فساد اقتصادی چیست و چرا شکل می گیرد؟
فساد بیشتر یک امر اقتصادی است و به دلایل مختلف می تواند شکل بگیرد. در این رابطه در حوزه گمرک یک عاملی که باعث تخلف می شود ، این است که هزینه واردات رسمی برای وارد کننده به حدی بالاست که بعضاً با هزینه ریسک قاچاق با صرفه بیشتر را می پذیرد . عامل دیگر، پولشویی است که در این زمینه، بالاخره منشا پول مسیر رسمی باید ردیابی شود. عامل سوم، عدم صدور مجوزهای قانونی به برخی کالاها است، به همین دلیل این کالاها به طور غیررسمی وارد کشور می شوند. عامل چهارم، وجود مبادی غیررسمی است.
در واقع گستردگی پهنه آبی و خاکی کشور به گونه ای است که نمی شود در تمام اوقات و همه نقاط مرزی نظارت دقیق داشت. مساله پنجم تامین معیشت مرزنشینان است که به دلیل بیکاری گسترده در سطح منطقه فعالیت اقتصادی غیررسمی را ایجاد می کند .
به هر حال اخذ مجوزها ، مقررات بازدارنده و دیگر معطلی ها منجر به این می شود که گرایش به سمت ورود کالاهای قاچاق باشد. ممکن است قیمت تمام شده یک کالا از طریق رسمی بالغ بر دلاری 8 هزار تومان شود و همین باعث می گردد که سوء استفاده کنندگان با دلار آزاد و هزینه ریسک خیلی کم کالا را به صورت قاچاق وارد کنند و از این راه ، عملاً سود هنگفت و نامشروعی به جیب می زنند.
در ابعاد دیگر هم ممکن است کالایی را که اجازه واردات یا صادرات ندارد، بخواهند قاچاق کنند. به طور مثال بیشترین رقم قاچاق کشور ما در زمینه صادرات سوخت است ؛ اختلاف فاحش قیمت در دو سوی مرز موجب قاچاق می گردد زیرا در این طرف مرز قیمت سوخت 700 تومان و آن طرف مرز 7000 تومان است . این موضوع عملاً به شکل گیری قاچاق کمک می کند ، بنابراین برای مبارزه با قاچاق نیاز به یک همکاری منطقه ای است .
ما نمی خواهیم از کشورهای دیگر به راحتی کالاها را با هر نوع مانیفست و بدون هیچ مدرک قابل ردیابی به سمت کشور ما هدایت کنند اما وقتی در ردیابی ها به این نتیجه برسیم که منشا قاچاق کجا بوده ، این کشورها باید همکاری کنند و اطلاعات را در اختیار ما قرار دهند و همچنین ضروری است یک نوع ارتباط اسنادی یا تعادل مدارک با یکدیگر داشته باشیم . اما متاسفانه هنوز این موضوع شکل نگرفته است .
به طور کلی هر سازمانی ممکن است یک سری مشکلات درونی و مسایل بیرونی داشته باشد . عمده مساله ای که در حوزه گمرک وجود دارد ، به وظائفی بر می گردد که گمرک ملزم به اجرای آنهاست و به عبارتی ، به درون گمرک مربوط نمی شود . ما باید بیش از 40 قانون ،15کنوانسیون و 50 نوع معافیت را رعایت و 16 نوع عوارض را اخذ کنیم . همه این ها منجر به پیچیدگی ها و حفره هایی می شود که ممکن است از این معضلات بخواهند استفاده یا سوء استفاده کنند . گستردگی مرزها و نوع همسایگان ما نیز موثر بوده است. به هر حال کشور از یک نوع توان اقتصادی برخوردار است که منجر به سوء استفاده از جانب کشورهای همسایه هم می شود.
اما در کل ما باید به سمت کاهش و شفاف کردن مقررات بودیم. کاهش تعداد مجوزها ، کاهش طبق بندی تعرفه ها و قابلیت ردیابی کالاها در این زمینه موثر است . قبلاً فیش ها را جعل می کردند ، اما الان با پرداخت های الکترونیکی قابلیت کنترل وجود دارد . در واقع با اجرای طرح سامانه جامع گمرکی، اغلب امور الکترونیکی شده است . ما معتقدیم با توجه به حجم فعالیتهای اقتصادی غیر رسمی که در حوزه های دیگر رخ می دهد، سهم گمرک در درجه های پایین تری قرار دارد . وقتی که ما از 17 ، 18 میلیارد دلار واردات به صورت غیرگمرکی صحبت می کنیم ، خب حوزه های دیگر نیز ممکن است از بنیان یک سری مشکلات اساسی را داشته باشند . ولی گمرک به لحاظ این که می تواند اشراف و مدیریتی بر کار داشته باشد، یک اثری از خود می گذارد. ما باید کاری کنیم که کلاً مبادی دیگر ، مسیرشان به سمت گمرک باشد تا بتوانیم مدیریت برکار را شکل دهیم.
*رییس کل گمرک ایران
