انواع نفت، اصطلاحات نفتی و شیوه قیمت گذاری

^{در بازار هر بشکه نفت برنت، هر بشکه نفت وست‌ تگزاس، به قیمت x معامله شد. این را شما هم حتما شنیده اید. اما معنی اینها چیست؟ «نفت خام» با «نفت سبک» چه فرقی دارد؟ قیمت نفت چطور تعیین می شود؟ ماجرای «سبد اوپک» چیست؟ اینها سوالاتی است که در اینجا به آنها پاسخ خواهیم داد.}

^{اولین و اساسی‌ترین واقعیت بازارهای انرژی این است که تقریبا تمامی قواعد و قوانیی را که در بازارهای معمولی وجود دارند؛ در این‌جا هم مصداق دارند. یعنی قوانین حاکم بر بازار انرژی؛ فی‌الواقع همان قوانین حاکم بر همه‌ی بازارها است و از این حیث؛ تفاوت‌های معناداری بین این دو به چشم نمی‌خورد.}

 

^{در این‌جا می‌خواهیم بر بازار نفت تمرکز داشته باشیم که معروف‌ترین بازار انرژی است. البته برای گاز و محصولات فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی هم بازارهای خاص خود آن‌ها وجود دارد.}

^{سه عامل تعیین قیمت
در بازار نفت، مانند سایر بازارها، این عرضه و تقاضا است که قیمت‌ها را تعیین می‌کنند.}

^{اساساً بازار نفت؛ از سه دسته متغیر؛ تاثیر می‌پذیرند.}

^{» دسته‌ی اول ) عوامل و فاکتورهای اساسی اقتصاد هستند (مانند عرضه و تقاضا و تمامی عوامل مؤثر بر عرضه و تقاضا).
» دسته‌ی دوم) عوامل فنی و تکنیکی هستند.
» دسته‌ی سوم ) عوامل ژئوپولیتیک و روانی هستند.}

^{این عوامل از منظر «کوتاه مدت» و «میان مدت» و «بلند مدت» هم با هم فرق می‌کنند. بدین ترتیب که: دسته‌ی اول دارای تاثیرات بلند مدت و پرقدرت و پایه‌ای هستند. دسته‌ی دوم هم دارای تاثیرات کوتاه‌مدت بوده و عرضه و تقاضا را تحت تاثیر قرار می‌دهند و دسته‌‌ی سوم هم دارای اثرات میان‌مدت هستند.}

^{به هر حال بازار نفت تحت تاثیر هر عاملی می‌تواند قرار گیرد و هر عامل را می‌توان در یکی از این سه دسته ، طبقه‌بندی کرد.}

^{گفتیم که عرضه و تقاضا قیمت نفت را تعیین می‌کنند. هر عاملی هم که وجود داشته باشد؛ تاثیر خودش را بر یکی از دو سوی «عرضه» و «تقاضا» باقی می‌گذارد و بالطبع، قیمت‌ها را دستخوش تغییر می‌کند.}

^{اما در حالت کلی، سه عامل وجود دارند که می‌توانند بر قیمت نفت خام تاثیر بگذارند.}

^{» عامل اول: پایه و نوع نفت خام است.}

^{» عامل دوم: طبقه‌بندی انواع نفت خام است. برای این کار از شاخصی به نا «api» استفاده می‌شود که می‌تواند یک عدد بین 10 تا 70 باشد. هرچه این رقم بالاتر باشد؛ بدان معنی است که نفت خام مربوطه، «سبک‌تر» است. مثلاً یک نوع نفت خام خیلی سنگین درجه‌ی کمتر از 25 دارد.}

^{هرچه نفت خام سبک تر باشد، قیمت بالاتری دارد و به زبان ساده مرغوب تر است.}

^{درجه‌ی api مرغوب‌ترین نفت تولیدی در ایران، حدود 34 است. در کشور الجزایر نفت‌خام‌‌هایی با درجه‌ی 44 هم تولید شده است.}

^{عامل سوم: جغرافیای تولید و عرضه‌ی نفت خام است. این مفهوم بدان معنا است که مناطق «تولید کننده» و مناطق «مصرف‌‌کننده» در مجاورت هم نیستند. می‌توانیم بگوییم که دوری و نزدیکی نفت خام به بازارهای مصرف، می‌توند به عنوان عاملی بر قیمت نفت خام مطرح شود.}

^{و این طبیعتا به دلیل حمل و نقل است.}

^{نظام‌های قیمت‌گذاری نفت خام
به طور عمومی عقیده بر این است که نحوه‌ی قیمت‌گذاری نفت خام؛ به 2 دوره‌ی تاریخی طبقه‌بندی می‌شود. ابتدا «دوره‌ی قبل از 1985» و «دوره‌ی بعد از 1985».}

^{در یک بازار نفت معمولاً چند گروه نقش دارند شامل تولیدکننده‌ها (فروشندگان)؛ مصرف‌کنندگان (خریداران)، پالایشگران؛ واسطه‌ها و معامله‌گرها.}

^{در هنگام معاملات نفتی؛ هرکدام از این گروه‌ها دارای منافع خود هستند که به دنبال تحمیل آن به طرف (ها)ی مقابل هستند. از سوی دیگر، تعیین این «منافع» در دوره‌های مختلف‌ زمانی، تابع عوامل خاص و شرایط حاکم بر بازارهای نفت در همان دوره بوده است.}

^{در دوره‌ی قبل از نیمه‌ دوم دهه‌ی 1980 ؛ چندین روش قیمت‌گذاری وجود داشت که لزومی به ذکر آن‌ها نیست. همچنین برای دوره‌ی بعد از 1985 از روش کلی «مبتنی بر بازار» استفاده می‌شود. این روش اساساً یک روش خاصی است و طی آن گفته می‌شود که قیمت یک نفت خام شاخص، می‌بایستی از میزان خرید و فروش محمولات آن نفت خام و در یک «بازار نفت خام واقعی» حاصل بیاید. از این جا بود که مفهوم «نفت خام شاخص» پدید آمد.}

^{هم‌اکنون چیزی در حدود بالای 161 نوع نفت خام در جهان تولید می‌شود که قیمت‌گذاری آن‌ها بر مبنای چند «نفت خام شاخص» صورت می ‌گیرد.}

^{سه شاخص قیمت
قبل‌ترها تعداد این شاخص‌ها زیاد بود. اما امروز به طور عمومی از 3 نفت خام شاخص استفاده می‌شود که شامل «وست‌ تگزاس یا همان wti» ؛ «برنت » و بالاخره «نفت خام‌های عمان و دوبی» هستند.}

^{اولی برای آمریکا؛ دومی برای اروپا و سومی برای بازارهای آسیایی به کار می‌رود.}

^{شرح و تفصیل بسیاری بر نحوه‌ی قیمت‌گذاری و کارکرد این شاخص‌ها وجود دارد که البته در این مجال فرصت پرداختن به آن نیست.}

^{داستان سبد نفتی اوپک چیست؟
در اول ژانویه‌ی 1987 اوپک یک سبد قیمتی را معرفی کرد که داخل آن سبد، میانگین قیمت هفت نوع نفت خام اعضای اوپک مد نظر قرار گرفت و یک «قیمت» به دست آورد. در آن مقطع، قیمت‌ها مسیر نزولی پیدا کرده بود و قیمت سبد اوپک هم حدود 16 دلار بود. اما اوپک گفته بود که سبد قیمت‌هایش باید به 18 دلار برسد. البته خیلی طول کشید که اوپک به این قیمت برسد (1990).}

^{در سال 2000 هم اوپک برای خود دامنه‌ی قیمتی بین 22 تا 28 دلار را تعریف کرد. اما تا سال 2003 نتوانست به این قیمت‌ برسد.}

^{در سال 2005 بود که اعضای اوپک به ایران آمدند و در اصفهان جمع شدند. در اجلاس اصفهان، همه شاکی بودند که چرا مکانیزم سبد اوپک، درست کار نمی‌کند. به همین خاطر در ژوئن 2005 ، اعضا تصمیم گرفتند که یازده نوع نفت خام را مبنا قرار بدهند. البته در سال 2007 دو کشور آنگولا و اکوادور هم به این جمع اضافه شدند و تعداد نفت‌خام‌ها به 13 رسید. در این سبد، نوع نفت خام کشورمان تحت عنوان «نفت خام سنگین ایران» شناخته می‌شود.}