نیم‌قرن تفاهم و تخاصم

فراز و فرود سیاسی و اقتصادی اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت و چالش‌های آنان در شکل‌گیری اوپک، جنگ اعراب، شوک‌های نفتی و همچنین فرصت‌ها و تهدیدهایی که در افزایش و کاهش بهای نفت در دهه‌های گذشته و تغییرات سیاسی برخی از این کشورها؛ از جمله ویژگی‌های بارز و شاخص اوپک بود. 
شکل‌گیری اوپک در سال‌های دهه 60 میلادی با ادبیات و فضای آن روز جهان و نیازی که کشورهای جهان‌سوم به بنیان چنین تشکلی احساس می‌کردند، طی 50 سال اخیر با دگردیسی‌های زیادی مواجه شد که اساس و بنیان آن را در سال‌های اخیر به محل تردیدی برای سیاست‌گذاران تبدیل کرده است. جهان‌سوم، نفت، نظام نوین اقتصاد بین‌الملل و بسیاری از مفاهیم دیگر به نسبت نیم‌قرن گذشته آنچنان تغییر کرده که شاید بتوانیم این نتیجه جسارت‌آمیز را نسبت به تداوم این سازمان ابراز داریم که منطق جهانی اقتصاد امروز شاید چندان با چارچوب چنین سازمانی تطابق ارگانیک نداشته باشد. دکتر فریدون خاوند، استاد اقتصاد دانشگاه پاریس به مصائب و مشکلات این کشورها و وسوسه‌های اعتیادآمیز آنان به ماده حیاتی نفت و عقب‌ماندگی آنان از کاروان کشورهای توسعه‌یافته پرداخته است.  
 چهاردهم سپتامبر 1960 میلادی، حدود 54سال پیش، پنج کشور صادرکننده نفت (ایران، عراق، عربستان‌سعودی، کویت و ونزوئلا) نهاد تازه‌ای را تحت عنوان «سازمان کشورهای صادرکننده نفت» (اوپک) در بغداد پایه‌گذاری کردند تا از راه تفاهم و همکاری و تصمیم‌گیری مشترک، بر بازار جهانی نفت تاثیر بگذارند و سهم بسیار پایین خود را از درآمد‌های حاصل از صدور کالایی که «طلای سیاه» لقب گرفته بود، افزایش دهند.

فراز و فرود ایران در شکل‌گیری اوپک

محمد رزمجو
تا پیش از مذاکرات ایران با کشورهای کنسرسیوم نفتی در دوران امینی که وضعیت نفت ایران کمی نسبت به دوران دکتر محمد مصدق در جایگاه بهتری قرار گرفت، ایرانیان اطلاعات زیادی درباره قواعد و قوانین بین‌المللی حاکم بر اکتشاف، استخراج و خرید و فروش نفت نداشتند. حتی گرد و غباری که پیرامون ملی شدن نفت برپا شد و منجر به بیرون راندن انگلیسی‌ها از منابع نفتی ایران شد بسیاری از واژه‌ها و عبارات حقوقی در مفاد قراردادهای نفتی بین ایران و شرکت نفت ایران ـ انگلیس برای دست‌اندرکاران ایرانی امور نفت نیز چندان معنای خاصی نداشت. ملی شدن نفت و اثرات و تبعات مترتب بر آن و حضور ایران در اوپک باعث شد که به تدریج ایران به‌صرف اهمیت جایگاه خود در منطقه، به قواعد و عرف بین‌المللی نسبت به این امر را دریابد. 

کتاب یادداشت‌های فواد روحانی گردآوری غلامرضا تاجبخش و فرخ نجم آبادی اثری است یکتا و درخور اهمیت در حوزه نفت و کشورهای صادرکننده آن.

همه آنچه باید در مورد اوپک بدانید

 

^{مدیریت نفت: از زمان کشف نفت در پنسیلوانیای آمریکا در سال 1859 ، مدیریت صنعت نفت مراحل زیادی را گذرانده است. از همان ابتدا فعالیت​های حوزه نفت به دو بخش بالادستی ( اکتشاف و استخراج ) و پایین دستی ( حمل و نقل ، پالایش و بازاریابی ) تقسیم می​شد . مدیریت بخش های مختلف صنعت نفت در طول زمان در اثر عواملی مانند مزیت تکنولوژیکی، سرمایه گذاری، حقوق انحصاری، کارآفرینی، ریسک پذیری و موقعیت منطقه ای تغییر کرده است. اولین مرحله از مدیریت صنعت نفت در آمریکا شکل گرفت شد. بخش بالادستی توسط گروهی از تولید کنندگان سازمان نیافته اداره می​شد اما شرکت نفتی استاندارد، انحصار بخش پایین دستی نفت را در اختیار داشت. مرحله بعدی مدیریت صنعت نفت زمانی پیش آمد که شرکت نفتی استاندارد در صحنه بین المللی با رقیبان قدرتمندی مانند شل از بریتانیا و رویال داچ از هلند مواجه شد. هرچند تلاش شرکت استاندارد برای یک ائتلاف بین المللی ناکام ماند اما دو شرکت اروپایی در هم ادغام شدند . در مرحله سوم شرکت استاندارد به خاطر قوانین ضد انحصار در آمریکا به پنج شرکت کوچک تر تجزیه شد . چهارمین مرحله از مدیریت صنعت نفت همراه شد با تجربه کردن وابستگی شدید به نفت توسط کشورهای اروپایی در جریان جنگ جهانی اول ؛ به همین دلیل این کشورها ضرورت ایجاد صنعت نفت مستقل برای خود را احساس کردند و این موجب ایجاد شرکت های ملی نفت شد .}

 

^{مباحثی که از سال 1960 و در زمان تاسیس سازمان کشورهای صادر کننده نفت ( اوپک ) در مورد ضرورت ، تکالیف و قدرت این سازمان شکل گرفته بود ؛ هنوز هم بعد از گذشت پنجاه سال ادامه دارد. گروهی از تحلیلگران معتقدند که ونزوئلا در تاسیس این سازمان نقش اصلی را بر عهده داشت اما گروهی دیگر از تحلیلگران عقیده دارند تاسیس اوپک ریشه در مسائل ژئوپولیتیک خاورمیانه داشت. اما در این مورد که کاهش قیمت نفت اصلی ترین عامل تاسیس این سازمان بود همه توافق دارند.}

قیمت نفت 45 دلار شد

 

 

^{در پی گمانه‌زنی بر سر افزایش تولید آمریکا، قیمت نفت با دیگر با کاهش 1.9 درصدی 45.18 دلار شد.}

به گزارش بلومبرگ، به دنبال گمانه زنی بر سر افزایش تولید نفت آمریکا، بار دیگر شرایط نابسامان بازار نفت وخیم‌تر شد و به کمترین رقم خود در ۵ سال و نیم اخیر، یعنی به ۴۵ دلار رسید، این در حالی است که گفته می‌شود افزایش تولید آمریکا در هفته منتهی به ۹ ژوئن به ۳۸۴.۱ میلیون بشکه رسیده است.

در همین حال، وزیر انرژی امارت گفت: به بالابردن ظرفیت تولید خود حتی باوجود بی ثباتی قیمت نفت ادامه خواهیم داد.

این در حالی است که قیمت نفت تقرییا ۵۰ درصد از ارزش خود را از ژوئن سال ۲۰۱۴ میلادی از دست داده و به کمترین میزان خود از بعد از بحران مالی سال ۲۰۰۸ میلادی رسیده است.

همچنین موسسه تحقیقاتی "گلمن ساچ" می گوید: قیمت نفت نیاز دارد تا به ۴۰ دلار در هر بشکه برسد تا بتواند دوباره بازار را به توازن برگرداند.
 در بازار معاملات آتی،  قیمت نفت با کاهش ۱.۹ درصدی روبرو شد. برهمین اساس، قیمت نفت وست تگزاس اینترمیدیت برای تحویل در ماه فوریه با ۸۹ سنت کاهش به رقم ۴۵.۱۸ دلار در هر بشکه رسید و نفت برنت با ۱.۰۴ دلار کاهش یا ۲.۲ درصد تنزل به بشکه ای ۴۶.۳۹ دلار معامله شد.

آیا اوپک مرده است؟

 

 ^{رقابت های سیاسی میان اعضای اوپک آینده این کارتل را زیر سوال برده است.}

^{حدود سه سال پیش، مایکل اسکومن در یادداشتی در مجله تایم از مرگ سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) خبر داد، اکنون به نظر می رسد که حدس او چندان اشتباه نبوده است. او در زمانی که بهای نفت به صد دلار برای هر بشکه رسیده بود و عربستان به دنبال افزایش تولید بود نوشت:‌‌ << بدنام ترین کارتل جهان چندان هم روزگار خوشی را تجربه نمی کند. آخرین نشست دوازده کشور عضو اوپک که با حمایت عربستان از افزایش تولید نفت و مخالفت نیمی از اعضا مانند ایران، لیبی و ونزوئلا با آن همراه شد به ایجاد رنجش در این نشست انجامید. کنفرانس بدون هیچ توافقی پایان یافت تا جایی که وزیر نفت عربستان آن را یکی از بدترین نشست های اوپک نامید. به طور حتم اختلاف نظر میان اعضای اوپک رخداد تازه و ویژه ای نیست و این کارتل در طور حیات خود هرگز به صورت یکپارچه عمل نکرده است. حتی تخلف اعضا در رعایت میزان تولید مقرر شده هم غیرمعمول نیست. اما به نظر می رسد که آنچه اینبار شاهد هستیم، متفاوت باشد. روندی که آینده اوپک و تاثیرگذاری آن بر بازار نفت جهان را تهدید می کند. آیا ممکن است که اوج گرفتن اخیر قیمت نفت، آخرین هورا کشیدن اوپک بوده باشد؟>> مایکل شومن در این یادداشت همچنین به این نکته اشاره می کند که سهم اوپک در بازار نفت دیگر به اندازه سابق نیست و همچنین در داخل اوپک نیز اکنون می توان ترک هایی را مشاهده کرد: <<به علاوه این احتمال وجود دارد که اختلافات در اوپک از یک عدم توافق ساده در مورد آینده بهای نفت فراتر رود. در سال های اخیر، سعودی ها بر تصمیمات اوپک غلبه داشتند.}

^{اما این بار آن ها با مخالفت اصلی ترین رقیب خود در خاورمیانه، یعنی ایران، مواجه شدند. بر همین اساس باید نگران آسیب رساندن رقابت های سیاسی منطقه ای به همبستگی و توانایی اوپک بود. ترک های فعلی در اوپک ناشی از عوامل اقتصادی و همچنین سیاست خارجی اعضا هستند و جالب تر اینکه شکاف فعلی دراوپک میان حامیان غرب و مخالفان غرب شکل گرفته است.>> او همچنین در ادامه نسبت به آینده اوپک هشدار می دهد و می نویسد:}

اوپک نمی‌تواند تولید خود را کاهش دهد

^{وزیر نفت عربستان گفت: ‌اوپک نمی‌تواند بدون حمایت دیگر تولیدکنندگان بزرگ تولید خود را کاهش دهد و تلاشها برای همکاری با دیگر تولیدکنندگان در این زمینه نتیجه نداشته است.}

به گزارش رویترز، علی النعیمی - وزیر نفت عربستان گفت: وقتی دیگر تولیدکنندگان نفت بیشتری تولید می‌کنند، برای اوپک غیرممکن است تولید خود را به تنهایی کاهش و روند نزولی قیمت نفت را تغییر دهد. 

وی با بیان اینکه روند کاهشی قمیت نفت موقتی است افزود: کاهش تولید به تنهایی می تواند به از دست رفتن سهم بازار اوپک بینجامد و هیچ تضمینی وجود ندارد که حتی در این صورت قیمت نفت افزایش پیدا کند. 

چرخش بازار نفت؛ 10 ماه دیگر

 

^{«ایران کشوری نفتی نیست». این را دکتر بهروز عبدالوند، استاد دانشگاه برلین که برای مدتی کوتاه به ایران آمده است، می‌گوید...}

 هماهنگ‌کننده مرکز تحقیقات حوزه خزر در برلین معتقد است که خلاف تصورات، ایران باتوجه به اینکه وابستگی کمتری نسبت به عربستان به نفت دارد از مصونیت بیشتری در این زمینه برخوردار است. دکتر عبدالوند از «تغییر استراتژی» بازار می‌گوید. او معتقد است روزهایی که اوپک تنظیم‌کننده قیمت در بازار بود دیگر گذشته است و اکنون در تئوری نئولیبرالیسم این مصرف‌کننده و بازارها هستند که قیمت را تعیین می‌کنند. او از تصمیم اوپک مبنی بر عدم کاهش سقف تولید دفاع کرده و اعتقاد دارد: « اگر اوپک حتی 200هزار بشکه تولید خود را کاهش می‌داد، روسیه بلافاصله تولید خود را افزایش می‌داد». استاد دانشگاه برلین می‌گوید قیمت نفت «10ماه» بعد افزایش پیدا می‌کند و نقطه‌یی که کاهش قیمت‌ها در آن به‌طور قطع متوقف خواهند شد «37» دلار است. نقطه‌یی که دکتر عبدالوند آن را «نقطه درد» می‌نامد. وی همچنین در پاسخ به سوالی در این باره که آیا کاهش قیمت نفت می‌تواند زمینه‌ساز توسعه انرژی تجدیدپذیر در خاورمیانه شود، می‌گوید: «این اتفاق عاقلانه نخواهد بود.» بهروز عبدالوند، استاد دانشگاه برلین معتقد است که امروز دیگر عرضه و تقاضا نیستند که وضعیت و نوسانات بازار نفت را کنترل می‌کنند. او از رابطه میان «دلار» و نفت همچنین «طلا» و نفت سخن می‌گوید. عبدالوند می‌گوید: «برای مثال قیمت نفت تا سال 2006 همواره درحال افزایش بوده درحالی که ذخایر استراتژیک نیز افزایش پیدا می‌کردند. به‌طور کلی تناسب بین تولید و مصرف و ذخایر روی زمین وجود دارد و افزایش تولید و مصرف همزمان رشد داشته است.» در نتیجه باید افت کنونی قیمت نفت را درکنار افت قیمت طلا و مواد غذایی دید.

زنگنه: از تصمیم اوپک ناراحت نیستم

بیژن زنگنه پس از پایان اجلاس دیروز اوپک گفت: قرار شد فعلا اوپک با همان سقف قبلی تولید کند و منتظر باشد ببیند با این قیمت‌ها، واکنش بازار در مورد تولید، چه در بخش عرضه و چه در بخش تقاضا، چه خواهد بود.

زنگنه ادامه داد: همینطور مطلب مهمی که باز هم اوپک بر آن تأکید کرد آن بود که ما به مشورت‌های بیشتر با یکدیگر نیاز داریم تا اینکه نظرهایمان را به هم نزدیک کنیم.

سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) دیروز اعلام کرد که سطح تولید نفت خود را تغییر نمی‌دهد و سقف 30 میلیون بشکه در روز کنونی خود را حفظ می‌کند.
اجلاس وزرای نفت کشورهای عضو اوپک برای تصمیم گیری در زمینه سطح تولید دیروز پنج‌شنبه (6 آذر)‌ در وین برگزار شد و در نهایت این سازمان اعلام کرد که تصمیمی برای تغییر سطح تولید نفت ندارد.

یک زن رئیس سازمان اوپک شد

 

^{امروز در یکصد و شصت و ششمین اجلا اوپک وزیر نفت نیجریه به عنوان نخستین زن رئیس اوپک انتخاب شد.}

به گزارش دیس‌دی لایو، وزیر نفت نیجریه، "دای زانی الیسون مادوئک" امروز در اجلاس اوپک به عنوان نخستین زن رئیس کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) انتخاب شد.

خانم الیسون جایگزین رئیس پیشین اوپک که معاون نخست وزیر لیبی به نام" عبدالرحمن اتاهار الاهاریش بود، برگزیده شد.

ریاست سازمان اوپک یک ساله و براساس حروف الفبا انتخاب می‌شود.

قدم به قدم به سمت مرگ سازمان اوپک

^{41 سال پیش در روز 16 اکتبر سال 1973 میلادی، بعد از اینکه آمریکا در جنگ یوم کیپور از کشور اسرائیل حمایت کرد کارتل نفتی اوپک که کشورهای در حال توسعه و مالک نفت در آن عضو هستند فروش نفت را به اسرائیل و متحدانش ممنوع کرد. این سیاست که در سال‌های اوج قیمت نفت اجرا شد زمینه را برای کوتاه آمدن کشورهای غربی در جنگ فراهم کرد و در آن زمان از این سیاست و نتایج آن به عنوان اولین پیروزی جهان سوم بر قدرت‌های غربی یاد کردند.}

^{اما با گذشت بیش از چهار دهه از آن زمان، به نظر می‌رسد از آن قدرت زیاد و اثر‌گذاری بالای اوپک در عرصه جهانی خبری نیست. افول قدرت اوپک در جهان به دنبال سرمایه‌گذاری‌های کلانی که در زمینه انرژی‌های نو انجام شده است و تنش‌های سیاسی و ژئوپولتیکی که در خاورمیانه وجود دارد سبب شد بازار نفت دنیا از انحصار اوپک خارج شود. افول اوپک در عرصه صنعت نفت دنیا مقوله‌ای است که در سال‌های اخیر بارها به آن پرداخته شده است و هر یک از تحلیلگران دلیل خاصی برای این افول در نظر می‌گیرند ولی در سه عامل با یکدیگر اتفاق‌ نظر دارند؛ اول: مهم‌ترین دلیل را می‌توان از بین رفتن همبستگی کشورهای عضو اوپک و عدم پایبندی به قوانین و سیاست‌های تدوین‌شده در جلسه دانست. بی‌اعتمادی اعضا به این سازمان باعث شده است تا اوپک کنترل خود را روی بازار نفت از دست بدهد.
دوم: سرمایه‌گذاری‌های کلان آمریکا در تولید انرژی‌های نو و اثربخشی این سرمایه‌گذاری‌ها در کنار افزایش تولید گاز طبیعی شیل در این کشور که می‌تواند آمریکا را به یک صادر‌کننده گاز تبدیل کند.}

افسانه اوپک

^{بررسی اوپک و نقش ایران در آن در پنجاه‌ و چهارمین سالگرد تاسیس سازمان کشورهای صادرکننده نفت} 

 

^{9 شهریور 1339 نمایندگان پنج کشور حاشیه خلیج فارس شامل ایران، عراق، کویت و عربستان همراه با ونزوئلا در کنفرانس بغداد گرد هم آمدند. گردهمایی‌ای که نتیجه آن تولد سازمانی بود که هنوز بعد از نیم‌قرن، به درست یا غلط، مهم‌ترین و قدرتمندترین بازیگر صحنه نفت و احتمالاً انرژی جهان ارزیابی می‌شود: سازمان کشورهای صادرکننده نفت، یا اوپک. اما درست در همین روزهای سالگرد تاسیس این سازمان، برخی تحلیلگران از پایان عمر آن می‌گویند. اشاره آنها، به ناتوانی اوپک در کنترل بازار نفت و سقوط قیمت نفت به زیر 100 دلار است؛ گویی بود و نبود این سازمان تاثیر خاصی بر بازار ندارد. اما اوپک چگونه تاسیس شد؟}
 

ذخایر نفت ایران چه زمانی تمام میشود؟

ذخایر نفتی اوپک عمدتا در منطقه خاورمیانه واقع شده که از جمله آن می‌توان به عربستان سعودی‌، عراق و ‌کویت اشاره کرد که در مجموع 40.4 درصد از ذخایر کل جهان را به خود اختصاص داده‌اند.