سیرتکاملی پول در ایران

 

 

^{کلمه ی اسکناس از زبان روسی وارد ایران شده است گفته می شود سابقه ی انتشار اسکناس در ایران قدمتی بالاتر از اروپا دارد.}

 ^{با به وجود آمدن طوایف و قبایل در بین انسان ها مبادله ی کالا به کالا رواج یافت .این مبادله با مشکلاتی همراه بودیکی از آن مشکلات این بود که فردی که کالایی داشت و به یک کالای دیگر نیاز داشت باید کسی را پیدا می کرد که کالای مورد نیاز او را داشته باشد و کالای این فرد را هم بخواهد تا با هم معاوضه کنند.برای رفع مشکلات ابتدا از فلز برای مبادله استفاده کردند و به فلزات گران بها و سبک وزن مانند طلا و نقره و مس روی آوردند.اما این روش هم مشکلاتی داشت  مثلا برای کشوری که وارداتش بیشتر از صادرات باشد در این صورت مخارج خارجی از دریافت هایی که از خارج بوده است ،می بایستی با طلا پرداخت شود،بنابراین طلا از کشور خارج می شود.}

 

^{واژه ی پول}

^{پول از یک کلمه یونانی OBOLOS  گرفته شده است .کریستین سن معتقد است کلمه پول در زمان اشکانیان  به ایران راه پیدا کرده است .سکه نام دسگاه آهنینی بود که برای مهر زدن در پول هایی که در میان مردم رواج داشت و با آن معامله می کردند،به کار می رفت بعد ها ان را اثر مهری می نامیدند که روی سکه ها حک می شد.اگر چه برای ما در عصر کنونی یک چنین ابداعی بسیار ساده به نظر می رسد،اما در زمان خودش بدون شک یک اختراع مهم تلقی می شده است. زیرا لازمه ی چنین تحولی یعنی انتقالاز سیستم پایاپای(مبادله ی کالا به کالا)به اقتصاد پولی نتیجه ی استدلال قوی و هوشیارانه ی مردمی است.}

^{در سال 1308 شمسی  به موجب قانون اتحاد،با کم شدن ارزش دینار و نیاز به واحد پول ساده و قوی ،واحد اصلی پول ایران از دینار  به ریال تبدیل شد.هر صد دینار جدید معادل  یک ریال شد و ریال واحد اصلی قرار گرفت ودینار جدید شد پول خرد کمتر از یک ریال .اما تبدیل واحد پول قدیمی  دینار  و تومان قدیمی به دینار  و ریال جدید  برای مردم نامانوس بود و عادت قبلی مردم باقی ماند.از آنجا که یک ریال جدید با یک قران سابق برابر بود ،مردم به جای ریال ،همان قران را می گفتند. به این ترتیب دینار که کم ارزش شده بود  کنار رفت ولی ریال هم رواج کاربردی در زبان معاملات ایران نیافت. در زبان مردم یک ریال را یک قران می گفتند و هر ده ریال را یک تومان.البته واحد پول رسمی دینار  به پول خرد کمتراز یک ریال تبدیل شد و ریال قدرتمند تر جای آن را گرفت.در واقع کوچک ترین واحد پول ایران در آخر دوره قاجار دینار بود . طبیعتا یک توامن برابر 10 هزار دینال  یا برابر ده قران بود.در سالهای اولیه پس از انقلاب اسلامی سکه های 1و2و5 ریالی وجود داشت و به کار می رفت . مردم به آنها 1 قرانی و 2 قرانی و 5 قرانی می گفتند یا طبق سنت به جای مانده از دوره ی قاجار  که هر قران برابر هزار دینار بود می گفتند:دوزاری،پنج زاری ،یعنی دو هزار یا پنج هزار دیناری!اما در سال های پس از 1370 سکه های پنج ریالی (پنج قرانی /پنج زاری)و کمتراز آن به کلی بی ارزش شد و کمترین سکه ای که توسط بانک مرکزی ضرب شد ،سکه های 10 ریالی بود و این سکه کوچکترین سکه و پول ایرانی شد.از آن جایی که در زبان مردم ،به 10 ریالی ،یک تومان گفته می شد بنابراین واحد قران  از زبان مردم به کلی از بین رفت و توامن جای آن را گرفت.}

^{واژه ی اسکناس}

^{کلمه ی اسکناس از زبان روسی وارد ایران شده است گفته می شود سابقه ی انتشار اسکناس در ایران قدمتی بالاتر از اروپا دارد.اسکناس نخستین بار در نیمه ی قرن دهم میلادی در چین جنوبی باب شد . علاوه بر این در چین شمالی در مدت کوتاهی قبل از ظهور چنگیز خان ،پول کاغذی انتشار یافت که اعتبار آن هفت سال بود.در ایران اسکناس برای اولین بار توسط بانک شاهنشاهی ایران انتشار یافت. که حق انتشار آن به بانک مزبور اعطا شده بود. این بانک می توانست تا 800 لیره انگلیسی معادل (8/2 میلیون تومان به نرخ آن زمان)بر اساس پشتوانه ی طلا و نقره اسکناس منتشر کند. ولی انتشار بیش از این مبلغ منوط به اجازه ی دولت ایران بود.بانک شاهنشاهی تا سال 1309 به فعالیت خود در زمینه چاپ اسکناس ادامه داد،و در این سال حق امتیاز انحصاری حق چاپ اسکناس  از سوی دولت ایران به مبلغ 200 هزار لیره خریداری شد.در سال 1310 هجری شمسی حق انحصاری نشر اسکناس  به مدت 10 سال به بانک ملی ایران واگذار شد.سرانجام اولین اسکناس های بانک ملی در ائل فروردین 1311 هجری شمسی انتشار یافت.ازآن تاریخ تا سه ماه اسکناس های بانک شاهنشاهی و بانک ملی همزمان رواج داشتند،در اوایل تیر ماه آن سال  اسکناس های بانک ملی  به صورت تنها پول کاغذی ایران درآمد.بانک ملی ایران تا سال 1339 هجری شمسی بنابر نیاز های اقتصادی  کشور اقدام به نشر اسکناس می کرد،ولی در آن سال با تاسیس بانک مرکزی ایران حق انحصاری نشر اسکناس به این بانک محول شد وتا کنون ادامه دارد.}