رضا بوستانی
در هفته گذشته دولت در اقدامی غیرمنتظره قیمت حاملهای انرژی را اصلاح کرد. یکی از این اصلاحات افزایش قیمت بنزین و حذف سهمیه ماهانه درنظر گرفته شده برای خودروها بود. این اقدام از سه جهت به بهبود کارآیی در نظام اقتصادی کمک میکند.
رضا بوستانی
در هفته گذشته دولت در اقدامی غیرمنتظره قیمت حاملهای انرژی را اصلاح کرد. یکی از این اصلاحات افزایش قیمت بنزین و حذف سهمیه ماهانه درنظر گرفته شده برای خودروها بود. این اقدام از سه جهت به بهبود کارآیی در نظام اقتصادی کمک میکند.
سیدامیررضا خسروشاهی
شکی نیست که افزایش قیمت بنزین به هزار تومان باعث افزایش هزینه خانوارها، بهخصوص خانوارهای شهری که از خودرو شخصی استفاده میکنند خواهد شد. اما تکنرخی کردن قیمت سوخت و بالا بردن و نزدیک کردن آن به هزینه «واقعی» استفاده از سوختهای فسیلی، اگر با شفافیت در زمانبندی و اقدامهای مکمل حمایتی همراه باشد، سیاستی کاملا قابل دفاع است. دلیل اصلی آن هزینههای مستقیم و غیرمستقیم گزافی است که یارانههای انرژی و سوختهای فسیلی بهطور خاص، تحمیل میکنند. مطالعه جدیدی که توسط صندوق بینالمللی پول انجام گرفته تخمین میزند که حذف کامل یارانههای انرژی و مالیات بستن بر سوختهای فسیلی، باعث خواهد شد تا مرگومیر ناشی از آلودگی هوا به نصف برسد و تصاعد کربن به اندازه یکپنجم کاهش یابد.
بهعلاوه دست دولتها برای کاستن از سایر مالیاتها یا افزایش مخارج سودمندتر بسیار بازتر خواهد شد.
از طرف دیگر مطالعه فوق نشان میدهد مجموع هزینههای «مستقیم» و «غیرمستقیم» ناشی از یارانه انرژی، ممکن است بسیار بیشتر از آنچه پیشتر تصور میشد باشد. در محاسبات جدید صندوق بینالمللی پول بهجز هزینه ناشی از تفاوت قیمت یارانهای با قیمت آزاد انرژی که معمولا به عنوان هزینه این یارانهها در نظر گرفته میشود، هزینههای استفاده از سوخت فسیلی بر محیط زیست و سلامت شهروندان نیز وارد شده است؛
"محمدباقر نوبخت" سخنگوی دولت در برنامه تیتر شبکه خبر به تبیین ضرورت تغییر قیمتهای حاملهای انرژی پرداخت.
در ابتدای این برنامه وی با بیان این که طبیعی است که هر دولتی علاقهمند است مردم از کارش راضی باشند و با طرح این سؤال که بر این اساس چه ضرورتی داشت که ما قیمتها را افزایش دهیم تا موجب تکدر خاطر مردم شویم گفت: این قانون است و ما ملزوم به اجرای قانونی هستیم که در سال 1389 به صورت قانون 5 ساله تحت عنوان قانون هدفمندی یارانه به تصویب رسید.
وی ادامه داد: بر اساس این قانون اساساً، یارانههایی که هم اکنون به مردم پرداخت میشود نیز برخواسته از این قانون است و خلاصه این قانون این است که گران کن و بخشی از منابع حاصل از آن را بین مردم تقسیم کن.
سخنگوی دولت تصریح کرد: البته دلیل دیگر آن نیز آن است که ما قیمتها را به سمت متعارف منطقه برویم و به قیمتهای تمام شده نزدیک کنیم.
وی با اشاره به سیاستهای مهار تورم توسط دولت گفت: شخص رئیس جمهور به هیچ وجه موافق افزایش قیمت نبوده و نیست و این تصمیم بر اساس نظرات کارشناسی گرفته شده است.
نوبخت اضافه کرد: پیش از این قرار بود قیمت بنزین بین 1200 تا 1500 تومان شود که رئیس جمهور با آن مخالفت کرد.
اجرای قانون هدفمندی یارانه از روز اول غلط و نادرست بود
در رویکرد جدید دولت، قیمت بنزین (اعم از سهمیه و آزاد) معادل هزار تومان در هر لیتر تعیین خواهد شد. علاوه بر این، قیمت گازوئیل سهمیهای با 50 تومان افزایش در هر لیتر به 300 تومان خواهد رسید.
هیات دولت در جلسه هفته قبل خود کلیات تغییر در قیمت حاملهای انرژی را تصویب و نهادهای کارشناسی را مسوول تدوین سناریوی مربوطه کرد. در این راستا در جلسه اخیر هیات دولت افزایش قیمت فرآورده های نفتی برای سال جاری به تصویب رسید اما هنوز ابلاغ نشده است.
براساس شنیده ها، بنزین تک نرخی خواهد شد و قیمت هر لیتر 1000 تومان تعیین شده است. همچنین نرخ گازوئیل و مازوت به لیتری 300 تومان و نفت سفید به لیتری 150 تومان افزایش خواهد یافت. به نظر میرسد این قیمتها به زودی به طور رسمی اعلام خواهد شد.
بنزین تکنرخی در راه است؟
مجلس شورای اسلامی بر اساس قانون هدفمندی یارانهها دولت را مکلف کرده در سال جاری 48 هزار میلیارد تومان از این محل درآمد کسب کند. بنابراین دولت برای کاهش کسری هدفمندی ملزم به اجرای فاز سوم شده است. بر این اساس، نهادهای مسئول سناریویی را طراحی کردهاند که در آن قیمت بنزین تکنرخی میشود و به هزار تومان افزایش خواهد یافت. علاوهبر این، قیمت گازوئیل با 20 درصد افزایش به 300 تومان در هر لیتر خواهد رسید، اگرچه قیمتهای سیانجی و نفت سفید تغییر نخواهد کرد.
اختصاص حجم بالایی از بودجه برای واردات بنزین و عرضه بنزین به قیمت بسیار پائین، طرح افزایش قیمت بنزین را توجیه پذیر می کرد و دولت امیدوار بود اجرای طرح سهمیه بندی به واقعی شدن قیمت و کنترل مصرف بنزین کمک کند.
طبق قانون هدفمندکردن یارانه ها قیمت بنزین در داخل کشور باید طی 5 سال به 95 درصد قیمت فوب خلیج فارس برسد. عبارت "فوب" حاکی از قیمت جهانی یک کالا "قیمت فروش آن کالا به مقدار بسیار عمده، از طرف تولیدکننده، به صورت بدون واسطه به خریداران عمده، بدون این که عوارض گمرکی و مالیات به آن افزوده شده باشد"، است. به عبارتی ساده تر، "فوب" ارزان ترین قیمت که هر خریداری ممکن است به آن کالا در معاملات بین المللی دسترسی داشته باشد.
مسئولان وقت مدعی بودند که قیمت یک لیتر بنزین از قیمت یک بطری آب معدنی ارزانتر است و این یعنی بی ارزش بودن بنزین که باید در آن تجدید نظر می شد. اختصاص حجم بالایی از بودجه برای واردات بنزین و عرضه بنزین به قیمت بسیار پائین، طرح افزایش قیمت بنزین را توجیه پذیر می کرد و دولت امیدوار بود اجرای طرح سهمیه بندی به واقعی شدن قیمت و کنترل مصرف بنزین کمک کند.
از سویی دیگر به عقیده طرفداران افزایش قیمت بنزین، دولت برای بنزین ارزانی که مصرف کننده ایرانی آن را هدر می دهد مجبور به پرداخت ما به التفاوت است، پس چه دلیلی وجود دارد که دولت هزینه های خود را صرف پرداخت این ما به التفاوت کند! بنابراین تنها راهی که می ماند این است که بنزین را گران کنیم یا به عبارتی قیمت آن را واقعی سازیم! برای واقعی سازی قیمت بنزین و حامل های انرژی نیز فوب خلیج فارس ملاک قرار داده شد تا مردم قدر بنزین ارزانی را که عرضه می شود، بدانند.
پس از سقوط آزاد قیمت نفت و به تبع آن قیمت جهانی بنزین، دولت طرح افزایش قیمت بنزین در سال 94 را منتفی کرده، با این وجود طرح جدیدی برای افزایش فروش بنزین 1000تومانی بهجای بنزین 700تومانی در دست اجراست.
با ورود به نیمه دوم امسال، متوسط مصرف بنزین به عنوان یکی از کالاهای استراتژیک سبد مصرف خانوارهای ایرانی هم به شدت روند نزولی به خود گرفته است.
آمارهای رسمی شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی نشان میدهد که پس از رکوردزنیهای متعدد تابستانی مصرف بنزین و حتی سه رقمی شدن مصرف این فرآورده پرطرفدار نفتی، در نیمه دوم سال جاری مصرف بنزین تا سطح 65 میلیون لیتر در روز هم کاهش یافته است.
هوا پاک است و بنزین رو به راه است
خدا بر صحت حرفم گواه است
برادر عینک خود را عوض کن
مزن تهمت به این پاکی، گناه است
عزیزانم اگر هم سرفه کردید
یقینا ریه تان در اشتباه است
...
در اینجا سرب در حال رسوب است
برای قلب آدم سرب خوب است
خدا را شکر در این دود، خورشید
نمی بینیم در حال غروب است
نباید کرد در این شهر تبعیض
تمام شهر ترمینال جنوب است
موسیالرضا ثروتی عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در خصوص ساز و کار دولت برای اجرای قانون هدفمندی یارانهها در لایحه بودجه ۹۴ گفت: در سال ۹۴ یارانههای نقدی کاهش نخواهد یافت و دولت پرداخت یارانه ۴۴ هزار و ۵۰۰ تومانی را ادامه خواهد داد.
نماینده مردم بجنورد در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه دولت قطعا نرخ حاملهای انرژی در لایحه بودجه ۹۴ را افزایش خواهد داد، افزود: بر این اساس قیمت فرآوردههای نفتی ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش خواهد یافت و بنزین با نرخ ۱۰۰۰ تومان و گازوئیل با نرخ ۵۰۰ تومان عرضه خواهد شد.
عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی با اشاره به تخلف دولت در عدم حذف دهکهای بالای جامعه از دریافت یارانه نقدی، گفت: در قانون بودجه ۹۳ دولت موظف به پرداخت یارانه نقدی به اقشار نیازمند شده بود اما با عدم اجرای دقیق قانون، دچار کسری بودجه ۹۰۰۰ میلیارد تومانی شد.
رئیس کمیته نفت و گاز کمیسیون انرژی مجلس با اشاره به افزایش قیمت بنزین آزاد در سال 94 گفت: با اینکه نمایندگان خواستار تثبیت قیمت بنزین سهمیهای هستند، پیشبینی میشود دولت قیمت بنزین آزاد را در سال آینده میانگین 50 درصد افزایش دهد.
نادر فریدونی در خصوص روند افزایش قیمت بنزین سهمیهای اعلام کرد: البته میدانیم میانگین قیمت بنزین در سایر کشورها سه برابر قیمت بنزین آزاد در ایران است و برای همین و به منظور رونق بخشیدن به مصالح اقتصادی و پروژه های زیر بنایی نیازمند آن هستیم که قیمت بنزین و سایر حامل های انرژی در کشور افزایش یابد.
او ادامه داد: اما از سویی دیگر افزایش قیمت حامل های انرژی موجب خواهد شد که قشر آسیب پذیر و متوسط جامعه آسیب های جدی ببیند از همین رو دولت و مجلس باید در کنار افزایش قیمت حامل های انرژی نسبت به تثبیت قیمت کالاهای اساسی افدام عاجلی کنند.
نماینده مردم فیروزآباد، قیروکارزین و فراشبند، با بیان این مطلب که فراهم نبودن زیر ساختها در کنار افزایش قیمتها، مشکلات متعددی را رقم میزند، گفت: تورم موجود در جامعه به خودی خود مشکلات عدیدهای را برای کشور فراهم کرده که افزایش حاملهای انرژی نیز آن را تشدید میکند.
همزمان با آغاز فصل بودجه نویسی توسط دستگاه های مختلف دولتی، اخبار از گوشه و کنار وزارتخانههای اقتصادی دولت حاکی از آن است که دولتمردان تدبیر و امید خود را برای اجرای فاز سوم قانون هدفمندسازی یارانه ها آماده می کنند.
بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی بخش های مختلف وزارت نفت و نیرو به عنوان دو متولی تولید و عرضه حامل های مختلف انرژی همچون آب، برق، گاز طبیعی، بنزین و گازوئیل با وجود افزایش قیمت این انرژی ها اما متوسط مصرف آنها از ابتدای سال جاری تاکنون در قالب اجرای فاز دوم قانون هدفمندی یارانه ها نه تنها کاهش نیافته که حتی با جهش قابل توجه مصرف روبرو شده است.
از این رو برای تابستان سال جاری پیک مصرف برق ایران با ثبت یک رکورد جدید به مرز 50 هزار مگاوات رسید و یا متوسط مصرف بنزین با افزایش قابل توجه نسبت به مدت مشابه سال گذشته با رشد مصرف روبرو شده است.
تعطیلی مدارس و ادارات و یا بارندگیها نیز نتوانست این وضعیت دلخراش را مرهمی گذاشته و به فاصله اندکی شهر در میان دود و غبار احاطه میشد. مُسکنهای اینچنینی در سالهای قبل مفر و روزنهای موقتی ایجاد میکردند اما از سال 89 تا 92 این درمانهای موقت هم جواب نمیداد، گویا آلایندهها روزنهای کلیدی یافته و بلافاصله سایه شوم خود را بر سر شهر و مردم مستولی میکردند. ریشهیابی این وضعیت نابهنجار البته با کمی کنکاش و مداقه، ممکن و میسر بود. نکتهای که البته دولتمردان سابق و وزیر نفت آن دوران چندان تمایلی به انعکاس و واکاوی آن نداشتند.
رئیس دولت وقت یکی از افتخارات دولت دهم را خودکفایی بنزین و تولید داخلی بنزین پتروشیمی میدانست و بدیهی بود که به انتقادات جسته و گریخته رسانهای وقعی ننهاده یا حتی به یک مصاحبه جنجالی پاسخ نگوید. مصاحبهای که در آن مبتکر طرح تولید بنزین پتروشیمی در سال 91 مدعی شد که طرح وی ناتمام و قبل از پایان به مرحله اجرا گذاشته شده و بنزین پتروشیمی آلایندگی بالایی دارد. با تغییر دولت، مسئولان وزارت نفت و وزارت بهداشت از وجود دو فرآورده رفورمیت و بنزین پیرولیز در بنزین خودکفایی یا همان بنزین پتروشیمی خبر دادند. دو محصولی که بنزن آن تا 40 برابر حد استاندارد و مجاز بنزینهای معمولی بوده و بسیار سرطانزاست. پس از جنجالهای فراوان بالاخره سازمان محیط زیست بهعنوان متولی اصلی این موضوع از مستندات غیر قابل انکار و مورد تائید مراجع ذیربط در آلودگی این بنزینها خبر داد و بالاخره پرونده این بنزینها با شکایت چند وکیل دادگستری و ارجاع مستندات از سوی محیطزیست در دادسرا مفتوح و حتی مسعود میرکاظمی، وزیر نفت وقت در شهریورماه سالجاری به شعبه 15 دادسری کارکنان دولت احضار شد.
در ١٨٦ روز نخست امسال، ١٣ میلیارد و ٩٤ میلیون و ٤٠٠ هزار لیتر بنزین در کشور مصرف شد درحالی که در مدت مشابه سال گذشته ١٢ میلیارد و ٧٥٩ میلیون و ٦٠٠ هزار لیتر بنزین مصرف شده بود.
میانگین مصرف روزانه این فرآورده در ۶ ماه نخست سال جاری ٧٠,٤ میلیون لیتر و در مدت مشابه سال ۹۲ حدود ٦٨,٦ میلیون لیتر بوده است.
مقایسه آماری در گزارش روابط عمومی شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران نشان می دهد که مصرف بنزین نیمه نخست امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ٢,٦ درصد افزایش داشته است.
همچنین در این بازه زمانی روزانه ٥ میلیون لیتر نفت سفید مصرف شد که در قیاس با مدت مشابه سال پیش (٥,٨ میلیون لیتر) کاهش ١٤ درصدی داشته است.
بررسی روند مصرف بنزین در کشور طی سالهای 1368 تا 1392 نشان دهنده آن است که همواره روند مصرف بنزین در ایران بالاتر از میزان تولید بوده است.
براین اساس این فاصله همواره وجود داشته اما طی سالهای 1377 تا 1385 فاصله سال به سال افزایش یافته است.
همچنین از سال 1386 تا 1390 با اجرای طرح سهمیه بندی بنزین و همچنین قانون هدفمندی یارانهها افزایش مصرف بنزین تا حدودی مهار شده است اما همچنان میزان مصرف از تولید بیشتر بوده است.
براساس این گزارش طی سالهای 1391 و 1392 به دلیل ثابت ماندن قیمت بنزین و افزایش تورم مصرف این فرآورده نفتی مجددا روند افزایشی خود را مانند سالهای قبل آغاز کرده است.