مروری بر مهم‌ترین یافته‌های گزارش جدید رقابت‌پذیری سفر و گردشگری (2015) مجمع جهانی اقتصاد

^{طی دو سالی که از انتشار آخرین گزارش رقابت‌پذیری سفر و گردشگری توسط مجمع جهانی اقتصاد در سال 2013 گذشته است، تغییرات زیادی در جهان رخ داده است. در این فاصله زمانی کوتاه، جهان با تنش‌های جغرافیایی از خاورمیانه و اوکراین گرفته تا جنوب شرق آسیا، و نیز با تهدیدات جهانی تروریستی و ترس از انتشار بیماری‌های همه‌گیر مواجه بوده است.
با این حال بخش سفر و گردشگری به طور مستمر طی سالیان گذشته رشد کرده است، تا آنجا که بنا به داده‌های موجود می‌توان گفت صنعت سفر و گردشگری با سرعتی بیشتر از اقتصاد جهانی در حال رشد بوده است. طبق گزارش سازمان جهانی گردشگری ملل متحد (UNWTO)، تعداد گردشگران بین‌المللی به رقم بی‌سابقه یک میلیارد و 140 میلیون نفر در سال 2014 رسید که 51 میلیون بیش از سال 2013 بوده است. شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) تخمین می‌زند که بخش سفر و گردشگری اکنون بیش از 5 /9 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهد، که مجموعاً هفت هزار میلیارد دلار است، و نیز 4 /5 درصد از صادرات جهانی را شامل می‌شود. هر یک شغل از 11 شغل بر روی کره خاکی در این صنعت است، رقمی که می‌تواند طبق پیش‌بینی‌های WTTC به یک شغل از 10 شغل تا سال 2022 برسد.
شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری (TTCI) مجموعه‌ای از عوامل و سیاست‌ها را اندازه‌گیری می‌کند که توسعه پایدار بخش سفر و گردشگری را ممکن می‌سازد، و این به نوبه خود به توسعه و رقابت‌پذیری یک کشور کمک می‌کند. کشورهایی که در شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری قوی‌تر ظاهر می‌شوند، آنهایی هستند که خود را به نحو بهتری برای تسخیر فرصت‌های این روندهای جدید آماده و تجهیز می‌کنند. این روندهای جدید عبارتند از: تقاضای رو به رشد از سوی کشورهای نوظهور و در حال توسعه؛ ترجیحات متفاوت و متنوع مسافران از مسافران مسن گرفته تا نسل جدید مسافران جوان‌تر؛ و اهمیت فزاینده خدمات و بازاریابی آنلاین، به‌ویژه از طریق اینترنت موبایل. بخش رو به رشد سفر و گردشگری، فرصت‌های رشد و مزایای اجتماعی برای همه کشورها، فارغ از ثروت‌شان فراهم می‌آورد. چندین اقتصادِ در حال توسعه و نوظهور در بین رتبه‌های 50 و پایین‌تر اقتصادهای رقابت‌پذیر در سفر و گردشگری جای گرفته‌اند. بخش سفر و گردشگری قوی به مثابه موتور خلق فرصت‌های شغلی در همه سطوح مهارتی است.توسعه صنعت سفر و گردشگری امری پیچیده بوده و مستلزم همکاری بین وزارتخانه‌ای و شراکت بین‌المللی و مشارکت بخش عمومی-خصوصی برای غلبه بر گلوگاه‌ها و تنگناهای مالی، نهادی و سازمانی است.
گزارش رقابت‌پذیری سفر و گردشگری 2015 مجمع جهانی اقتصاد، شامل برش‌های مفصل هر یک از 141 اقتصاد مورد بررسی در این مطالعه است. علاوه بر این، بخش مبسوطی به جداول داده‌های کشوری همراه با رتبه‌بندی جهانی 90 متغیر تشکیل‌دهنده شاخص کلی رقابت‌پذیری سفر و گردشگری (TTCI) اختصاص داده شده است.
 
متغیرها، منبع داده‌ها و روش‌شناسی مطالعه
این شاخص کلی شامل چهار زیرشاخص اصلی است که هر یک ابعادی دارند و با چند متغیر سنجیده شده‌اند. در مجموع رده‌بندی در چهار زیرشاخص مزبور، در قالب 14 بعد، و در مجموع 90 نماگر منفرد در این گزارش ارائه شده است. جدول 1 زیرشاخص‌ها و ابعاد آنها را نشان می‌دهد. دوسوم مجموعه داده‌های شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری، داده‌های آماری سازمان‌های بین‌المللی هستند، بقیه بر مبنای داده‌های پیمایش نظرسنجی سالانه از اعضای مجمع جهانی اقتصاد به دست آمده است، که برای سنجش مفاهیمی به کار می‌رود که سرشت کیفی دارند یا آمارهای بین‌المللی قابل مقایسه‌ای برای تعداد کشورهای کافی وجود ندارد. این نظرسنجی‌ها سالانه بین 15 هزار کارگزار و مدیر کسب و کار اجرا می‌شود.
مجمع جهانی اقتصاد پیش از این نیز، در سال 2013، گزارش مشابهی را منتشر کرده است. یادداشت‌های روش‌شناسی گزارش 2015 حاکی از آن است که محتوای بعضی شاخص‌ها تغییراتی داشته و بعضی متغیرهای پیشین حذف یا متغیرهای جدیدی اضافه شده است. بنابراین محتوای شاخص 2015 دقیقاً قابل انطباق با گزارش 2013 نیست. با این حال تفاوت‌ها چندان هم زیاد نیست.
 
نگاهی به نتایج 10 کشور برتر در جهان و در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری
اسپانیا برای اولین بار در صدر قرار گرفته است. در رده‌های بعدی فرانسه، آلمان، ایالات متحده، بریتانیا، سوئیس، استرالیا، ایتالیا، ژاپن و کانادا جای دارند. در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، که ایران نیز در آن قرار دارد، امارات متحده (رتبه 24) پیشرو است، سپس قطر (رتبه 43)، بحرین (رتبه 60)، مراکش (رتبه 62) و عربستان سعودی (رتبه 64) قرار دارند. ایران در این رده‌بندی در جایگاه 97‌ ایستاده است. اغلب اقتصادهای این منطقه مقاصدی هستند که به لحاظ قیمت رقابت‌پذیرند، و چندین کشور در این منطقه در سال‌های اخیر صنایع سفر و گردشگری برجسته‌ای ایجاد کرده‌اند. اگرچه مکان‌های گردشگری مورد علاقه گردشگران در خاورمیانه، از مناطق خطرناک در این منطقه دور هستند، با این حال نگرانی‌ها درباره مسائل امنیتی، تعداد گردشگران بین‌المللی واردشده را محدود کرده است. افزایش باز بودن به روی محیط بین‌المللی و پایداری زیست‌محیطی در این منطقه مورد نیاز است.
 
مرور برترین‌های دنیا و منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در زیرشاخص‌های رقابت‌پذیری سفر و گردشگری
اقتصادهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا که بیش از همه برای گردشگری آمادگی دارند عبارتنداز: امارات متحده عربی، قطر، بحرین، مراکش، عربستان سعودی، عمان، اسرائیل، اردن، تونس و مصر. کشورهایی که بیش از دیگران می‌توانند بر منابع فرهنگی خود برای توسعه گردشگری تکیه کنند عبارتنداز: اسپانیا، فرانسه، ایتالیا، چین، آلمان، ژاپن، بریتانیا، برزیل، استرالیا، هند.
کشورهایی که بهتر از دیگران از محیط طبیعی خود برای گردشگری محافظت می‌کنند عبارتنداز: سوئیس، ایرلند، فنلاند، لوکزامبورگ، نروژ، سیشل، مجارستان، آرژانتین، سوئد و نیوزیلند.
کشورهایی که بیش از همه سفر و گردشگری را در اولویت قرار داده‌اند عبارتنداز: مالت، موریتانی، قبرس، سنگاپور، ایسلند، جمهوری دومینیکن، سیشل، استونی، باربادوس.}

 
 
^{نگاهی به وضعیت ایران
برجسته‌ترین نقاط قوت ایران در میان کشورهای جهان در گزارش رقابت‌پذیری سفر و گردشگری 2015 به‌شرح زیر است.
ایران در ابعاد زیر حائز رتبه‌های کمتر از 50 در میان 141 کشور جهان شده است:
 رقابت‌پذیری قیمت در سفر و گردشگری (رتبه 1)
 مالیات بر بلیت، عوارض فرودگاهی (رتبه 3)
 نرخ ثبت‌نام مدرسه ابتدایی (رتبه 5)
 برابری قدرت خرید (رتبه 6)
 قیمت سوخت (رتبه 8)
 تعداد سایت‌های ثبت‌شده جهانی میراث فرهنگی (رتبه 9)
 تعداد نمودها و تجلیات فرهنگی شفاهی و ناملموس (رتبه 10)
 ظرفیت خطوط هوایی داخلی (رتبه 31)
 تعداد استادیوم‌های ورزشی بزرگ (رتبه 32)
 کیفیت محیط طبیعی (رتبه 33)
 منابع فرهنگی و سفر تجاری (رتبه 37)
 هزینه شروع کسب و کار (رتبه 44)
 کیفیت زیرساخت راه‌آهن (رتبه 44)}

 
 
^{روند تغییر شاخص و زیرشاخص‌های رقابت‌پذیری سفر و گردشگری ایران در دو گزارش 2013 و 2015
اگرچه همچنان که گفته شد، محتوای بعضی زیرشاخص‌ها تغییرات جزیی داشته است، با این حال در مقام مقایسه روند تغییر می‌توان تغییر وضعیت ایران را در جدول 2 مشاهده کرد.
چند نکته درباره جدول 2:
 رتبه‌ها در بین 141 کشور محاسبه شده است.
 مقدار عددی شاخص بین 1- 7 (7= بهترین وضعیت) است.
 شاخص «باز بودن به روی محیط بین‌المللی» در گزارش 2013 نبوده است.
 شاخص «محیط کسب و کار» در گزارش 2013 نبوده، در عوض دو شاخص دیگر با عناوین «سیاستگذاری و مقررات» وجود داشته که محتوای تا حدی متفاوت با شاخص محیط کسب و کار داشته است.
 به‌رغم بهبود بعضی شاخص‌ها به لحاظ مقداری که به معنای بهبود کمی و کیفی شرایط در ایران تعبیر می‌شود، به علت تحولات سریع‌تر در بعضی دیگر از کشورها، رتبه بین‌المللی ایران افت کرده است. از همین رو مقدار دقیق شاخص‌ها نیز در جدول درج شده است.
گزارش 2015 در تحلیل یافته‌های این مطالعه در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا کشورها را به سه دسته تقسیم می‌کند: 
1- کشورهایی که محیط کسب و کار قوی ایجاد کرده‌اند، زیرساخت‌های استواری را توسعه داده‌اند، فعالیت‌های خاصی را رشد داده‌اند و به عنوان مقاصدی نسبتاً امن باقی مانده‌اند.
2- کشورهایی که جذابیت گردشگری خود را حفظ کرده‌اند، اما مشکلات ایمنی و امنیتی یا محدودیت‌های زیرساختی دارند. 
3- کشورهایی که از ظرفیت‌های صنعت سفر و گردشگری خود به قدر کافی استفاده نکرده‌اند. گزارش 2015 ایران را در این دسته‌بندی در دسته سوم قرار داده است.} 

 
 
^{منابع:
1- The Travel & Tourism Competitiveness Report 2015 
2- http: / /www3.weforum.org /docs /TT15 /WEF_Global_Travel&Tourism_Report_2015.pdf
3- The Travel & Tourism Competitiveness Report 2013
4- http: / /www3.weforum.org /docs /WEF_TT_Competitiveness_Report_2013.pdf}