تاریخچه‌ای مختصر از پدیده مهاجرت و علل آن

 ^{بزرگ‌ترین مهاجرت داوطلبانه مردم در سال‌های اخیر را می‌توان سال‌های بین 1850 تا 1914 دانست که سالانه حدود یک میلیون نفر خود را به جای جدیدی می‌رساندند. گزارش بانک جهانی در این مورد نشان می‌دهد حدود 10 درصد جمعیت جهان در این دوره زمانی در حال مهاجرت بوده‌اند، در حالی که امروز این نرخ به سه درصد رسیده است. افزایش روزافزون رفاه، کاهش هزینه‌های حمل و نقل و کاهش ریسک مهاجرت، همه کمک کردند تا در این دوره مهاجرت دسته‌جمعی امری آسان‌تر باشد و دقیقاً در همین زمان سیستم‌های رسمی صدور ویزا برای کنترل جریان مهاجرت مردم در سراسر مرزهای ملی پایه‌گذاری شد. اثرات دور اول مهاجرت را می‌توان در ترکیب جمعیتی بسیاری از کشورهای نیمکره غربی دید. در بخش دوم قرن نوزدهم، به عنوان مثال، نزدیک به 15 درصد جمعیت ایالات متحده خارجی متولد کشورهای دیگر بودند. اکثریت قریب به اتفاق این مهاجران از اروپا بودند به خصوص مهاجران ایرلندی و ایتالیایی و بعد از آن مهاجران روس، یهودیان شرق اروپا، چک، اسلواک، لهستانی و آلمانی. بیشتر شهروندان کنونی ایالات متحده محصول این دوره تاریخی هستند. در همان زمانی که مهاجرت در قرن نوزدهم از سمت اروپاییان به آمریکا افزایش یافت، مهاجران چینی و ژاپنی نیز شروع به آمدن به سواحل غربی آمریکا از هاوایی کردند اما همین موضوع با سیاست‌های محدود‌کننده مهاجران آسیایی که چینی‌ها، ژاپنی‌ها و در نهایت تمام مهاجران آسیایی در قرن بیستم را نشانه گرفته بود، همزمان شد. در همین حال، در جای دیگری از نیمکره غربی، کشورهای در حال توسعه‌ای مانند آرژانتین، برزیل و شیلی به دلیل تسهیل سیاست‌های مهاجرتی با موج بزرگی از مهاجران اسپانیایی و پرتغالی روبه‌رو بودند. که البته در این میان مهاجرانی از آلمان، بریتانیا، لهستان، چین و ژاپن نیز بودند.
این موج مهاجرت به دنیای جدید، واکنش‌های زیادی را هم در برابر مهاجران از سوی مردم بومی برمی‌انگیخت؛ در ایالات متحده مهاجران به دلیل جرم و جنایت، گسترش بیماری و تداوم فقر در مراکز شهری مورد سرزنش واقع می‌شدند. علاوه بر این مهاجران یک جمعیت بزرگ و خستگی‌ناپذیر را تشکیل داده بودند که به نظر برای هر نوع درگیری‌های اجتماعی آماده به نظر می‌آمدند.}

آیا مهاجرت برای اقتصاد مفید است؟

سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (OECD)
مهاجرت مشخصه زندگی اجتماعی و اقتصادی بین کشورها است، اما ویژگی‌های جمعیت‌های مهاجر به گونه قابل توجهی با هم متفاوت است. این امر تا حدی به دلیل سرچشمه‌های متنوع مهاجرت است. برای مثال در بیشتر اروپا، شهروندان از حق گسترده جابه‌جایی برخوردار هستند. در استرالیا، کانادا و نیوزیلند، مدیریت مهاجرت نیروی کار نقش مهمی در اقتصاد بازی می‌کند. به جز کار، مهاجرت‌های مربوط به مسائل خانوادگی و انسانی نیز مورد توجه هستند اما مهاجرت با هر منبعی، تاثیرات مهمی بر جوامع دارد و این تاثیرات می‌توانند مورد مناقشه باشند. تاثیر اقتصادی مهاجرت هم یکی از همین پیامدها است. سود یا ضرر، مساله این است. برای پاسخ به این پرسش، نگاه به تاثیرات مهاجرت بر سه حوزه بازار کار، سبد نقدی عموم و رشد اقتصادی می‌تواند کمک‌کننده باشد.

بازار کار: مهاجران، 47 درصد افزایش نیروی کار ایالات متحده و 70 درصد افزایش نیروی کار در اروپا 10 سال گذشته را به خود اختصاص داده‌اند. مهاجران هم در بخش‌هایی از اقتصاد که رشد سریع دارند و هم در بخش‌هایی از اقتصاد که در حال افول هستند فعالیت دارند. همچنین مهاجران جوان مانند بومی‌های کشورهای میزبان، تحصیلات بهتری از کسانی دارند که نزدیک سن بازنشسته شدن هستند. مهاجران به انعطاف بازار کار به ویژه در اروپا نیز کمک برجسته‌ای می‌کنند.

برندگان و بازندگان مهاجرت

کریستوفر متیوز نویسنده تایم

وقتی دولت اوباما در آمریکا پیگیر قانونی کردن حضور مهاجران غیرقانونی در آمریکا شد، عمده مخالفت‌ها حول دو محور انجام می‌شد؛ نخست آنکه این  اقدام باعث ورود کارگران غیرقانونی جدید خواهد شد و دوم اینکه این کار به نوعی پاداش دادن به کسانی است که قانون را شکسته‌اند. اینها مباحث مهمی هستند، اما با شکننده بودن اقتصاد در حال احیای آمریکا، بسیاری در این فکر هستند که مهاجرت واقعا چه تاثیری بر اقتصاد آمریکا دارد. چهار سوال مهم در این مورد را مرور می‌کنیم.


آیا مهاجرت حداقل حقوق بومی‌ها را کاهش می‌دهد؟
اینکه مهاجرت باعث کاهش حداقل دستمزد آمریکایی‌ها می‌شود ممکن است بسیار بدیهی به نظر برسد. مدل ساده عرضه و تقاضا به ما می‌گوید که حضور کارگران بیشتر به معنای کاهش دستمزدها است اما داستان در واقع پیچیده‌تر از این است. اندیشکده بروکینگز بر اساس مطالعه‌ای که در سال 2010 انجام شد دریافت که «تازه‌ترین پژوهش‌های دانشگاهی نشان می‌دهد مهاجران با افزایش حداقل دستمزدها و کاهش قیمت‌ها روی هم رفته استاندارد زندگی کارگران آمریکایی را بالا می‌برند.»

مهاجرت هدفمند در ژاپن

^{مارک هامبر برگردان آریا نوری}

^{شینزو آبه ( Abe Shinzo) ، نخست وزیر ژاپن و حزب لیبرال دموکرات او موفق شدند در انتخابات مجلس ملی که پیش از موعد مقرر و در  تاریخ ۱۴ دسامبر سال ۲۰۱۴ برگزار شد ، پیروز شوند. با وجود درصد بالای تعداد کسانی که در انتخابات شرکت نکرده اند ( ۴۷.۴ درصد ) که در تاریخ انتخابات ژاپن یک رکورد محسوب می شود ؛ آبه و دولت مردانش چهار سال زمان دارند تا برای مبارزه با روند رو به نزول جمعیت ژاپن تدابیری را اتخاذ کنند که باب میل مردم این کشور نخواهد بود.}

^{دور اول سیاست هایی که شینزو آبه در کشورش اعمال کرد و از آن ها تحت عنوان آبنومیک (abenomics) یاد می شد نتایج چندانی در بر نداشت. همین مساله باعث شد تا وی تصمیم بگیرد برای ادامه ی سیاست های خود و جلب تایید مردم ، انتخاباتی زودهنگام برگزار کند. او شعار انتخاباتی «تنها همین یک راه را داریم» را انتخاب کرد، شعاری که سرچشمه ی آن شعار مطرح « هیچ راه دیگری نیست » که توسط مارگارت تاچر سر داده شده بود ، می باشد. آبه در دور اول سیاست های خود از افزایش مجدد مالیات بر ارزش افزوده خودداری کرد اما قصد دارد تا سومین مرحله از سیاست های اصلاحات اساسی خود را به منصه ی اجرا دراورد : احیای مجدد صنعت ساختمان سازی و . . .}

آیا روحانی خواهد توانست لژیونرهای اقتصادی را به ایران بازگرداند؟

^{جناب آقای مجید حجّتی لاری از نویسندگان و پژوهشگران ارزنده کشورمان در مطلبی مفصل و دقیق، مسئله جذب مهاجران و سرمایه داران ثروتمند ایرانی خارج از کشور ذیل سیاست های دولت یازدهم را بررسی نموده و به این پرسش که «دولت روحانی چگونه خواهد توانست لژیونرهای اقتصادی را به ایران بازگرداند» پاسخ داده است.}

^***

^{۱. سرآغاز}

^{کوچ و جابجایی بیش از حد معمول ایرانیان صاحب سرمایه، به کشورهای پیشرفته جهان، موضوعی است که بسیاری از آگاهان و دلسوزان را به اندیشه و تأمل واداشته است. نخبگان اقتصادی به سبب مواجهه با برخی تنگناها و مشکلات، ترجیح داده اند فعالیت های خود را در محیطی با شرایط مطلوب تر ادامه دهند که این امر در طول سه دهه گذشته خسارت های سنگینی را بر پیکره اقتصادی، تولیدی و بازرگانی کشور وارد آورده است.}

^{هر چند میل به مهاجرت و زندگی در هرجای این کره خاکی، مقوله ای کاملاً شخصی و فردی است و هیچ نهاد یا سازمانی حق ندارد فردی را به زندگی در یک مکان مشخص مجبور کند، با این وجود سازماندهی برخی مشوق ها جهت به حداقل رساندن این نوع پدیده امری کاملاً منطقی و درست است. در این راستا دولتمردان به اقتضای آگاهی و دلواپسیشان نسبت به موضوع، مواضع و راهکارهای مختلفی را اتخاذ نمودند. در این نوشتار برآنیم که به واکاوی پدیده مهاجرت صاحبان سرمایه و دلائل و اثرات آن و نیز نقش دولت تدبیر و امید در این زمینه بپردازیم.}

موج مهاجرت در راه است

^{روزنامه سیستان و بلوچستان روز سه شنبه گفت و گوی خبرنگار خود را با سید باقر حسینی یکی از نمایندگان مردم استان در قوه مقننه منتشر کرد و به نقل از وی نوشت: موج مهاجرت از سیستان در راه است.}

 

<sup>در ادامه این گفت و گو آمده است: در صورتی که راه اندازی منطقه آزاد تجاری سیستان عملی نشود، موج وحشتناک مهاجرت در پیش خواهد بود که این مهاجرت نه تنها برای سیستان و بلوچستان بلکه برای کشور تهدید بزرگی است. 

بر اساس گزارش ارائه شده از سوی استاندار، مشاورین خارجی و داخلی برای منطقه آزاد تجاری سیستان انتخاب شده، اما متاسفانه کار به کندی پیش می رود. 

آنچه امروز باعث توقف موقتی مهاجرت مردم سیستان شده، امید به راه اندازی منطقه آزاد تجاری است که اگر این امر در اسرع وقت صورت نگیرد، ضررهای جبران ناپذیری را به همراه دارد. 

هر چند روند این طرح به کندی پیش می رود اما موضوع از راه دیگری پیگیری می شود و در جلسه چهار ساعته ای که با حضور وزیر کشور، استاندار و سایر مدیران برگزار شد موضوعات منطقه آزاد تجاری، ضرورت احیای بازارچه های مرزی، از سرگیری صادرات سوخت توسط مرزنشینان و استفاده بهینه و بیشتر از معادن استان مورد بحث و بررسی قرار گرفت.</sup> 

بررسی پدیده دست‌فروشی

^{یکی از تصاویر آشنا در عموم شهرهای جهان «دستفروشی» است. پدیده‌ای با نام دستفروشی تنها اختصاص به شهرهای در حال توسعه ندارد بلکه در بسیاری از شهرهای کشورهای توسعه‌یافته هم می‌توان دستفروشان را مشاهده کرد.}

حسین ایمانی‌جاجرمی، مدرس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در مورد این پدیده عنوان کرد: هنگامی که بازار کار رسمی توانایی تامین تقاضاهای موجود برای اشتغال را ندارد و همواره عده‌ای از این بازار دست‌خالی بیرون می‌روند، یکی از راهکارها برای گروه‌های فاقد منابع تولید و صلاحیت‌های حرفه‌ای در پیش گرفتن دستفروشی است. البته تمامی جویندگان کار الزاماً نیازمند شغل نیستند، برخی از آنها ممکن است منابعی مانند اجاره‌بگیری، اتکا به کمک‌های خانواده و طرق دیگری را برای تامین نیازهای خویش در پیش گیرند.

مدرس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران افزود: اما برای بسیاری هم دستفروشی مرز میان تهیدستی کامل و معیشت بخور و نمیر را تشکیل می‌دهد. بخشی از مساله دستفروشی با مهاجرت کم‌درآمدهای روستایی یا شهرهای کوچک به مراکز شهری بزرگ و کلانشهرها پیوند دارد. این در حالی است که در یک نمونه آمارگیری از این افراد، 80 درصد از نمونه‌ها از داشتن چنین شغلی اظهار بیزاری کرده‌اند و گفته‌اند به دلیل نبود شغل به این کار روی آورده‌اند. 

آمار تاسف بار از مهاجرت جوانان ایرانی

 بانک جهانی در گزارشی از اقتصاد ایران، به بهبود چشم‌انداز اقتصادی ایران از سال گذشته، کاهش تورم و افزایش رشد اقتصادی اشاره کرد و نوشت که «جدیدترین پیش‌بینی‌ها برای سال 2015- 2014 نشان می‌دهد اقتصاد ایران رشدی 5 /1 درصدی را تجربه خواهد کرد و نرخ تورمش به 23 درصد خواهد رسید.»

 بانک جهانی در جدیدترین گزارش خود از اقتصاد ایران نوشت: «ایران با تولید ناخالص داخلی 366 میلیارد دلاری در سال 2014- 2013 پس از عربستان، بزرگترین اقتصاد منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بوده است. این کشور همچنین با 3 /77 میلیون نفر جمعیت، در سال 2013، پس از مصر دومین کشور پرجمعیت منطقه بوده است(جمعیت ایران هم اکنون بیش از 77 میلیون و 800 هزار نفر است).»

این نهاد بین‌المللی با اشاره به هدفمندی یارانه‌ها نوشت: «دولت ایران اصلاحات عمده‌ای را در سیستم پرداخت غیرمستقیم یارانه‌ها در بخش‌های کلیدی نظیر فرآورده‌های نفتی، آب، برق و نان اعمال کرده که منجر به بهبود نسبی بازده هزینه‌ها و فعالیت‌های اقتصادی شده است.