نفت و بازارهای مالی

دکتر حمید قنبری
کاهش بهای نفت که از اواسط سال 2014 آغاز شده است یک تفاوت اساسی با تجربه‌های گذشته دارد. بازار نفت و شرکت‌های نفتی در سال‌های اخیر ارتباط بسیار نزدیکی با بازارهای مالی پیدا کرده‌‌اند و آسیب‌پذیری‌های جدیدی از این حیث برای آنها ایجاد شده است. در سال‌های گذشته شرکت‌های نفتی برای مدیریت ریسک‌های گوناگون خود به‌طور بی‌سابقه‌ای به بازارهای مالی روی آوردند و این امر در عین اینکه منافعی برای شرکت‌های نفتی داشت آسیب‌پذیری‌های خاصی نیز برای آنها ایجاد کرد. 
بانک تسویه بین‌المللی در یادداشتی که به تازگی در مورد رابطه نفت و بدهی منتشر کرده، برخی از چالش‌ها و آسیب‌پذیری‌های پیش رو را شرح داده است که در ادامه به اختصار به آن اشاره می‌شود. 
 بهای نفت که برای حدود 4 سال نزدیک به یکصد دلار آمریکا بود از اواسط سال 2014 تقریبا حدود 50 درصد کاهش پیدا کرد. به سختی می‌توان این کاهش را با تغییر در شیوه‌های تولید و مصرف نفت تبیین کرد. هم در سال 1996 و هم در سال 2008 کاهش جدی بهای نفت همراه با کاهش مصرف آن بود. این وضعیت، درست مقابل وضعیتی است که در اواسط سال 2014 وجود داشت که در آن تولید نفت، نزدیک به تخمین‌هایی بود که از قبل زده می‌شد و مصرف آن هم نزدیک به چیزی بود که از پیش انتظار می‌رفت. با این حال، سقوط مداوم و روزانه قیمت نفت و شیب این سقوط شبیه به یک بحران مالی بود. در این نکته تردیدی نیست که یکی از عواملی که در سقوط قیمت نفت نقش داشته است، تصمیم اوپک مبنی بر کاهش ندادن تولید نفت بود. اما اوپک و تصمیمات آن تنها عامل کاهش قیمت نفت نبود. یکی از عوامل مهم در این زمینه، افزایش بدهی‌های بخش نفت در سال‌های اخیر بوده است. در سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاران رغبت زیادی داشته‌اند که به اتکای درآمدها و ذخایر نفتی به شرکت‌های نفتی وام بدهند و شرکت‌های نفتی نیز از این فرصت برای تامین منابع مالی استفاده کرده‌اند. شرکت‌های مزبور اقدام به انتشار اوراق بهادار نفتی در سطح وسیع کرده‌اند و این اوراق،‌ بدهی‌های این شرکت‌ها را افزایش داده است.

آیا صنعت نفت روسیه زمین می خورد؟

 ^{گزارش تازه آژانس بین المللی انرژی نشان می دهد که سال های پیش رو برای صنعت نفت روسیه چندان جذاب نخواهد بود. پیش از این انتظار می رفت که تولید نفت روسیه تا سال ۲۰۱۹ از ۱۱ میلیون بشکه در روز فراتر برود اما اکنون انتظار می رود که تولید نفت روسیه طی سال های پیش رو روندی نزولی به خود بگیرد و تا حدود ۱۰.۳۵ میلیون بشکه در روز کاهش یابد. در این صورت تولید نفت روسیه تا سال ۲۰۲۰ به میزان ۵۶۰ هزار بشکه در روز کاهش خواهد یافت. آژانس بین المللی انرژی از دو عامل کاهش بهای جهانی نفت و تحریم های غرب علیه روسیه به عنوان دو عاملی نام برده که صنعت نفت روسیه را تحت فشار قرار داده اند.}

^{درآمد شرکت های نفتی در روسیه این روزها نه تنها کاهش یافته بلکه توان آن ها برای جلب سرمایه های جهانی نیز آسیب دیده است برای مثال شرکت روسنفت اعلام کرده که میزان سرمایه گذاری این شرکت برای سال ۲۰۱۵ معادل سال گذشته خواهد بود و این در حالی است که پیش تر قرار بود سرمایه گذاری شرکت روسنفت در سال جاری میلادی به میزان ۳۰ درصد افزایش یابد.}

^{آمریکا و اتحادیه اروپا امیدوارند که با تحت فشار قرار دادن اقتصاد روسیه، رویکرد این کشور در مورد بحران اوکراین را تغییر دهند، اتفاقی که هنوز رخ نداده تا جایی که چندی پیش، رئیس جمهور آمریکا از عملکرد ولادیمیر پوتین گله کرد. باراک اوباما در مصاحبه با فرید زکریا گفت که آقای پوتین دایم از حل بحران اوکراین سخن می گوید اما عملکرد او با ادعاهایش همخوانی ندارد.}

انواع نفت، اصطلاحات نفتی و شیوه قیمت گذاری

^{در بازار هر بشکه نفت برنت، هر بشکه نفت وست‌ تگزاس، به قیمت x معامله شد. این را شما هم حتما شنیده اید. اما معنی اینها چیست؟ «نفت خام» با «نفت سبک» چه فرقی دارد؟ قیمت نفت چطور تعیین می شود؟ ماجرای «سبد اوپک» چیست؟ اینها سوالاتی است که در اینجا به آنها پاسخ خواهیم داد.}

^{اولین و اساسی‌ترین واقعیت بازارهای انرژی این است که تقریبا تمامی قواعد و قوانیی را که در بازارهای معمولی وجود دارند؛ در این‌جا هم مصداق دارند. یعنی قوانین حاکم بر بازار انرژی؛ فی‌الواقع همان قوانین حاکم بر همه‌ی بازارها است و از این حیث؛ تفاوت‌های معناداری بین این دو به چشم نمی‌خورد.}

 

^{در این‌جا می‌خواهیم بر بازار نفت تمرکز داشته باشیم که معروف‌ترین بازار انرژی است. البته برای گاز و محصولات فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی هم بازارهای خاص خود آن‌ها وجود دارد.}

استراتژی قیمت‌افزایی نفت

آنگونه که در کتاب سیاست‌های نفتی بعد از ملی شدن نفت آمده نقش «فواد روحانی» در مدیریت اوپک و تعامل با شرکت‌های نفتی خیلی موثر بود. اما پس از او ما هیچ‌وقت نتوانستیم نماینده‌ای را از ایران در آن جایگاه قرار دهیم. مخصوصا در اواخر دهه 70 میلادی، خیلی هم با اعضای اوپک همسویی نداشتیم. جایگاه ایران در اوپک پس از سال‌های دبیر کلی روحانی چگونه بود؟
ببینید موقعیت ایران در اوپک را در دو دوره متمایز از هم می‌توان تقسیم کرد. یکی پنج سال نخست ایجاد اوپک و آن مذاکرات مقدماتی بود که در زمان فواد روحانی انجام شد که در آنجا شاه یک جایگاه معتدل در مواجهه با شرکت‌های نفتی را انتخاب کرد. ولی پس از آن، این رویه به کلی عوض شد. یعنی سیاست شاه در دهه 70 میلادی به کلی با آن دوره متفاوت بود. دلیلش هم این بود که با توجه به نیاز مبرم به درآمد بیشتر برای اجرای برنامه‌های وسیع و پرهزینه عمرانی کشور، شاه سازمان اوپک را عامل موثری در جهت افزایش بهای نفت و در نتیجه کسب درآمد افزوده دانست و لزوما برای رسیدن به این هدف نقش هدایت گروه را در جهت افزایش بهای نفت بر عهده گرفت و پرچمدار مبارزه با کمپانی‌ها شد. در حقیقت اگر شما به دوره 1970 تا 1975 برگردید دوره‌ای بود که آغاز آن با کنفرانس فوریه 1971 در تهران پیش آمد و در اینجا بود که شاه با سخنرانی در کاخ سنا با حضور وزرای نفت اوپک، قدم اول را برای افزایش قیمت برداشت و فعالیت اوپک برای افزایش قیمت و کسب درآمد و اختیارات بیشتر برای کشورهای صاحب نفت در این چند سال ادامه پیدا کرد

دور دوم جنگ ارزان‌فروشی نفت

 

^{پادشاه جدید عربستان باصدور دستوراتی عرضه نفت با تخفیف‌های ویژه و تاریخی را در دستور کار قرار داد تا پس از ماه‌ها شعله دور دوم جنگ ارزان فروشی نفت در بین کشورهای عربی روشن شود و نفت کماکان ارزان بماند.}

یکی از مهمترین چالش های پیش روی تولید نفت از ذخایر نا متعارف و به اصطلاح "شیل اویل‌ها" در آمریکا حفاری تعداد قابل توجه ای چاه توسعه ای در طول سال است.

بر اساس برآوردهایی که کارشناسان انرژی انجام داده اند برای حفظ و نگهداشت ظرفیت تولید یک میلیون بشکه در روز از منطقه داکوتای شمالی در ایالات متحده آمریکا باید سالانه ۲۵۰۰ حلقه چاه جدید حفاری شود این در حالی است که برای نگهداشت این میزان توان تولید در ایران و یا عراق نیاز به حفر۶۰ حلقه چاه است.

به عبارت دیگر، تولید از چاه های منابع غیرمتعارف بطور متوسط در سال اول حدود ۶۵ درصد و در سال دوم حدود ۳۵ درصد کاهش می یابد و در سال سوم نیز ۱۵ درصد و در ادامه به طور متوسط سالانه ۱۰ درصد از توان تولید چاه کاسته خواهد شد.

در این بین آمارهای هم نشان می دهد تعداد چاه های مورد نیاز برای حفاری در میادین غیر متعارف نفت آمریکا از حدود ۶ هزارحلقه چاه در سال ۲۰۰۹ میلادی به ۱۶ هزار حلقه در سال ۲۰۱۴ افزایش یافته است و پیش بینی می شود از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ میلادی میزان چاه های مورد نیاز برای حفاری تقریبا یک روند ثابت در محدوده ۱۶ هزار حلقه چاه در سال برسد.

نفت به 60 دلار نزدیک شد

 

^{بهای نفت در بازارهای جهانی در ادامه افزایش چهار روزه خود بیش از سه دلار دیگر افزایش یافت و به مرز 58 دلار در هر بشکه رسید.}

به گزارش رویترز، به رغم علائمی مبنی بر ثبت یک افزایش شدید در ذخایر نفت آمریکا در هفته گذشته سرمایه‌گذاران بازار نفت تقریبا به یقین رسیده اند که قیمت های نفت پس از هفت ماه کاهش به کف بازار رسیده است.

فعالان بازار می گویند که افزایش اخیر قیمت ها همچنین ناشی از برنامه بریتیش پترولیوم برای کاهش 13 درصدی سرمایه‌گذاری های خود در سال 2015 بوده است.

این اعلام بریتیش پترولیوم پس از اعلام دیگر شرکت‌های بزرگ انرژی مبنی بر کاهش سرمایه‌گذاری‌های خود در سال جاری رخ می دهد.

صعود نفت سه روزه شد

 

^{قیمت نفت با افزایش 9 دلاری از ابتدای هفته جاری، در معاملات روز چهارشنبه به مرز 58 دلار در هر بشکه رسید.}

قیمت نفت در بازار جهانی همچنان به روند صعودی خود ادامه می دهد. در معاملات بامداد چهارشنبه هر بشکه نفت برنت دریای شمال با افزایش 3 دلاری قیمت در برابر 57 دلار و 91 سنت معامله شد. قیمت نفت سبک آمریکا نیز به 51 دلار و 83 سنت رسید.

از ابتدای هفته جاری قیمت جهانی نفت 9 دلار افزایش یافته است که بالاترین افزایش هفتگی از ژانویه 2009 به این سو محسوب می شود.

کاهش شدید فعالیت دکل های نفتی در آمریکا و افت ارزش دلار دو علت عمده رشد قیمت نفت در هفته جاری عنوان شده است.

در جریان معاملات امروز ارزش دلار در معاملات بازار جهانی یک درصد کاهش یافته که بیشترین افت ارزش دلار از اکتبر 2013 به این سو می باشد.

واردات با ارز سه نرخی

مت اوبرین
منبع: واشنگتن پست
مشکل سوسیالیسم این است که در نهایت پول مردم تمام می‌شود. به عبارتی، در نهایت پول نفت تمام می‌شود. 
یا حداقل در ونزوئلا قضیه به این صورت است. ونزوئلا سیستم اقتصادی ندارد و یک شرکت صادرکننده نفت با مدیریت بسیار ضعیف هم برای تامین منابع مالی سایر بخش‌ها کافی نیست. حتی زمانی که نفت بیش از بشکه‌ای 100 دلار هم بود، وضعیت به همین شکل بود. بنابراین هم‌اکنون که کمتر از بشکه‌ای 50 دلار است، دولت ونزوئلا، از در اختیار گذاشتن منابع مالی به مردم خودداری می‌کند و این کار را همانطور که وزیر سابق – ریکاردو هوسمان- می‌گوید، در قالب تورم سرسام‌آور و کمبودها انجام می‌دهد و تا جایی این کار را ادامه می‌دهد تا بتواند از زیر پرداخت بدهی‌هایش هم شانه خالی کند. 
اما این درست به نظر نمی‌رسد. از آنجا ‌که ونزوئلا دارای بزرگ‌ترین منابع نفتی جهان است، باید ثروتمند باشد، اما نیست و برعکس به دلیل سوءمدیریت در مقیاس تاریخی-جهانی رو به فقر در حرکت است. 
مساله ساده است: دولت ونزوئلا فکر می‌کند فقط با تظاهر به داشتن یک سیستم اقتصادی می‌تواند اقتصاد داشته باشد. فکر می‌کند که می‌تواند بدون اینکه بر آتش تورم هیزم بریزد، پول چاپ کند و اینکه فقط با برخورد فیزیکی با مردم و بیرون انداختن آنها از صف، می‌تواند جلوی کمبودها را بگیرد. وقتی خرید روزانه تبدیل به یک کار سخت چندروزه می‌شود که در نهایت هم ممکن است  غذا یا دستمال کاغذی به مردم نرسد، می‌توان فهمید که این طرز فکر بیش از یک خیال‌پردازی نیست. 

چالش حقوقی تامین مالی نفت

دکتر حمید قنبری
سرمایه‌گذار خارجی که قصد دارد در صنعت نفت ایران یا هر کشور دیگری سرمایه‌گذاری کند، خواستار نوعی تامین یا وثیقه است. وثیقه‌ای که به او اطمینان می‌دهد سرمایه وی سوخت نخواهد شد و دولت میزبان به تعهدات خود عمل خواهد کرد. میدان نفتی که سرمایه‌گذار مزبور قرار است روی آن فعالیت کند، می‌تواند وثیقه‌ای مناسب برای سرمایه‌گذاری وی باشد. به این شرح که اگر دولت میزبان به تعهدات خود در مقابل وی عمل نکرد، این اختیار برای سرمایه‌گذار وجود خواهد داشت که از محل تولیدات همان میدان مطالبات خویش را برداشت کند. 
وثیقه گذاشتن منابع طبیعی در مقابل شرکت‌هایی که قصد سرمایه‌گذاری در آنها را دارند، امر عجیبی نیست اما تفسیر رایج از قانون نفت که مقرر می‌دارد «منابع و صنعت نفت ایران ملی است»، این است که وثیقه گذاشتن منابع نفتی، مجاز نیست چرا که این منابع، سرمایه‌های‌ ملی هستند و مالکیت آنها نیز باید متعلق به دولت باشد. لذا خارجی نمی‌تواند مالک نفتی که در زیر زمین است باشد. در چنین شرایطی راه‌حل چیست؟ پاسخ رایج عبارت است از «بیع متقابل». مفهوم بیع متقابل به ساده‌ترین صورت این است که سرمایه‌گذار خارجی، وسایل و امکانات تولید (یا همان استخراج نفت) را فراهم می‌سازد و در مقابل، دولت میزبان متعهد می‌شود که از عواید همان تولیدات تعهدات خود در مقابل سرمایه‌گذار خارجی را ایفا کند. اما آیا این وثیقه است؟

چرا کاهش قیمت نفت همچنان ادامه دارد؟

^{کاهش قیمت نفت همچنان در صدر اخبار اقتصادی جهان قرار دارد. این کاهش، بنزین ارزان را برای جایگاه-های سوخت در آمریکا به ارمغان آورده، اما برای کشورهای تولیدکننده نفت نظیر ایران و روسیه و ونزوئلا خوشایند نبوده است. 
اما چرا قیمت نفت همچنان در حال کاهش است؟ قیمت هر بشکه نفت در ژوئن 2014 حدود 115 دلار بوده اما از ابتدای سال 2015 این قیمت به نصف رسیده و به کمتر از 49 دلار تنزل یافته است.}

 

 

^{قیمت نفت از سال 1987 تا 23 ژانویه 2015 - اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA)}

 

^{پیشی گرفتن عرضه از تقاضا}

^{قیمت بالای نفت در سال های گذشته، شرکت های آمریکایی و کانادایی را به حفاری برای استخراج از منابع جدید و دشوار نفتی (نفت رستی (shale oil) در شمال داکوتا و ماسه های نفتی (oil sands) در آلبرتا) ترغیب نمود. از سوی دیگر، طی سال گذشته، به دلیل کاهش رشد اقتصادی و بکارگیری راهکارهای مصرف بهینه انرژی، تقاضا برای نفت در اروپا، آسیا و آمریکا رو به کاهش گرایید.}  

9 گام رهایی اقتصاد از وابستگی به نفت

 

رضا شیوا، رییس شورای رقابت و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، معتقد است:"به طور کلی رفتار مصرفی افراد و طبقات اجتماعی و همچنین دولت هایی که بخش اعظم درآمدشان، حاصل فعالیت مولد خودشان نیست با بریز و پاش های بسیار همراه است. بنابراین استفاده از درآمدهای نفتی عمدتا برای نیازهای مصرفی بوده است، کشوری که نتواند نیازهای مصرفی خودش را تولید و مجبور باشد از منابع طبیعی خودش استفاده کند، کشوری ناتوان است و از سوی دیگر این امر عادات مصرفی جامعه را شکل داده است و تغییر این الگوی مصرفی مستلزم زمان است."

در ادامه مشروح گفت‌وگوی شیوا تقدیم می‌شود:

 آقای دکتر همان طور که مستحضرید نفت‌ از جمله عوامل بسیار مهم در توسعه اقتصادی کشورها بوده است. همین مسئله سبب شده از سالیان قبل تاکنون ایده استقلال اقتصاد از نفت یا همان اقتصاد بدون‌ نفت‌ توسط اقتصاددانان و به ویژه سیاست مداران مطرح شود. این مسئله در کشور ما علی رغم تمام فراز و نشیب های به وجود آمده به ویژه در سال های بعد از انقلاب هنوز محقق نشده است. تحلیلحضرتعالی در این خصوص چیست؟

 این موضوع از پیچیدگی های بسیاری برخوردار است که بایستی مکانیسم آن به طور جدی مورد بررسی قرار گیرد. در کشورهایی که اقدام به فروش ثروت ملی خود می کنند موارد زیر اجتناب ناپذیر است. به طور کلی رفتار مصرفی افراد و طبقات اجتماعی و همچنین دولت هایی که بخش اعظم درآمدشان، حاصل فعالیت مولد خودشان نیست اقدام به بریز و پاش های بسیار می کنند. بنابراین استفاده از درآمدهای نفتی عمدتا برای نیازهای مصرفی بوده است، کشوری که نتواند نیازهای مصرفی خودش را تولید و مجبور باشد از منابع طبیعی خودش استفاده کند، کشوری ناتوان است و از سوی دیگر این امر عادات مصرفی جامعه را شکل داده است و تغییر این الگوی مصرفی مستلزم زمان است. فروش ثروت های ملی درآمدهای بالایی را به جامعه تزریق می کند که چون قدرت تولیدی جامعه قادر به پاسخگویی تقاضای حاصل از فروش نفت  نیست سریع‌ترین راه برای جواب‌گویی به افزایش تقاضا برای کالا و در نتیجه قیمت، استفاده از واردات است، زیرا تولید فرآیندی زمان‌بر است لذا این درآمدها صرف واردات بی رویه می شود.

درآمد3ماهه‌اپل بیش‌از درآمدسالانه‌نفت‌ایران

 

^{هیچ شرکتی در جهان تاکنون به اندازه اپل در یک دوره سه ماهه تا این حد درآمد نداشته است: 18 میلیارد دلار سود تنها در سه ماه پایانی سال 2014. این نخستین بار است که یک کنسرن تکنولوژی، کنسرن‌های بزرگ انرژی را پشت سر می‌گذارد.}

به گزارش دویچه وله، اگر یک دسته اسکناس ۱۰۰ دلاری از جیب تیم کوک، مدیر عامل شرکت اپل به زمین بیفتد، در چند ثانیه‌ای که رئیس خم می‌شود تا دسته اسکناس را بردارد، کنسرن او، اپل بیش از هزار دلار درآمد داشته است.
 
روزهای پایانی سال ۲۰۱۴ روزهای به یادماندنی‌ای برای شرکت اپل خواهند بود؛ فروش بالای آیفون ۶ در روزهای منتهی به کریسمس، رکورد تازه‌ای را برای این کنسرن به ارمغان آورده است. اپل با سود ۱۸ میلیارد دلاری در سه ماه‌ی آخر سال ۲۰۱۴، رکوردی بی‌سابقه را به ثبت رساند که تاکنون هیچ شرکتی در یک سه ماهه به آن نرسیده است؛ یعنی ۱۹۵ میلیون دلار در روز، ۱ . ۸ میلیون دلار در ساعت، تقریبا ۱۳۶ هزار دلار در دقیقه و ۲۶۴ دلار در هر ثانیه.
 
درآمد اپل در سه ماهه سال گذشته ۶ / ۷۴ میلیارد دلار بود یعنی رشدی بیش از ۳۰ درصد نسبت به سال پیش از آن.

شاید مقایسه فروش محصولات اپل از جمله آیفون با فروش نفت ایران در سال گذشته جالب باشد. بنا بر گزارش بانک مرکزی ایران، در سال ۱۳۹۲ مجموع درآمدهای نفتی ایران ۶۴ میلیارد و ۷۸۹ میلیون دلار بوده است.

دولت‌یازدهم 83میلیارددلارنفت‌‌فروخت

 

^{دولت یازدهم از شهریور 92 تا پایان دی‌ماه 93 حدود 83 میلیارد دلار نفت خام، گاز، فرآورده نفتی و میعانات گازی فروخت.}

 آمارهای رسمی بانک مرکزی نشان می‌دهد، دولت یازدهم در شش‌ماهه دوم سال گذشته که به‌طور رسمی مسند امور را به‌عهده داشت، 34 میلیارد و 428 میلیون دلار درآمد از محل فروش نفت خام، فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی، مایعات و میعانات گازی داشته است.

بنا بر این گزارش، درآمد دولت یازدهم از محل فروش نفت خام، فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی، مایعات و میعانات گازی در شش‌ماهه اول سال 93 نیز به 33 میلیارد و 631 میلیون دلار رسید. به این ترتیب طی یک سال مجموع درآمد دولت از فروش نفت و گاز و فرآورده به 68 میلیارد و 59 میلیون دلار رسیده است.

در حالی قیمت نفت در سال گذشته و شش‌ماهه اول سال جاری بیش از 100 دلار در هر بشکه بوده است که از اواخر شهریور ماه روند نزولی قیمت نفت آغاز شد و متوسط قیمت نفت ما در ماه‌های مهر و آبان امسال حدود 20 درصد کاهش یافت و به 75 تا 95 دلار رسید.

آیا نفت 25 دلاری هم برای ایران قابل تحمل است؟

 

 

^{در خبرها آمده بود که حتی در صورت کاهش قیمت نفت به 25 دلار در هربشکه، بازهم اوپک تولید خود را کاهش نخواهد داد. ار سوی دیگر، صندوق بین المللی پول (IMF) و بانک جهانی نیز در گزارش های اخیر خود در مورد چشم انداز اقتصاد جهان در سال 2015، چشم انداز رشد را کاهش داده اند. این می تواند به این معنا باشد که قیمت های نفت همچنان پایین باقی خواهند ماند. اما چنین قیمت های پایینی تا چه اندازه برای ایران قابل تحول است؟
 اوپک روزانه حدود 30 میلیون بشکه نفت تولید کرده و این میزان را تغییر نداده است. نمودار ذیل تغییرات در تولید نفت اوپک و روند قیمت نفت خام برنت در سال گذشته را نشان می دهد.}

ستاری: آینده از آن فناوری است نه چاه نفت

سورنا ستاری‌فر در مراسم تجلیل از فروشندگان و تولیدکنندگان برتر صنایع دستی با اشاره به اینکه ما یک مشکل فرهنگی جدی داریم، گفت: این مشکل به نفت و اخلاق نفتی برمی‌گردد. پول حاصل از نفت در جیب ماست، پس دغدغه توجه به صادرات غیرنفتی و پرورش فکر و اندیشه را نداریم. این مسئله بلای جان ما شده است.

 

معاون علمی رئیس جمهور افزود: ما دانشگاه نفتی داریم که تمام پول خود را از دولت می‌گیرد تا فارغ‌التحصیلان آن، کارمندان دولت شوند. این همان چیزی است که در اقتصاد به عنوان «نفرین منابع» می‌شناسیم.

 

وی در ادامه بیان کرد: ما مدیران نفتی فکر می‌کنیم اگر پست‌مان را از دست دهیم، می‌میریم. این شرایط زندگی کردن در کشوری است که مغز پایه اقتصاد نباشد و آدم‌ها به درآمد حاصله از فروش نفت فکر کنند، در نتیجه نوآوری‌های خود را از دست می‌دهند و بچه‌هایی تربیت می‌کنند که کارمند دولت باشند؛ به جای آنکه به کارآفرینی بپردازند.

 

ستاری‌فر به نقش دانش در توسعه صنایع دستی اشاره و بیان کرد: من شنیده‌ام که سفالگران لالجین به خاطر وجود سُرب در لعاب‌شان، نمی‌توانند کارهای خود را صادر کنند. این مشکل راه‌حل دارد. ما با شناسنامه‌دار کردن آثار خود با روش‌های مدرن، استانداردسازی، تشخیص سلیقه مخاطب، برندسازی، ایجاد بانک اطلاعاتی از استان‌ها و مشاهیر و شبکه‌سازی کردن می‌توانیم به ارتقای کیفیت و رشد صادرات خود در بخش صنایع دستی فکر کنیم.

تصمیم حکام جدید عربستان

^{کاملا طبیعی است که قیمت نفت در سرنوشت اقتصادی کشورهای منطقه تاثیر دارد و همه کشورهای عضو اوپک در هر صورت بخشی از منابع مالی کشورشان را از طریق فروش نفت به دست می آورند پس قیمت نفت می تواند بر وضعیت آنها نیز تاثیرگذار باشد.}

 

^{باید گفت قیمت نفت می تواند به دو عامل بستگی داشته باشد؛ 1- تصمیماتی که دولت ها در رابطه با سیاست های نفتی اتخاذ می کنند، 2- عرضه و تقاضایی که در سطح بین المللی وجود دارد. در این راستا متاسفانه کشورعربستان به دلیل روندی که در رابطه با عرضه نفت و دخالت های غیرعقلایی که در پیش گرفت، موجب شد تا قیمت نفت بیش از آنچه تصور می شد کاهش پیدا کرده و از 100 دلار به 40 دلار برسد. اگرچه دولت عربستان خود ضربه هایی نیز خورد و به اصطلاح دود این امر به چشم خودش هم رفت اما دیگران را نیز متضرر کرد. بر این اساس فوت ملک عبدا... و تغییر وضعیت حاکمیتی این کشور موجب شد شوکی به قیمت نفت وارد شود. حال باید منتظر ماند و مشاهده کرد تصمیم گیرندگان جدید عربستان چه رویکردی را دنبال خواهند اگر پیرو همان سیاست های گذشته باشد که نمی توان انتظار داشت تغییر ملموسی در این مسیر رخ دهد. آنچه مسلم است اینکه ایران نباید اعتنایی به احتمالات داشته باشد لذا مطمئن ترین راه آن است که تلاش نماید وابستگی خود را به نفت کم کند. به عبارت دیگر همانطور که امسال وابستگی به درآمدهای نفتی به سطح 30 درصد کاهش پیدا کرد اگر از این مقدار نیز کمتر شود، می توان امیدوار بود که دیگر کشور نگران بازی های منطقه ای و فرامنطقه ای نخواهد بود}

همه آنچه باید در مورد اوپک بدانید

 

^{مدیریت نفت: از زمان کشف نفت در پنسیلوانیای آمریکا در سال 1859 ، مدیریت صنعت نفت مراحل زیادی را گذرانده است. از همان ابتدا فعالیت​های حوزه نفت به دو بخش بالادستی ( اکتشاف و استخراج ) و پایین دستی ( حمل و نقل ، پالایش و بازاریابی ) تقسیم می​شد . مدیریت بخش های مختلف صنعت نفت در طول زمان در اثر عواملی مانند مزیت تکنولوژیکی، سرمایه گذاری، حقوق انحصاری، کارآفرینی، ریسک پذیری و موقعیت منطقه ای تغییر کرده است. اولین مرحله از مدیریت صنعت نفت در آمریکا شکل گرفت شد. بخش بالادستی توسط گروهی از تولید کنندگان سازمان نیافته اداره می​شد اما شرکت نفتی استاندارد، انحصار بخش پایین دستی نفت را در اختیار داشت. مرحله بعدی مدیریت صنعت نفت زمانی پیش آمد که شرکت نفتی استاندارد در صحنه بین المللی با رقیبان قدرتمندی مانند شل از بریتانیا و رویال داچ از هلند مواجه شد. هرچند تلاش شرکت استاندارد برای یک ائتلاف بین المللی ناکام ماند اما دو شرکت اروپایی در هم ادغام شدند . در مرحله سوم شرکت استاندارد به خاطر قوانین ضد انحصار در آمریکا به پنج شرکت کوچک تر تجزیه شد . چهارمین مرحله از مدیریت صنعت نفت همراه شد با تجربه کردن وابستگی شدید به نفت توسط کشورهای اروپایی در جریان جنگ جهانی اول ؛ به همین دلیل این کشورها ضرورت ایجاد صنعت نفت مستقل برای خود را احساس کردند و این موجب ایجاد شرکت های ملی نفت شد .}

 

^{مباحثی که از سال 1960 و در زمان تاسیس سازمان کشورهای صادر کننده نفت ( اوپک ) در مورد ضرورت ، تکالیف و قدرت این سازمان شکل گرفته بود ؛ هنوز هم بعد از گذشت پنجاه سال ادامه دارد. گروهی از تحلیلگران معتقدند که ونزوئلا در تاسیس این سازمان نقش اصلی را بر عهده داشت اما گروهی دیگر از تحلیلگران عقیده دارند تاسیس اوپک ریشه در مسائل ژئوپولیتیک خاورمیانه داشت. اما در این مورد که کاهش قیمت نفت اصلی ترین عامل تاسیس این سازمان بود همه توافق دارند.}

اصرار دولت بر نفت 72 دلاری

 

^{رئیس سازمان مدیریت و برنامه کشور با بیان اینکه تمایلی به تغییر نرخ 72 دلاری در بودجه 94 نداریم بر عدم افزایش نرخ های مالیاتی تاکید کرد و گفت:نمی خواهیم با حذف یارانه برخی افراد،نارضایتی در جامعه ایجاد شود.}

محمدباقر نوبخت ضمن حضور در گفت وگوی ویژه خبری یکشنبه شب شبکه دوم سیما به ایراد توضیحاتی درباره لایحه بودجه94 پرداخت.

وی با بیان اینکه بودجه سال آینده بر مبنای مصارف و منابع و در چارچوب اهداف برنامه پنجم و سیاست های اقتصاد مقاومتی تنظیم شده است، گفت: از محل درآمدهای مالیاتی، نفت و واگذاری دارایی های مالی درآمدهای بودجه در نظر گرفته شده است.

* نرخ های مالیاتی سال 94 بالا نمی رود

نوبخت ادامه داد: ضرایب و نرخ های مالیاتی در سال آینده بالا نمی رود بلکه با سازوکارهای تعیین شده منابع جدید مالیاتی با شناخت از پایه مالیاتی خواهیم داشت.

65درصد درآمد‌دولت وابسته به‌نفت است

 

^{دانش جعفری با بیان اینکه اگر دولت‌مردان در مدیریت اقتصاد درست عمل کنند آثار تحریم‌ها به حداقل می‌رسد، گفت: برای مثال وابستگی به واردات غذا و دارو و بالا بودن مخارج دولت به‌دلیل عدم درایت اقتصادی سبب اثرگذاری تحریم‌ها شده است.}

داوود دانش جعفری در گفت‌وگو یی با بیان اینکه اقتصاد مقاومتی می‌تواند کشور را از وضعیت وابستگی به درآمدهای نفتی و آسیب پذیری در برابر تحریم‌ها نجات دهد تصریح کرد تحریم مشکل اصلی اقتصاد ایران نیست. به‌عقیده وی اگر دولت‌مردان در مدیریت اقتصادی و سیاست گذاری به‌درستی عمل نمایند، می‌توانند آثار تحریم‌ها را به حداقل برسانند.

مشروح دیدگاه‌های وزیر اقتصاد دولت نهم و مشاور عالی وزیر بهداشت در دولت یازدهم در رابطه با اقتصاد مقاومتی، وابستگی به درآمد نفتی و تحریم‌ها را در ادامه می‌خوانید:

دولت ها امانتدار ثروت ملی نیستند

 

^{علی دادپی/ اقتصاددان}

^{علی دادپی استاد دانشگاه کلایتون آمریکا در مورد اظهارنظر محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت یازدهم که قاطعانه از امکان اداره کشور بدون نفت گفته بود، می‌گوید این امر امکان‌پذیر است اما در عالم نظر. از دید او دولت و شرکت‌های دولتی در حال حاضر بیش از آنچه تصور می‌شود به نفت وابسته‌اند و امکان ادامه حیات بدون نفت را ندارند.}

^■■■

^{‌سخنگوی دولت چندی قبل در یک اظهارنظر اعلام کرد می‌توان کشور را بدون نفت اداره کرد. این اظهارنظر را چطور ارزیابی می‌کنید؟}

^{واقعیت این است که از جنبه نظری، امکان اداره کشور بدون درآمدهای نفتی وجود دارد. در این گزاره شکی نیست اما آیا از نظر عملی هم چنین امکانی وجود دارد؟ آن هم در حالی که شرکت‌های دولتی هیچ گونه درآمدزایی ندارند و هزینه‌زا هستند؟ علاوه بر این در کشور ما نظام بازار وجود ندارد که بتواند سیگنال‌های قیمتی درست ایجاد کند و بر اساس آن سیگنال‌ها اقتصاد مسیر خود را مشخص کند. بگذارید باز هم تاکید کنم از نظر تئوریک امکان اداره کشور بدون نفت وجود دارد اما اگر ما در شرایط فعلی این حرف را می‌زنیم احتمالاً به خاطر این است که می‌خواهیم به خودمان روحیه بدهیم. ببینید اگر یک نفر به دنبال متناسب کردن اندام خود است چه باید بکند؟ باید منظم ورزش کند و تغذیه مناسب داشته باشد و قس علی هذا. یعنی او می‌تواند اندام متناسب و سالم داشته باشد اما آیا اراده و توان این کار را هم دارد؟ ما یک دهه رونق نفتی و درآمدهای بالا را با غفلت و هزینه‌کرد تمام درآمدها سپری کرده‌ایم و اکنون که با وجود وابستگی و عادت به این ولخرجی درآمدمان کاهش یافته به فکر اداره کشور بدون نفت افتاده‌ایم. ما از این نکته غافل مانده‌ایم که الگوی مصرف انرژی در دنیا تغییر کرده است. در دهه 70 میلادی که قیمت نفت افزایش یافته بود، کشورهای جهان در جهت تغییر الگوی مصرف انرژی تلاش و هزینه زیادی کردند. برای کاهش مصرف در زمینه عایق‌سازی، بهینه‌سازی مصرف برای گرمایش و تولید وسایلی که مصرف کمتر و بازدهی بیشتری داشته باشند، هزینه زیادی شد. حتی برای تحقیق و توسعه در این حوزه نیز سرمایه‌گذاری هنگفتی شد. در نتیجه تقاضای کشورهای توسعه‌یافته کاهش پیدا کرد و حتی در دوره‌های ارزانی نفت نیز دیگر خبری از آن ریخت‌وپاش‌ها و مصرف‌های بالا نشد.}