نفت در خدمت تفکرات ضد توسعه

بهنام قومنجانی
کارشناس اقتصاد
پژوهش‌ها و مقالات زیادی تا به امروز درباره تاثیر نفت بر اقتصاد ایران نگاشته شده است، اما هنوز هم این مساله یکی از مباحث مهم و کلیدی در اقتصاد ایران است و به نظر می‌آید تا حاکمیت ایران به یک سیاست پایدار و با ثبات در خصوص چگونگی استفاده از درآمدهای نفتی نرسد این مساله پیچیده ادامه خواهد یافت. 
بعد از تحولات انقلاب مشروطه در ایران در سال 1285 و کشف اولین چاه نفت در شهر مسجد سلیمان در سال 1287، مساله نفت، همواره در مباحث حاکمیتی، سیاست‌گذاری و روشنفکری در سطوح مختلف در جریان بوده است. 
با نگاهی به احزاب شکل گرفته در تحولات جنبش مشروطه خواهی ایران، به دو حزب شاخص اجتماعیون عامیون و اجتماعیون اعتدالیون می‌رسیم. 
حزب اول بیشتر حامی اندیشه‌های سوسیالیستی - ناسیونالیستی و حزب دوم حامی اندیشه‌های محافظه‌کاری سنتی و ناسیونالیستی است. می‌توان ادعا کرد که اکثر احزاب و افرادی که بعد از این دو حزب در ایران به قدرت رسیده‌اند در قالب کلی این دو مدل اندیشه، در چارچوب دولت و مجلس به سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری پرداخته‌اند.

معرفی کتاب «نهادها و توسعه»؛ اندیشمندان بومی، محرک پیشرفت

 

<sup>«نهاد‌ها و توسعه» عنوان کتابی است که به‌تازگی توسط انتشارات دانشگاه مازندران منتشر شده است. خانم «ماری شرلی» نویسند‌هٔ این کتاب، تجربهٔ ۳۵ سالهٔ خود به‌عنوان مسئول، کار‌شناس و محقق توسعه را در این کتاب منعکس ساخته است. 

خانم شرلی، تحت تأثیر تحلیل‌های رونالد کوز و داگلاس نورث، به دنبال این است که دنیای واقعی را، همان‌طور که کار می‌کند، به‌دقت توصیف کند و حقایق را به‌خاطر ایده‌های مشهور و با ابهت یا مدل‌های انتزاعی قربانی نکند. علاوه برآن، تجارب خانم شرلی به‌عنوان کار‌شناس بانک جهانی در ۳۴ کشور جهان و نیزمطالعه و همکاری با نهادگرایان، مخصوصاً اعضای جامعه‌ بین‌المللی علم اقتصاد نهادگرای جدید، به کتاب مذکور غنای بیشتری هم بخشیده است؛ خواننده در هر بخش از این کتاب، با مثال‌هایی واقعی روبه‌رو می‌شود که درک و پذیرش مطالب را آسان‌تر می‌کند. 

بحث اصلی کتاب «نهاد‌ها و توسعه» این است که تغییرات اساسی در عقاید مشترک و ساختارهای قدرت در اثر کمک‌های مالی، توصیه، فشار یا حتی اجبار فیزیکی کشورهای خارجی رخ نمی‌دهد. توسعه به ایجاد تغییرات در چارچوب‌های نهادی عمیقا ریشه‌دار بستگی دارد؛ تغییراتی که تنها زمانی رخ می‌دهند که افراد عقاید مشترکشان را متحول و ساختارهای قدرت را دگرگون سازند. نخبگان سیاسی قدرتمند، مخالف اصلاحاتی هستند که ممکن است قدرت و موقعیت ایشان را به صورت جدی به خطر اندازد. عامه‌ مردم نیز از اصلاحات می‌ترسند زیرا اعتقاد دارند که ایجاد اصلاحات باعث بروز بی‌ثباتی و خشونت در جامعه می‌شود.</sup> 

گزارش و سخنرانی همایش توسعه چابهار

^{فاطمه جمال پور}

^{در روزهای 12 و 13 اسفند 1393، همایشی  در منطقه آزاد چابهار در باره  توسعه این  منطقه و بندر بهار برگزار شد که در آن  گروهی از  مسئولان و کارشناسان  و متخصصان خوزه توسعه شهری شهری و از جمله  ناصر فکوهی، مدیر انسان شناسی و فرهنگ حضور داشتند. در  زیرگزارشی  از این همایش و سخنرانی های آن را به  نقل از روزنامه شرق  روز بیستم اسفند 1393 می خوانیم...}

 

 

^{تمام باید‌و‌نباید‌های توسعه چابهار}

^{نگرانی از تبدیل‌شدن چابهار به عسلویه‌ای دیگر}

^{در همچنان بر پاشنه محرومیت می‌چرخد؛ در جنوب‌شرقی‌ترین نقطه ایران. بیش از سه‌دهه از تصویب سند توسعه محور شرق می‌گذرد. تاریخی تقریبا همزمان با شکل‌گیری دوبی و ٢٠سال از مصوبه مناطق آزاد تجاری. مصوبه‌ای که چابهار، کیش و قشم را به‌عنوان نخستین مناطق آزاد کشور لحاظ می‌کرد. چابهار همچنان محروم، توسعه‌نیافته و عقب‌تر از کیش، قشم و با فاصله‌ای بسیار بیشتر از دوبی قرار دارد. منطقه‌ای آزاد که قرار بود به تجارت و صادرات بپردازد، تبدیل به بازارچه‌ای برای فروش اجناس چینی شده است. با روی‌کار‌آمدن دولت یازدهم توجه‌ها به جنوب‌شرقی‌ترین نقطه ایران جلب شده است؛ به منطقه محروم بلوچستان، چابهار و مکوران؛ محرومیتی که از بدو ورود در فرودگاه رخ می‌نماید.}

اقتضائات عبور از بحران / اقتصاد سیاسی توسعه

 

^{محسن رنانی}

^{محسن رنانی از اقتضائات عبور از بحران توسعه‌نیافتگی می‌گوید / عکس: ‌سعید عامری}

 

^{در ۲۷ بهمن‌ماه ۱۳۹۳ نخستین نشست از درس‌گفتارهای دکتر محسن رنانی با عنوان «اقتصاد سیاسی توسعه در ایران امروز: اقتضائات عبور از بحران» در اندیشگاه کتابخانه ملی ایران برگزار شد. این نشست نیز به علت طولانی شدن بحث در عمل به دو بخش تقسیم شد. رنانی در بخش اول به ترسیم موقعیت ما و مسیر طی‌شده ایران در فرآیند توسعه در ربع قرن پس از جنگ تحمیلی پرداخت و در بخش دوم به تبیین مشکلات ساختاری اقتصاد ایران از منظر سیستمی خواهد پرداخت. دغدغه رنانی سال‌هاست که امر توسعه ایران است و اتفاقاً نه فقط از موضع اقتصادی که از موضعی میان‌رشته‌ای، قرائت خود از داستان توسعه ایران را به بحث می‌گذارد. این موضوع در حقیقت ویژگی مباحثی است که رنانی واضع آن است. بحث‌هایی که یک سر در اقتصاد و سر دیگر در جامعه‌شناسی دارند. ردپای فلسفیدن و اندیشیدن در مباحث او سال‌هاست که واضح است.} 

 

^مقدمه

^{ایده محوری بحث امروز، در باب توسعه است و معتقدم اکنون این پروژه متوقف مانده است. منظور این نیست که ما ذاتاً توسعه‌پذیر نیستیم و اقتضائات توسعه را نداریم، بلکه مراد من از بحث «امتناع توسعه» که در گذشته هم مطرح کرده‌ام این است که قطاری روی ریل قرار دارد اما توان حرکت ندارد و حرکتی نمی‌کند. زمان در حال عبور است و ما نسبت به این زمان، ساکن مانده‌ایم. پس اساساً معتقدم توسعه امتناع‌پذیر نیست و در مسیر تاریخ خودش را به همه جوامع تحمیل می‌کند. دقیقاً مثل بلوغ است. بلوغ خودش را تحمیل می‌کند ولی برخورد ما با آن مشخص می‌کند که چه مسیری را در پیش گرفته‌ایم، مخفی‌اش کنیم، مدیریت کنیم یا آن را به تعویق بیندازیم. دوره بلوغ جسمی و فرآیند توسعه اجتماعی شبیه هم هستند و باید با گذار سالم بگذرند. توسعه در درازنای تاریخ، توقف‌بردار نیست، اما ممکن است معیوب شود. امتناع ندارد، اما ممکن است در دوره‌ای کند شود یا به‌گونه‌ای معوج ادامه پیدا می‌کند. در کشور ما توسعه در حال حاضر متوقف مانده است و حرکت قطار توسعه نیازمند برخی تغییرات در عرصه‌های مختلف است. یکی از این عرصه‌ها نظام سیاسی است.}

دونده ای که در راه می ماند

 

 

 

^{رضا قسیمی/ اقتصاددان ارشد سابق بانک جهانی}

 ^{نزدیک شدن به پایان برنامه پنجم توسعه ۱۳۹۴-۱۳۹۰ و رسیدن به نیمه‌راه چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور در افق ۱۴۰۴، تدوین لایحه برنامه ششم توسعه ۱۳۹۵- ۱۳۹۹ را با توجه به کمبودهای عملکرد برنامه‌های چهارم و پنجم چالش‌برانگیز ساخته است. برنامه‌های چهارم و به‌ویژه پنجم، در اجرا، با نارسائی هائی همراه بوده و موجب گردیده است که نیمه اول دوره سند چشم‌انداز ۲۰ ساله از اهداف تعیین‌شده فاصله بگیرد. به همین جهت است که برای بقیه دوره زمانی سند چشم‌انداز یعنی برنامه‌های ششم و هفتم توسعه ضروری است که قدرت و نیروئی دوچندان مصروف داشت تا دستیابی به اهداف این سند حتی‌المقدور پابرجا مانده وقابل حصول شود.}

^{برای مثال، باوجود آن که یکی از اهداف برنامه‌های چهارم و پنجم دستیابی به رشد اقتصادی متوسط سالانه ۸ در صد در نظر گرفته‌شده است، در عمل این رشد در برنامه چهارم ۵ در صد بود. با احتمال رشد اقتصادی ۲ در صد در سال ۱۳۹۴ و با توجه به رکود اقتصادی سال‌های ۱۳۹۱- ۱۳۹۲، بعید است رشد سالانه در برنامه پنجم فراتر از صفر درصد باشد. همچنین نرخ سالانه تورم با اهداف ۹/٫۹ و ۱۲ در صد در این دو برنامه در عمل ۲۶ و ۲۵ در صد خواهد شد. به همین ترتیب میان اکثر اهداف این دو برنامه و عملکرد آن‌ها فاصله بسیاری وجود دارد.}

^{با توجه به رشد اقتصادی ضعیفی که طی برنامه‌های چهارم و پنجم حاصل‌شده این رشد در برنامه‌های ششم و هفتم باید به‌مراتب بیشتر از ۸ در صد در سال باشد تا منجر به رشد ۸ در صد در سال موردنظر چشم‌انداز ۲۰ ساله گردد. دیگر متغیرهای اقتصادی نیز باید عملکرد به‌مراتب بهتری داشته باشند تا دستیابی به اهداف چشم‌انداز ۲۰ ساله میسر شود. در چنین شرایطی، کشور به‌مثابه دونده‌ای است که طی برنامه چهارم آهسته دویده و در برنامه پنجم شاید فقط راه ‌رفته و ناگهان درمی‌یابد که در مسیر باقیمانده ۱۰ سال برنامه‌های ششم و هفتم باید با سرعتی شتابنده بدود تا به هدف برسد. چنین حرکت سریع نیاز به اجرای اصلاحات اقتصادی عمیق، ازخودگذشتگی و محکم کردن کمربندها دارد. اصول سیاست‌های اقتصادی لازم برای آماده کردن این دونده در مسیر باقیمانده برنامه ششم چیست؟}

اولین رویکرد توسعه‌ای منسجم در علم اقتصاد / مدل توسعه لوئیس

 

 

 

^{مدل دو‌بخشی یا همان مدل لوئیس یک مدل توضیحی در اقتصاد توسعه است که توسط سر آرتور لوئیس ارائه شده است. این مدل، رشد در کشورهای در حال توسعه را در قالب انتقال نیروی کار از بخش سنتی به بخش صنعتی و سرمایه‌داری توضیح می‌دهد.
 
فروض مدل
1- مدل فرض می‌کند کشورهای در حال توسعه دارای مازاد نیروی کار با بهره‌وری پایین در بخش کشاورزی است.
2- این نیروهای کار در قبال دریافت دستمزد بیشتر جذب بخش صنعتی می‌شوند.
3- همچنین این مدل فرض می‌کند دستمزد در بخش صنعتی کم و بیش ثابت است.
4- کارآفرینان در بخش تولید سود کسب می‌کنند از آن جهت که در قیمت‌های بالاتر نرخ ثابت دستمزد معامله می‌کنند.
5- مدل فرض می‌کند کارآفرینان سود به دست آمده را مجدداً در شکل سرمایه ثابت سرمایه‌گذاری می‌کنند.
6- یک بخش پیشرفته تولیدی بدان معنی است که آن بخش تولیدی به طور کامل از شکل سنتی به صنعتی آن تغییر شکل داده باشد.
7- مدل فرض می‌کند که اقتصاد دارای دو بخش: 1- سنتی یا کشاورزی 2- مدرن یا صنعتی است.
 
توضیح تئوری
آرتور لوئیس اقتصاد کشورهای توسعه‌نیافته را به دو بخش تبدیل می‌کند؛}

الگوی جدید تولید؟

دکتر فرخ قبادی
در خبرها آمده بود که نقدینگی به مرز 700 هزار میلیارد تومان نزدیک می‌شود. در همین رابطه مدیر‌عامل یکی از بانک‌های خصوصی از ابتلای اقتصاد کشور به «دیابت نقدینگی» سخن گفته است و معاون پارلمانی رئیس‌جمهور نیز ضمن ابراز نگرانی از حجم عظیم نقدینگی سرگردان که «یک روز در دلالی ارز و روزی دیگر در بازار سکه وارد می‌شود» گفته است که «باید به حال این نقدینگی فکری کرد.» واقعیت هم این است که به‌رغم کاهش شدید نرخ رشد نقدینگی در نیمه اول سال 93، میزان نقدینگی در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است. 
به‌طور مشخص از پایان آذرماه سال 1389، تا آذرماه سال جاری، نقدینگی بیش از 5/ 2 برابر شده است (جدول صفحه13 را ملاحظه فرمایید). این جهش در نقدینگی طی 4 سال، آن هم در دوره‌ای که تولید ناخالص داخلی واقعی کشور کاهش یافته، با هر مقیاسی که نگریسته شود، نگران‌کننده است.
آنچه که در این میان موجب شگفتی است، شکایت تولید‌کنندگان از کمبود نقدینگی و به‌طور مشخص از خسارت شدیدی است که محدودیت سرمایه در گردش بر عملکرد آنها وارد می‌آورد. در حقیقت در تمام نظرسنجی‌هایی که طی چند سال گذشته توسط اتاق بازرگانی ایران و مرکز پژوهش‌های مجلس صورت گرفته، مدیران بنگاه‌های تولیدی کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش را بزرگ‌ترین معضل در میان مشکلات عدیده خود ارزیابی کرده‌اند. 
اما این معمای کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش بنگاه‌ها، در شرایطی که اغلب صاحب نظران اقتصادی نقدینگی کنونی را نه تنها بیش از اندازه که تهدیدی برای اقتصاد کشور ارزیابی می‌کنند، چه توضیحی می‌تواند داشته باشد؟ آیا می‌توان گلایه بنگاه‌های تولیدی را اغراق آمیز و ناشی از زیاده‌خواهی آنها تلقی کرد و اساسا اصل مساله را بی‌پایه و اساس دانست؟ 

چگونگی نگاه حکومت‌ها به توسعه اقتصادی

^{موضوع جلوگیری از حکومت‌هایی که بر پایه مردم سالاری تشکیل شده‌اند، همیشه به عنوان یکی از معضلات جهانی، جهت جلوگیری از استقرار دموکراسی، مطرح بوده است. بارها از مخالفان حکومت‌های مردم سالار شنیده‌ایم که برخی آزادی‌ها مانع تکامل و رشد اقتصادی کشورها می‌شوند.}

^{این گروه معتقدند که انکار حقوق مدنی و آزادی‌های اساسی، زمینه‌های رشد اقتصاد را مهیا می‌کند و جهت تسریع در توسعه اقتصادی بهتر است. گاها دیده شده که برخی نظام‌های سیاسی با نفی حقوق ابتدایی مدنی و سیاسی به خاطر مزیت مورد ادعای آنها در ترغیب توسعه اقتصادی دفاع می‌کنند. البته تجربه گذشتگان نشان داده که رشد اقتصادی بیشتر محصول یک فضای اقتصادی آزاد بوده تا یک نظام بسته و محدود. موضوع دیگری که بارها و بارها مورد مناقشه بزرگان بوده این است که هرگاه دهک‌های پایین‌دست جامعه حق انتخاب بین آزادی‌های سیاسی و تامین نیازهای اقتصادی را داشته باشند، آنها به طور قطع دومی را انتخاب خواهند کرد. بدین جهت بر اساس این نظریه تضادی مابین اجرای مردم سالاری و توجیه آن وجود خواهد داشت. یعنی چنانچه اکثریت فقرا حق انتخاب داشته باشند، از دید طیف غالب، مردم سالاری نفی خواهد شد. 
همچنین توجیه شده که از آنجایی که مردم دلیل دارند که بیش از هر چیز خواستار حذف محرومیت و فقر اقتصادی باشند، پس باید به آزادی‌های سیاسی که مانع اولویت واقعی آنها می‌شود، اصرار نورزند. این فرضیه تعارض بزرگ بین آزادی‌های سیاسی و تامین نیازهای اقتصادی، فرض مهمی را در این قیاس به وجود می‌آورد و بدین صورت استدلال دوم وابسته به اولی خواهد بود. بارها بحث بر سر این بوده که اصرار بر آزادی‌های سیاسی و مردم سالاری مخالف ارزش‌هایی همچون نظم است. معمولا دلیل توفیق کشورهای شرق آسیا را نتیجه نفی حقوق مدنی و برخی آزادی‌ها دانسته‌اند.}

دنگیزم و اصلاحات در جمهوری خلق چین

سالار کاشانی

^{اصلاحات جمهوری خلق چین عمدتاً تحت رهبری و بر اساس ایده‌های دنگ شیائوپینگ صورت گرفته است و اصطلاح دنگیزم که حاکی از اندیشه‌های دنگ شیائوپینگ است به مجموعه‌ی اندیشه‌های دنگ در زمینه‌ی اصلاحات در چین اشاره دارد. مفاهیم مرکزی دنگیزم از این قرار است: عقیده به تقویت انگیزه‌های سود اقتصادی، بازار کنترل شده، فرهنگ و منابع ملی چین، حاکمیت کامل دولت حزب، وفاداری‌های ایدئولوژیک، ضرورت کسب فناوری‌های غربی و سرانجام ارتقای مقام بین‌المللی چین و تعبیری اعاده‌ی مقام سابق آن. (شاهنده و طاهایی، 1383: 141)}

^{اصول سازنده‌ی نظریه‌ی دنگ، از نظر جیانگ زِ مین به طور کلی چهار مورد است:}

1. ^{جستجوی حقیقت از طریق واقعیت‌ها به عنوان یک روش یا شیوه‌ی سیاسی. دنگ در سال 1978 در توضیح بیشتر این اصل مائویی گفته بود که همه‌ی سیاست‌ها باید بر اساس ارزیابی تجربه‌ها صورت گیرد.}
2. ^{تاکید بر بازسازی اقتصادی بر اساس درکی از سوسیالیزم در سطح علمی و با تاکید بر مرکزیت اصلی نیروهای تولید در مارکسیسم، که بازگشتی از مرکزیت اصل مائوئیستی نبرد طبقاتی بود}
3. ^{پاسخ به شرایط تغییر یافته‌ی جهانی، حاوی این نکته که ظهور دنگ پاسخی از سوی چین به شرایط یک سرمایه‌داری جهانی احیا شده بعد از فروپاشی شوروری است.}
4. ^{وضعیت خاص چین که عمدتاً در بحث «ساختن نظامی سوسیالیستی با ویژگی‌های چینی» متجلی شده است. (پیشین:‌156)}

^{اصلاحات صورت گرفته در جمهوری خلق چین را می‌توان در دو بعد مورد شناسایی و بررسی قرار داد: اصلاحات اقتصادی و اصلاحات سیاسی.}

 

^{اصلاحات اقتصادی}

تحلیل فعالان بخش خصوصی از روند توسعه/ بخش خصوصی با امید به توسعه زنده است

^{اقتصاد ایران طی سال های گذشته با انواع بحران ها مواجه بوده است. فعالان اقتصادی اعتقاد دارند برای خروج از این شرایط باید روش های متفاوت از گذشته برای اداره اقتصاد کشور پیش گرفته شود. روش هایی که برآمده از دل نظرات و دیدگاه های کارشناسی صاحبان حرفه ای کسب و کار باشد. کاظم سماک عضو هیات موسس کانون کارآفرینان توسعه گرا نیز اعتقاد دارد که مدیریت اقتصاد کشور برای رسیدن به روزهایی مطلوب تر از گذشته ممکن است.}

^{در چند سال اخیر و به ویژه با سوءمدیریت‌های صورت گرفته کشور به سوی رانت‌خواری و دلال‌بازی سو گرفت. نسل جوان هم دچار حسی شده که می‌تواند در این مسیر و در این شرایط یک شبه ره صدساله طی کند. آیا آنچه شما «رشد» و «توسعه» خواندید می‌تواند با چنین شرایطی آن هم در حالی که جوانها به عنوان نیروی محرکه جامعه در فکر این هستند که سریع ماشین و ثروت و نظایر آن داشته باشند رقم بخورد؟}

^{توسعه یک مقوله تدریجی و زمان‌بر است اما جهت آن به طور کامل قابل رویت. کشور ما در مسیر توسعه قرارگرفته است هرچند که این روند بسیار زمان‌بر باشد اما جهت این حرکت را جوانان می‌بینند و می‌توانند آن را لمس کنند. با این حال باید بتوانیم کاری کنیم که در حوزه اقتصادی و کارآفرینی چنان کنیم که به جوانان امید داده و در دل آن‌ها نهالی را بارور کنیم که بتوانند در آن هر روزشان را بهتر از روز قبل ترسیم کنند. هرچند در حال حاضر به سبب شرایطی که در چندسال گذشته حاکم شد با نقطه ایده‌آل فاصله قابل ملاحظه‌ای دارند. آنچه کانون کارآفرینان توسعه‌گرا در صدد آن است هدایت کشور به روی ریل توسعه است که جوانان هم در این مسیر همراه می‌شوند.}

بازار کار به کدام سمت می رود؟/ راه کاهش نرخ بیکاری، توسعه فعالیت بخش خصوصی است

 ^{درحالی که دولت طی یک سال و نیم گذشته تلاش کرده تا فضای حاکم بربازار کار را به سمت بهبود سوق دهد ولی همچنان نگرانی هایی در مورد آینده بازار کار کشور وجود دارد. فعالان اقتصادی براین باورند که رکود اقتصادی، کاهش میزان سرمایه گذاری و سایه تحریم ها مانع از توسعه بنگاه های اقتصادی شده است. به همین دلیل امکان بهبود وضعیت کسب و کارها در کشور مهیا نیست.}

^{در همین حال حاجی اسماعیلی نماینده کارگران در شورای عالی کار در گفت و گو با خبرآنلاین در مورد وضعیت بازار کار چنین توضیح داد: باید بپذیریم که دولت با تنگناهای خیلی جدی در خصوص بازار کار روبرو است.  یکی کاهش شدید درآمدهای نفتی است و دولت به شدت با مشکل منابع مالی روبرو است. دوم اینکه بدهکاری بسیار بزرگی را دولت به پیمانکارها و بنگاه های بخش خصوصی دارد. این ها باعث شده که دولت دستش به اندازه کافی باز نباشد و کارش آسان نباشد.}

^{وی ادامه داد: اما مسائلی هست که دولت به آنها به خوبی توجه نکرده است. متاسفانه دولت چشمش را به بیرون و به کشورهای خارجی دوخته، و سرنوشت اقتصاد و بازار کار کشور را گره زده به وضعیت مذاکره با کشورهای 5+1و این نگرش اشتباهی است دولت که به آن دچار شده و نتوانسته اقدامات موثر را با تکیه بر شرایط و ظرفیت های داخلی انجام دهد. من فکر می کنم اقداماتی بوده که دولت می توانسته انجام دهد.}

^{اما مسعود خوانساری، رئیس کمیسیون ارتباطات و حمل و نقل اتاق تهران اعتقاد دیگری دارد. او در گفت و گو با خبرآنلاین در این مورد توضیح می دهد: تحریم ها طی سال های گذشته موجب شده تا عملا فضای توسعه کسب و کار در کشور متوقف شود. این موضوع را بگذارید در کنار سومدیریت هایی که براقتصاد ایران جاری شده است. در نتیجه عملا اقتصاد ایران با بحرانی مواجه شده که به سادگی قابل حل نیست. متاسفانه برای بازسازی واقعی اقتصاد ایران حداقل به 10 سال زمان نیاز است. متاسفانه 700 میلیارد دلار درآمدهای نفتی کشور به جای اینکه صرف توسعه کسب وکار و فعالیت های اقتصادی شود، حیف و میل شد.}

توسعه

 

 

 

^{در نامه بیل و ملیندا گیتس که در 22 ژانویه انتشار یافت، پیش‌بینی شده است در 15 سال آینده زندگی مردم در کشورهای فقیر بسیار سریع‌تر از هر زمان دیگری در تاریخ بهبود خواهد یافت. این ثروتمندان انسان‌دوست انتظار دارند نرخ مرگ و میر نوزادان تا سال 2030 نصف شود و از هر کودک در 20 نفر به پنج کودک در 40 نفر برسد. آنها همچنین پیش‌بینی می‌کنند فلج اطفال و تعداد دیگری از بیماری‌های مرگبار به طور کامل محو شوند. پیشرفت‌ها در بخش کشاورزی بدان معناست که آمریکا قادر خواهد بود غذای خود را تامین کند. امنیت مالی بهبود خواهد یافت و دو میلیارد نفری که هم‌اکنون حساب بانکی ندارند قادر خواهند بود پول پس‌انداز کنند و پرداخت‌‌ها را از طریق تلفن همراه انجام دهند. دوره‌های آموزشی آنلاین با قیمت‌های مناسب فرصت‌های تحصیلی بزرگی را برای فقرا به ویژه دختران فراهم خواهند کرد.
با این وجود این نامه به برنامه سازمان ملل که قصد تحقق چنین پیش‌بینی‌هایی را دارد اشاره‌ای نمی‌کند. قرار است برنامه «اهداف توسعه پایدار» در اجلاس عمومی سازمان ملل در ماه دسامبر به توافق رهبران جهان برسد. خانواده گیتس از طرفداران پر و پا قرص برنامه اهداف توسعه هزاره هستند که هم‌اکنون قرار است با اهداف توسعه پایدار جایگزین شوند. آنها در نامه خود اهداف توسعه هزاره را به عنوان «یکی از بهترین نظریه‌های توسعه که تاکنون دیده شده است» توصیف می‌کنند. چندین مورد از هشت هدف توسعه هزاره تا مهلت آن در سال کنونی تحقق یافته‌اند که می‌توان به کاهش 50درصدی شمار افرادی که در فقر مطلق زندگی می‌کنند اشاره کرد. برای تحقق دیگر هدف‌ها مانند کاهش 50دردصدی افراد گرسنه نیز گام‌های بزرگی برداشته شده است. یکی از نقاط اصلی قوت توسعه هزاره شمار اندک آنها بود (هشت هدف اصلی فقط 18 هدف فرعی داشتند).}

ظهور و سقوط نظریه توسعه

^{کولین لِیز ترجمه: آرمان شهرکی}

 

^{دانشمند علوم سیاسی، کولین لِیز (Colin Leys) .......تئوری توسعه را در آشفتگی عمیقی میبیند. لیز میگوید که بلندپروازیهای عملی تئوری توسعه، آب رفته اند؛ اگرچه آنچه که در معرض خطر است نیز مهم میباشد: چیز بیمقداری در این حد که مردم بتوانند دسته جمعی عمل نموده تا سرنوشت خویش را بهبود بخشند." لیز از این واهمه دارد که امکانهای ایجاد شده توسط تغییر، کوچک هستند مگر اینکه نیروهای بازار جهانی- " بازارهای آزاد" عصر نئولیبرال- تحت کنترل دموکراتیک قرار گرفته و رام شوند؛ " مطیع یک نظام نوین از مقررات ملی و بین المللی." لیز استدلال میآورد که تئوریهای نوین توسعه با بلندپروازهای کلانتر، بازگشت به خاستگاههای کلاسیک نظریه توسعه، و صراحت بیشتر پیرامون تعهدات سیاسی نسبت به آنچه که از دهه 1950 واجد آن بودند؛ باید با این موضوع مواجه شوند. او یک بازبینی میان - رشته ای از تاریخ تئوری توسعه، همراه با تغییرات در اقتصاد جهانی، و پنج مسیر اساسی پژوهش، در پاسخ به بحران ایجاد شده در تئوری توسعه از اواخر دهه 1980، پیش میکشد. رهیافتهای آخری از التقاط گرایی تا تئوری گزینش عقلایی، نظریه وابستگی، و پسا-ساختارگرایی، امتداد می یابد.}

تشکل ها و توسعه صنعتی

^{در اروپا سابقه تشکل های صنفی و اتحادیه ها که اهداف خاص اجتماعی و اقتصادی را پی میگرفتند، به قرون 12 میلادی باز میگردد*1.  هدف اتحادیه ها تنها به جلب سود برای اعضاء محدود نبوده و بلکه بیشترین تلاش آن ها نگاهبانی از حیات و هستی کارگاه های صنعتی و تضمین پایداری اقتصادی آن ها بوده است. تشکل ها در طول حیات طولانی خود در جهان صنعتی اهداف متنوعی را پی گرفته اند از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد: رونق بخشیدن به بازار، تدوین مقررات کسب و کار، تدوین روش های فنی انجام کار و پیشه وری، تدوین معیار های بکار گیری نیروی انسانی، چگونگی تامین و بکار گیری ابزار کار، داوری بین اعضاء، دور نگاهداشتن اعضاء از رقابت های ویرانگر و جلوگیری از تجاوز کارگزاران دولتی به حقوق صنعتگران و اهالی حرفه. اکنون نیز اساسنامه تشکل های صنعتی و حرفه ای تصویری تکامل یافته از این اهداف را به دست می دهد.}

^{انقلاب های اجتماعی فرصت خوبی برای تشکل های صنفی و حرفه ای بوجود آورد تا ضمن ایفای نقشی مؤثر در دگرگونی ها به اعضای خود کمک کنند تا کمترین آسیب را تحمل کرده و در فردای انقلاب نیز به یاری دولت های برخاسته از تحولات بشتابند. به این وسیله جایگاه تشکل ها در معادلات اجتماعی استواری بیشتری می یافت. هر چند در فرانسه و پس از انقلاب کبیر بر اساس قانون 17 مارس 1791 از فعالیت اتحادیه ها جلوگیری شد اما در کمتر از دهسال سازمان ها و اتحادیه ها با عناوین جدید بوجود آمدند و در حل اختلاف های اجتماعی نقش داشتند. *2}

^{تشکل های حرفه ای و صنعتی در اشکال کارگری و کارفرمایی به تدریج نقشی برجسته در توسعه صنعتی و در نتیجه افزایش رفاه عمومی در کشور ها پیدا کردند. این نقش نه تنها به خاطر جلوگیری از زورمداری دولت ها و حفاظت از منافع گروه های مختلف مردمی بوده است بلکه به دلیل کمک آن ها در تدوین ضوابط کیفی کالا و خدمات، جلوگیری از ضایع شدن حقوق مردم در برابر زیاده خواهی های فردی، کاستن از تنش های اجتماعی و بسیاری خدمات برجسته اجتماعی دیگر بوده است. اکنون نقش تشکل ها به گونه ای ژرف و تعیین کننده شده که می توان ادعا کرد که آن ها به جزء جدایی ناپذیر توسعه صنعتی در کشور های صنعتی تبدیل شده اند. تعداد بالای تشکل ها در جوامع صنعتی نشان این مدعاست.}

10 تز درباره‌ی توسعه‌گرایی جدید

ترجمه ی پرویز صداقت

 

^{اشاره‌ی مترجم
از اوایل دهه‌ی 1980 جریان غالب در مباحث دانشگاهی و سیاست‌های توسعه‌ای، دیدگاه نولیبرالی بوده است. این دیدگاه در سطح گسترده‌ای نقد شده اما در چارچوب اقتصاد متعارف دانشگاهی کم‌وبیش می‌توان مدعی شد که بدیلی در برابر آن ارائه نشده بود. در مقابل، دیدگاه «توسعه‌گرا»، دیدگاه غالب در اقتصاد توسعه طی دهه‌ی 1940تا اواخر دهه‌ی 1970 است که از دهه‌ی 1980 بدین‌سو به حاشیه رانده شد. در سال‌های اخیر، از سویی، شکست برنامه‌های تعدیل ساختاری، به ویژه در کشورهای امریکای لاتین و از سوی دیگر بحران بزرگ مالی 2007-2008، بار دیگر به تجدید حیات دیدگاه‌ توسعه‌گرایانه‌ی دهه‌های پیش انجامیده است. توسعه‌گرایی جدید دیدگاه بدیل جدیدی است که طی سال‌های اخیر نفوذ گسترده‌ای در نظریات و سیاست‌های توسعه‌ای و علاوه بر آن در محافل دانشگاهی و علمی یافته است.  
بیست و چهارم و بیست و پنجم ماه مه سال 2010، گروهی از اقتصاددانان که رویکرد اقتصاد کلان کینزی و توسعه‌‌ی ساختارگرایانه داشتند در سائوپائولو گرد آمدند تا به بحث درباره‌ی 10 تز توسعه‌گرایی جدید بپردازند. منظور از توسعه‌گرایی جدید، اصطلاحی است که در سال‌های اخیر در توصیف راهبردهای توسعه‌ی ملی از آن استفاده می‌شود که کشورهای میانه‌درآمد امروز از آن بهره می‌برند یا برای پیشبرد توسعه و اعتلای اقتصادی باید از آن بهره ببرند.(1)}
 

نوسانات اقتصادی و برنامه ششم توسعه

سعید لیلاز:

^{اخیرا سخنگوی دولت درباره برنامه ششم توسعه و زمان تحویل آن به مجلس نهم مسایلی را مطرح کرد که می‌توان به بهانه آن بخشی از مسایل کلان اقتصادی را از منظر سیاسی و اجرایی تحلیل کرد.}

زمانی که از من خواستند درباره این سند مهم اقتصادی راهکار و تحلیلی ارایه کنم، در حقیقت جوابی نداشتم. واقعیت آن است که ساعت‌ها از وقت کارشناسان و اصحاب رسانه صرف تولید و پردازش مسایلی می‌شود که به‌نظر می‌رسد کمترین تاثیر را در فرآیند تصمیم‌گیری نهادهای مسوول ندارد. اخیرا بانک مرکزی آماری از مهم‌ترین گزاره‌های اقتصادی ایران برای نیمه نخست سال93 ارایه کرده‌ که می‌توان با بررسی دقیق اعداد و ارقام مطرح شده در آن به نتایج جالبی رسید که به‌نوعی درباره برنامه ششم توسعه (و شاید تمام ارکان اقتصادی کشور) نیز صدق می‌کند. 
 اقتصاد ایران در شرایط فعلی در وضعیتی قرار دارد که در آن ثبات و امنیت (بنا به دلایل گوناگون) وجود ندارد. من از همه تحلیلگران می‌خواهم این آمار را به‌صورت دقیق‌تر بررسی کنند تا شرایط امروز اقتصاد ایران را بهتر درک کنند. آمارهای بانک مرکزی از وضعیت اقتصادی ایران در قالب نماگرهای شماره 7 گزاره‌های کلان اقتصادی کشورمان را تصویر می‌کند. از شهریور93 سرعت تحولات به‌قدری شدید بوده که به هیچ عنوان امکان پیش‌بینی شرایط حال و آینده را نمی‌دهد. این تلاطمات و ابهامات اقتصادی آنچنان سریع اتفاق می‌افتد که امر برنامه‌ریزی بلندمدت را تا رسیدن به نقطه تثبیت دشوار می‌کند. مثلا درآمدهای نفتی در این بازه زمانی 33میلیارد دلار برآورد شده که مسلما باتوجه به شرایط امروز بازار نفت نمی‌توان از این الگو برای سال آینده بهره‌برداری کرد. مثلا در همین آمارها اعلام شده که واردات افزایش می‌یابد درحالی که برای سال آینده باتوجه به کاهش درآمدهای نفتی این آمار رو به کاهش می‌رود. این مدل در سرمایه‌گذاری‌های خارجی، رشد هزینه‌های عمرانی و... بر همین منوال است. 

گسستگی و گسیختگی در توسعه ایران

 

^{کمال اطهاری}

^{1-    تعریف توسعه
Development که در فارسی به "توسعه" برگرداننده شده است، به معنای گشودن یک بسته یا شاید بتوان گفت گنجینه است. برای این معنا درفارسی واژه‌ی "انکشاف"، که در ترجمه های اولیه رایج بوده، از برخی وجوه مناسب‌تر است. چرا که نمایاندن چیزی نهفته را معنی می‌دهد، اما با واژه‌ی رایج توسعه اگر به معنای}

^{وسعت و تکامل بخشیدن به آن چه هست به کار رود، سر مخالفت ندارم. با این معنا توسعه با مدرنیته هم ذات و هم زمان می‌گردد، چرا که هردو درک و البته نقد سنت را براساس اصولی چون رجوع به عقل یا توافق عقلانی در دستور کار انسان و جامعه قرار می‌دهند، و آینده را برپایه‌ی گذشته بنیاد می‌نهند، نه در نفی یا تخریب آن. با این تعریف، مفهوم توسعه از رشد فاصله می‌گیرد. همان طور که انسان می‌تواند از لحاظ جسمی‌رشد کند بی آن که از لحاظ عقلی رشد کرده باشد، یا با مواد نیروزا و ماهیچه‌ساز بدنش را رشد یافته و پرتوان بنمایاند، جامعه اگر به رشد بسنده کند به‌زودی دچار مشکلات و تناقضات بنیان‌کن درونی می‌شود. توسعه‌ی یک جامعه هم چون ورود و جذب مفاهیم جدید علمی، فلسفی و هنری به یک زبان زنده است. در این ورود هرچند که گاه استفاده از برخی واژگان زبان های دیگر نیز ضروری بیفتد، اما بیان مفاهیم دراساس با واژگان و دستور زبان آن زبان زنده صورت می‌پذیرد.}

هفت درس بزرگ امارات

^{مردم عرب، عمدتاً مردمانی مهمان دوست هستند. اماراتی ها، این سنت دیرین عربی را به اقتصاد گردشگری هم گره زدند. بدین ترتیب، گردشگران سراسر جهان بی هیچ واهمه ای راهی این کشور و مشخصاً دوبی شدند تا در جایی که هیچ کس درباره مذهب و ملیت شان نمی پرسد و سلیقه ای بر ایشان تحمیل نمی کند، مورد احترام واقع شوند.
امارات متحده عربی؛ کشوری که در 43 سالی که از استقلالش گذشته، توانسته است بیش از بسیاری از ممالک دارای تاریخ و تمدن و وسعت، بدرخشد و سری در میان سرها داشته باشد.}

 

^{سرزمینی که امروز به نام "امارات متحده عربی" شناخته می شود، یک قرن پیش، موطن بادیه نشیانی بود که به سختی روزگار می گذراندند. قحطی دهه های 1930 و 1940 میلادی عرصه را چنان بر مردمان آن دیار تنگ کرد که چاره ای جز سرخ کردن و خوردن ملخ های پرشمار بیابان نداشتند.}

^{با این حال، مردم آن سرزمین، خود را محکوم به گم شدن در میان توفان های شن و محو شدن در تاریخ ندانستند. آنها تصمیم گرفتند خاک را به طلا تبدیل کنند و بی هیچ مبالغه ای این کار را کردند و از این رو ، پر بیراه نیست به مردم این سرزمین و حاکمان دوراندیش آن لقب کیمیاگر داد.}

بودجه عمرانی کشور فدای یارانه نقدی/ یارانه نقدی مقابل توسعه اقتصادی

 

^{بیست و هشتم آذرماه سال 1389 روزی بود که رییس دولت دهم با حضور در رسانه ملی، رسما اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها را کلید زد. از آن زمان تاکنون حدود 49 ماه می‌گذرد و در 46 مرحله یارانه نقدی به حساب سرپرستان خانوار واریز شده است. به عبارتی، در حال حاضر ماهانه 45 هزار و 500 تومان در جیب هر ایرانی قرار می‌گیرد.}

^{عملکرد اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها از ابتدا تاکنون بنا به گزارش‌های رسمی و به طور تقریبی نشان می‌دهد که در این مدت بالغ بر 162 هزار و 500 میلیارد تومان بابت یارانه نقدی پرداخت شده است؛ این در حالی است که اگر این رقم صرف امور توسعه‌ای و عمرانی کشور می‌شد، تحول قابل توجهی را در سطح اقتصاد کشور شاهد بودیم.}

^{گزارش کمیسیون اصل 90 مجلس حکایت از آن دارد که در سال 89 رقمی بالغ بر 10 هزار و 375 میلیارد تومان بابت یارانه نقدی و یک‌هزار و 24 میلیارد تومان بابت یارانه نقدی نان به حساب سرپرستان خانوار واریز شده است. در واقع رقمی که در سه ماهه پایانی سال 89 به تمامی خانوارهای ایرانی بابت یارانه نقدی به حساب خانوار واریز شده، در مجموع معادل 11 هزار و 399 میلیارد تومان است.}

^{در سال 90 نیز حدود 37 هزار و 218 میلیارد تومان بابت یارانه نقدی به سرپرستان خانوار واریز شد، اما در سال 91 این رقم با افزایش حدود 11 درصدی، به 41 هزار و 321 میلیارد تومان رسید.}

لیتوانی امروز در میان شاگرد زرنگهای اروپاست

 

دنیای تازه برای یورو رقم می خورد

^{از بُعد اقتصادی، لیتوانی امروز در میان شاگرد زرنگهای اروپاست؛ این کشور پیشتر تلاش کرده بود که به یورو بپیوندد، اما به دلیل برخی مشکلات اقتصادی توان آن را نیافت. امروز این کشور کوچک اروپای شرقی توانسته در اوج بحران اقتصادی اروپا، کسر بودجۀ دولتی خود را به 1.5% تولید ناخالص داخلی و بدهی خود را به 40% برساند؛ رقمی شگفت انگیز که می تواند موقعیت را برای این کشور آسان کند. اما مسئلۀ دیگری که الحاق به یورو را برای کشورها جذابتر خواهد کرد، سقوط روبل و افزایش ارزش یورو است. یک اقتصاددان اروپایی در این باره می گوید: یورو همچنان در میان کشورهای اروپایی یک واحد پول ثابت و مطمئن در نظر گرفته می شود و این در حالیست که لیتوانی پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 و آغاز بحران اقتصادی در سال 2008 خسارات زیادی را متحمل شده بود. از این رو لیتوانی با پایین نگه داشتن نرخ سود بانکی قصد دارد سرمایه گذاری خارجی را افزایش داده و با یورو، توان و بنیه اقتصادی خود را پس از سالها دشواری تقویت کند. مردم لیتوانی نگران افزایش قیمتها هستند، اما این الحاق می تواند برای لیتوانی فرصتی برای ارتقاء باشد.}