکزی قرار می گیرد. چهار روز پیش از آن، مدیریت بانک به وجود ضرری بیسابقه بالغ بر ۵۲۹ میلیون یورو و کسری دارائی بالغ بر ۶۰۰ میلیون یورو اذعان می کند. پس از این، رویدادها زنجیروار رخ می دهند : مدیر کل، لئون کیرکینیس استعفا می دهد؛ ارزش بانک در بورس ژوهانسبورگ ۹۳% سقوط می کند. برای جلوگیری از ورشکستگی کامل، بانک مرکزی به نخستین عملیات نجات بانکی در تاریخ خود با بازخرید نزدیک به نیمی از ۱,۲ میلیارد یوروی وام های بازپرداخت نشده دست می زند.  یک «بانک تمیز»، (African Bank)، از پرپشتوانه ترین بخش موجودی های «ABIL» همراه با ۷۳۰ میلیون یورو تزریق شده توسط چندین سرمایه گذار خصوصی کشور به وجود می آید. این بحران چشمگیر گواهی است بر ضعف های معجزه اقتصادی آفریقای جنوبی، که درگیر نوعی بومی از بحران «subprime» است (۲). آقای ایدریس لینگه، از آژانس خبری اکوفین، چنین توضیح می دهد : «تا امروز بسیاری موفق می شدند وام خود را بازپرداخت کنند و سود بسیار بالا بوده. ولی مدل اقتصادی مبنی بر وام دادن به اشخاصی که به دشواری می توانند بازپرداخت کنند نمی تواند دوام داشته باشد.»}

^{سالهای ۲۰۰۰ شاهد ظهور نسلی از وام گیرندگانی بود که رؤیای دستیابی به یک «رفاه کوچک» را که بزرگترین قدرت اقتصادی قاره وعده می داد، در سر می پروراند. اشتهای مصرف طبقه جدید متوسط سیاهپوست در آن زمان فراتر از درآمد ماهیانه ۵۰۰ یوروئی او بود : وسائل برقی خانه، سفر، مدارس خصوصی و غیره. مراکز خرید لبریز از خریدار بودند. هر سال بیش از نیم میلیون اتوموبیل نو فروخته می شد. این دسته از اهالی آفریقای جنوبی، برای ارضای جنون مصرف  خود، به بانک ها و مؤسسات اعتباری روی می آورند که وام های کوچک بدون تضمین می دهند در حالی که بازار رهن و وام های مسکن از پیش آثاری از فروکشی نشان داده است. همان گونه که آقای تامی سوموکو، یکی از اعضای اجرائی «ABIL» در سال ۲۰۱۳،  با صراحت خلاصه  می کند : «مصرف کننده ها در پی شناخت حق و حقوق خود و یا یافتن اطلاعات درباره مسائل مالی نیستند. تنها چیزی که می خواهند گرفتن وام است، هر چه سریعتر بهتر». در سال ۲۰۰۵، دولت قانونی را به منظور چهارچوب بخشیدن به نرخ بهره به تصویب می رساند. ولی صنعت وام بدون تضمین، که کمتر تحت نظارت است، به طور منظم مقررات را زیر پا می گذارد.}

^{با مبارزات تبلیغاتی تهاجمی، «ABIL» مدح وام های ۳۵ تا ۱۰۰۰۰ یوروئی شصت ماهه خود را می خواند با نرخ بهره سالانه معادل ۶۰%  (در حالی که تورم در آن سالها حول و حوش ۶% است). پشت سر او، گروه های اعتباری  جدید نیز به قافله می پیوندند. شرکت های بیمه عمر آگهی های خود را روی کانال های دولتی چند برابر می کنند. نزدیک به سی هزار آژانس اعتباری غیر رسمی که آنها را «mashonisa» می نامند، با نرخ بهره ماهانه نزدیک به ۱۰۰%  محله های مردمی را نیز تسخیر می کنند. مسئله دیگر این نیست که به ۲۵۰ هزار کارمند دولت که از سال ۲۰۰۷ استخدام شده اند و به کارمندان ارشد طبقه متوسط پول قرض داد، بلکه کارگران فقیر روستائی یا معدنچیان که تا امروز از دستیابی به وام معمولی محروم بوده اند نیز به سوی مصرف بیشتر سوق داده شوند. تساهل و بردباری که رئیس جمهور ژاکب زوما نسبت به این معضل اجتماعی نشان می دهد، خالی از نیات انتخاباتی نیست، در حالی که روش های غیرشفاف و عوام فریب وی در خود حزب او، کنگره ملی آفریقا (African National Congress-ANC) (۳)، مورد اعتراض است : وام ها موجب حمایت از رشدی می شوند که طبقه جدید متوسط دیگر قادر به انگیزاندن آن نیست.}

^{نرخ بهره بیش از ۳۰۰۰%}

^{چندین شرکت خارجی به این جشن می پیوندند. «وونگا»، مؤسسه اعتباری انگلیسی آنلاین، در آفریقای جنوبی شعبه ای باز می کند و «وام های کوچک سریع» حداکثر پنجاه روزه عرضه می کند. کلیسای آنگلیکن اعتراض می کند. در انگلستان، نرخ بهره سالانه «وونگا» می تواند از ۳۰۰۰% فراتر رود! در هر حال، دنیای سرمایه سهام آفریقای جنوبی را خریدار است، و با این کار این باغ  غیر واقعی را با دارائی نقدی آبیاری می کند تا منفعت در آن بروید. در عرض پنج سال، بیست میلیارد دلار به نفع وام های بدون تضمین آفریقای جنوبی گردآوری شده اند. و سرویس های مالی مبالغ بسیار کوچک قرض می دهند که منافع بسیار زیاد برای سهامدارانش به ارمغان می آورد که  نهایتاً  در سال ۲۰۱۲ ، ۲۰% سرمایه گذاری بورس ژوهانسبورگ (Johannesburg Stock Exchange-JSE) را تشکیل می دهد (۴). خود گلدمن ساکس نیز در دسامیر سال ۲۰۱۳  «در یکی از بزرگترین عملیات برون مرزی آفریقائی در بارازهای سرمایه آن سال (۵)» شرکت داشته است. گلدمن ساکس ۴۱۲ میلیون یورو به نفع «ABIL» گردآوری می کند. از آنجا که پول پول جذب می کند، این سرمایه گذاری موجب یک سرمایه گذاری جدید از جانب «شرکت مالی بین المللی»، شعبه ای از بانک جهانی می شود.}

^{با این حال، بحران مالی جهانی در آن زمان در حال رسیدن به «ملت رنگین کمان» است. از سال ۲۰۰۸، بورس         ژوهانسبورگ به زمین بازی سوداگری برای سرمایه گذاری های غربی تبدیل شده است. آنها بخصوص بر بخش مالی چنگ می اندازند که در یک چهارم تولید ناخالص داخلی آفریقای جنوبی سهیم است. تورم ۶,۶% درصدی به مرور بر بودجه ها سنگینی می کند – افزایش شدید قیمت مسکن (۵,۸% در یک سال)، هزینه خورد و خوراک (۸,۸%)، برق (که قیمت آن در عرض چهار سال دو برابر شده است) و افزایش هزینه  حمل و نقل (۸,۶%). در ضمن، بیش از چهار میلیون و هفتصد هزار نفر بیکارند یعنی ۲۵,۶% جمعیت فعال. در اواخر سال ۲۰۱۳، بیش از نه میلیون نفر – از میان بیست و یک میلیون وام گیرنده – دست کم سه ماه در بازپرداخت سفته های خود تأخیر دارند. از سه میلیون و دویست هزار وام شخصی که بانک «ABIL» اعطا کرده است، یک سوم قادر به بازپرداخت نیستند. خلاصه، بازار وام بدون تضمین به یک بمب با شمارش معکوس بدل شده است. با این حال، هیچکس به فکر خنثی کردن آن نبوده. اندکی پیش از بحران، مؤسسه «دلوآت» یکی از چهار غول حسابرسی جهانی، هنوز به ستایش از ظهور طبقه متوسط آفریقائی ادامه می دهد و همچنان مشوق سرمایه گذاری بر روی این موقعیت «طلائی» یعنی وام های بدون تضمین در آفریقای جنوبی  است.}

^{به نظر آقای آدنان هاردین، سراقتصاددان مؤسسه سرمایه گذاری آفریقای جنوبی «Cadiz Asset Management»، پیامد سقوط بانک «ABIL» می تواند خروج میلیونها نفر آفریقائی جنوبی از سیستم وام گیری باشد. در حالیکه سهامداران بانک با زیانی معادل ۱۰% به طور متوسط به نسبت سرمایه گذاری اولیه خود جان سالم بدر می برند. و اما پیامد تنزل اجتماعی «born free» ها – کسانی که پس از سال ۱۹۹۴ ، تاریخ پایان آپارتاید، به دنیا آمده اند چه خواهد بود که فقط تلخ ترین و گران ترین میوه های دمکراسی نصیبشان شده است؟ هیچکس نمی داند. ولی همه این تنش را در عمیق تر شدن نابرابری ها و بحث های پرتلاطم برای برقراری یک حداقل دستمزد در سطح ملی حس می کنند.}

^{«طعمه جدید» وام دهندگان غیررسمی}

^{در ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۳، کمیسیون بررسی انتصابی رئیس جمهور زوما از زوایای پنهان سرکوب وحشیانه کارگران اعتصابی «ماریکانا»، معدن طلای سفید گروه «لون مین»، پرده برداشت : سی و چهار کشته، هفتادوهشت زخمی (۶). از میان دلایل این حرکت که محرک آن دستمزدها بود، مقروض بودن معدنچیان وجود داشت. سالیم فکیر، دانشیار دانشگاه اشتلنبوش (Stellenbosch) خاطرنشان می کند که شهرهای واقع در کمربند طلای سفید، منطقه استخراج این فلز، «طعمه جدید» صدها قرض دهنده پول شده است، چه رسمی و چه غیررسمی (۷). مأمور وصول بدهی ها و شرکت های وصول از کمبودهای حقوقی در قوانین وام گیری سوء استفاده می کنند و گاه از این راه دستمزد معدنچیان مقروض را مستقیماً نزد کارفرما ضبط می کنند. اعتصاب طولانی و پر هرج و مرج – نزدیک به یک ماه بدون حقوق -  بسیاری از کارگران استخدامی و یا قراردادی «لون مین» را واداشت تا برای بازپرداخت های عقب افتاده، وام های جدید بگیرند.}

^{به گفته رساله نویس تی او مولفه، «از آنجا که بانک های تجاری قادر نیستند به فقیرها وام بدهند بی آنکه آنها را به خاطر فقیر بودنشان تنبیه کنند، از این پس به عهده دولت است که بانکی تأسیس کند که بتواند بالاخره به آفریقائی های جنوبی زیر سطح متوسط وام های با نرخ پائین اعطا کند (۸)». آقای سوموکو، معاون سابق آقای کیرکینیس، در مدت ده سال خدمت در بانک «ABIL» بیش از ۳ میلیون یورو سهام خریده است. رئیس سابق بانک که  او را به عنوان یک دوراندیش تلقی می کردند چون جرأت کرده بود به فقیرترها وام بدهد، خانه ای بسیار مجلل در حوالی شهر کاپ خریده است. این خانه امروز به قیمت ۴ میلیون یورو به فروش گذاشته شده است. و اما کشور در پیش بینی هایش به خصوص در مورد نرخ رشد اقتصادی تجدید نظر کرده است : ۱,۴% برای سال ۲۰۱۴ در مقابل ۲,۷% اعلام شده در آغاز سال. و چه اگر معجزه اقتصادی آفریقای جنوبی، که به همان اندازه مهاجران، سرمایه گذاران را نیز به خود جذب می کند، در واقع سرابی بیش نباشد؟}

^{پی نوشت ها :}

^{(۱)  « South Africa :Two decades of freedom », december 2013, www.goldmansachs.com}

^{(۲)  T.O. Molefe, « South Africa’s subprime crisis », The New York Times, 26 août 2014}

^{(۳) Achille Mbembe, « Le lumpen-radicalisme du président Zuma », Manière de voir, n°108, « L’indispensable Afique », décembre 2009-janvier 2010.}

^{(۴) « South African banks : Payday mayday », The Economist, Londres, 16 août 2014.}   

^{(۵) Meeta Vadher, décembre 2013, www.nortonrosefulbright.com}

 ^{«نورتن روز فولبرایت گلدمن ساکس را در چهارچوب یک سرمایه گذاری ۵۲۵ میلیون دلاری توصیه می کند»}

^{(۶)  Greg Marinovich, « Une tuerie comme au temps de l’apartheid », Le Monde diplomatique, octobre 2012.}

^{(۷) Saliem Fakir, « From Marikana to the fall of a holloweconomy », The South African Civil Society Information Service (Sacsis), 20 août 2014, http://sacsis.org.za}

^{(۸)  T.O. Molefe, « South Africa’s subprime crisis », The New York Times, 26 août 2014 .}

^{آلن ویکی (روزنامه نویس) است.}