آیا سازمان احیا می شود؟/از نفس انداختن سازمانی که برنامه های توسعه را به نگارش درآورد

^{از زمانی که محمد باقر نوبخت نماینده ادوار مجلس و دوست و یاور حسن روحانی و نزدیکترین فرد به حلقه ریاست جمهوری ، زمامدار و سکاندار سازمان منحله  مدیریت و برنامه ریزی شد ،امید می رفت که احیایی در خور این سازمان، اتفاق افتد. چرا که بنا به گفته وی شاید بتوان معدود اداره دولتی در دنیا را سراغ گرفت که شعار انتخاباتی رییس جمهورش، احیای آن باشد و این نشان از جایگاه و اهمیت سازمان مدیریت و برنامه ریزی در ایران دارد. سازمانی که در سال 1320 برای مدیریت بهتر درآمدهای نفتی در کشور تاسیس شد و مقرر شد برنامه های توسعه ای برای کشور به نگارش درآورد و به صورت جامع ،وظیفه مهم توسعه در کشور راعهده دار شود.}

^{این سازمان با چنین وظیفه سنگینی به کار خود ادامه داد. هفت برنامه عمرانی در پیش از پیروزی انقلاب اسلامی وپنج برنامه بعد از پیروزی انقلاب را در کارنامه کاری خود ثبت نمود. به جز برنامه های اول و دوم بعد از انقلاب که کشور دوران جنگ را سپری می کرد و تمام منابع کشور، صرف برنامه نظامی شد، برنامه سوم توسعه نقطه عطفی در تدوین و اجرای برنامه های توسعه در کشور بود .}

^{برنامه ای که توانست تا میزان 80 درصد از اهداف تدوین شده را محقق کند و ایران را به مرحله تازه ای از توسعه وارد کند . در واقع برنامه ای بود برای توسعه همه جانبه کشور پس از 8 سال دفاع مقدس  و الحق موفق بود .}

^{با اینحال حلاوت این پیروزی دیری نپایید. نوبت به نگارش برنامه چهارم توسعه رسید.برنامه ای که با اهداف و آرمانهای بالاتر و بزرگتر و با پشتوانه ای به نام چشم انداز 20 ساله کشور که به تایید مقام معظم رهبری رسیده بود می رفت تا ایران را به کشوری توسعه یافته ،برخوردار از توان بالای فناوری و علمی، سرآمد در منطقه و با محوریت اقتصاد مبتنی بر دانایی تبدیل کند ولی  در آستانه اجرا ، دولت دچار تغییر و تحولات اساسی شد . رییس دولت وقت اعتقادی به این برنامه نداشت و اهداف آن را کوچک شمرد و وقعی به آن ننهاد. برنامه چهارم توسعه به محاق رفت و در عمل ، اجرایی نشد . نه تنها برنامه مذکور کنار گذاشته شد بلکه طی اقدامی بی سابقه و غیر مترقبه ، مهمترین نهاد برنامه ریزی و توسعه در کشور توسط رییس جمهور وقت منحل و تبدیل به یکی از معاونت های رییس جمهوری شد.}

تحلیلگران بررسی می کنند/ امکان بازگشت به دوران طلایی اقتصاد با حضور سازمان مدیریت ممکن است؟

^{توافق نامه لوزان در کنار بازگشت نهادهای تصمیم ساز مانند سازمان مدیریت و برنامه ریزی امکانات تازه ای را پیش روی اقتصاد ایران قرار داده است.  مرداد سال 86، 20 روز بعد از تاریخی که سازمان مدیریت و برنامه ریزی منحل شد، نشریه برنامه سازمان مدیریت گزارشی از دلایل انحلال این سازمان منتشر کرد. دلایلی که شامل تفکیک نشدن وظایف راهبردی و غیرراهبردی، نبود سازماندهی و ساختار تشکیلات و وظایف مازاد این نهاد در اثر 9 بار تحول ساختاری این سازمان پس از انقلاب تا سال 1385، ضعف تعامل علمی و بهره‌گیری نامناسب از فناوری مناسب، حاکمیت روح انفصال و ضعف انسجام، تناسب نداشتن نیروی انسانی، نبود فرآیند کنترل خروجی‌های سازمان، مشخص نبودن جایگاه و نقش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در نظام اداری و اجرایی کشور، نبود تناسب تشکیلات با مفاد برنامه‌های توسعه و کاهش شفافیت و ارتباطات باز با سایر دستگاه‌ها مهم‌ترین علل تغییر ساختار سازمان مدیریت به اذعان این سازمان می شد.}

سازمان برنامه به چه سمنی می رود؟

 

^{علینقی مشایخی/ اقتصاددان}

<sup>احیای سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی با توجه به نقش کلیدی که در ارتقای مدیریت کشور می‌تواند ایفا کند، دارای اهمیت بسیاری است. انحلال این سازمان طی سال‌های اخیر نشان داد عملکرد مدیریت کشور به لحاظ تورم، رشد منفی اقتصادی، نرخ بیکاری بالا، و اشتغال ناچیز ایجادشده به‌‌رغم درآمدهای نفتی بسیار زیاد و بی‌سابقه بدون وجود یک سازمان متفکر و موثر بسیار بد و تاسف‌انگیز بود.

700 میلیارد دلار درآمد نفت طی هشت سال اگر عاقلانه و با فکر و برنامه مصرف می‌شد می‌توانست تحولی بزرگ و مثبت در توسعه اقتصادی ایران و تقویت توان تولیدی کشور به وجود آورد. ولی افسوس که آن درآمد هنگفت مصرف شد و جز درماندگی صنایع و بیکاری و تورم ارمغانی نداشت. یکی از علل اصلی این نتایج تاسف‌آمیز را باید در فقدان یک مرکز فکری و علمی برای سیاستگذاری و برنامه‌ریزی و تصمیمات خلق‌الساعه و بی‌حساب و کتاب جست‌وجو کرد.</sup>

دو آزمون بزرگ سازمان مدیریت

پرویز خسروشاهی
تبدیل شدن احیای یک سازمان اداری به شعار انتخاباتی، در دنیا کم‌نظیر و شاید هم بی‌نظیر باشد، اما این اتفاق درباره سازمان برنامه در انتخابات سال 92 ایران روی داد. دست‌اندرکاران احیای این سازمان نباید از ارزش و اهمیت واقعیت مذکور غفلت کنند. از زمان مطرح شدن این شعار و پیگیری تحقق آن در رسانه‌ها، حتی بسیاری از مردم عادی که قبلا اسم این سازمان را نیز نشنیده‌ بودند تصور می‌کردند با احیای سازمان مدیریت جلوی بسیاری از بی‌انضباطی‌های مالی گرفته خواهد شد. نحوه عملکرد سازمان در احیای خود و همچنین تهیه برنامه ششم، دو آزمون مهم و بزرگ پیش‌روی سازمان برنامه در این زمینه به‌شمار می‌رود.
در ارتباط با ساختار سازمانی شواهد حکایت از عدم تغییر نگاه و درس نیاموختن از گذشته دارد. اخیرا سازمان مدیریت نمودار سازمانی پیشنهادی خود را منتشر کرده است. ارزیابی این ساختار و اظهارنظر درباره آن بدون ارائه شرح وظایف سازمان در وضعیت جدید، بسیار دشوار است. قاعدتا قبل از نمودار سازمانی باید شرح وظایف سازمان ارائه می‌شد، اما از همین نمودار ارائه شده می‌توان کلیات وظایفی را که سازمان برای خود در نظر گرفته حدس زد. ظاهرا وظایف موجود سازمان بدون تغییر فرض شده و برخی دیگر از وظایف نیز به آن اضافه‌شده و بر آن اساس نمودار سازمانی تدوین گردیده است. در‌صورتی‌که به واقع چنین باشد، باید گفت این وظایف با ده‌ها برابر ساختار پیشنهادی نیز قابل پاسخ دادن نیست. به‌نظر می‌رسد سازمان برنامه قصد دارد به‌جای راهبری توسعه، به مدیریت و ریاست توسعه بپردازد و ظاهرا خود را برای برنامه‌ریزی از نوع جامع آماده می‌کند. کشور ما از دهه 20 شمسی تاکنون رسما 10 برنامه عمرانی یا توسعه را تجربه کرده است.

بررسی چارت جدید سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در گفت‌وگو با اسفندیار جهانگرد

^{اسفندیار جهانگرد روزگاری برای تنظیم برنامه سوم و چهارم توسعه در سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی حضور داشت. پس از انحلال سازمان برنامه در دوره اول ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، به ساختمان دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه آمد و از آن روزها تاکنون به تدریس مشغول است. سازمان برنامه را در شکل قدیم خوب می‌شناسد و معتقد است چارت جدید سازمان برنامه چندان چنگی به دل نمی‌زند. سازمان برنامه از نظر جهانگرد باید متناسب با نیازهای امروز باشد و چابکی در این چارت جدید دیده نمی‌شود. معتقد است نه نشانی از راهبرد توسعه پایدار در این ساختار جدید دیده می‌شود و نه به مبانی دانایی‌محوری توجه شده است. تمرکز‌زدایی در امر برنامه‌ریزی توسعه را نیز مورد توجه قرار می‌دهد و می‌گوید از نظر سازمان برنامه فعلی ظاهراً همه اینها به فراموشی سپرده شده است.}

^■■■

 ^{ساختار سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور در شکل پس از احیا اعلام شده است. وضعیت کلی حاکم بر این سازمان در شکل جدید را چگونه ارزیابی می‌کنید؟}

 ^{برای اداره امور کشور تصمیمات متعدد و مختلفی باید اتخاذ شود. این تصمیمات مبنای اقدامات عملی است که در جهت اداره امور جامعه صورت می‌گیرد. در نتیجه کیفیت اداره امور جامعه به کیفیت تصمیماتی بستگی دارد که برای تنظیم آن امور اتخاذ می‌شود. کیفیت تصمیمات، علاوه بر توان و قابلیت تصمیم‌گیران به سازماندهی تصمیم‌گیری یا نظام تصمیم‌گیری وابسته است. نظام تصمیم‌گیری، نقش و وظایف نهادهای موجود در یک مجموعه و ارتباط آنها با یکدیگر را در فرآیند تصمیم‌گیری برای اتخاذ تصمیمات مختلف تعیین می‌کند.}

ناصر فکوهی :فساد مالی، نتیجه ای روشن از انحلال سازمان برنامه و بودجه

      آقای دکتر، شما تا چه حد با افشاگریهای متعدد اخیر با موضوع فساد موافقید و آن را به مصلحت می دانید؟

 

اصولا من زیاد با این شیوه های «افشا گری» موافق نیستم. این روش ها البته صرفا در ایران وجود ندارند و در رسانه های جهان ما با نوعی  ادبیات «افشاگری» یا ماجراهای «رسوایی» سروکار داریم که  بیشتر خاص  روزنامه ها و نشریات «زرد»  است. این امر را باید از آنچه در دنیا به آن «روزنامه نگاری پژوهش گرانه» (investigation) می نامند جدا کرد. در این گونه از  رسانه ها، پیش از آنکه  مطلبی منتشر شود، تحقیقات مفصلی انجام می گیرد و مسائل کاملا روشن و  با مدارک در نزد  رسانه موجودند؛ بنابراین  ما با مسائلی مثل «شایعه پراکنی» و  بازی های سیاسی فاصله زیادی داریم.  اما در کشور ما متاسفانه سیاست زدگی  بسیار  گسترده ای که در همه زمینه ها وجود دارد، بهترین زمینه ها را به شایعه پراکنی ها، توهین ها و  روش های «لو دادن» ، «مچ گیری»، «افشا گری» و غیره می دهند. به صورتی که امروز دیگر  نخبگان جامعه ما نیز از  دانشگاهیان گرفته تا روشنفکران، در  شیوه های  سخن گفتن و  رو در رو شدن با یکدیگر به دنبال «مچ گیری» هستند. مثلا نگاه کنید به آنچه به نام «نقد» های فکری نوشته می شوند و در آنها هدف یا فضل فروشی است یا تخریب و یا تکریم طرف مقابل. در این شرایط فکر نمی کنم  این گونه «افشا گری ها» هیچ تاثیری جز  پایین تر بردن سطح اعتماد در جامعه را داشته باشد. هم اعتماد جامعه به دولتمردان و مسئولان و هم اعتماد مسئولان نسبت به شهروندان. راه حل درست، «افشا گری» نیست، بلکه آن است که هم  مردم تلاش کنند  خود را به تدریج از فساد و  وسوسه شدن برای  به دست آوردن پول های ساده و بی زحمت و تن دادن به هر کاری صرفا برای به دست آوردن مال و مقام  جدا شوند و هم مسئولان کار خود را به درستی انجام دهند: اگر عدالت درست اجرا شود و  به جای نمایش دادن ها و شعار ها، اقدامات عملی و  قانع کننده انجام بدهیم، مطمئنا  به نتایج بسیار بهتری از «افشا گری» ها می رسیم.   

کارشناسان نظر می دهند: سازمان برنامه به چه کار اقتصاد ایران می آید؟

^{سازمان مدیریت و برنامه ریزی، همواره نهادی به شمار می آمده که با رشد درآمدهای ارزی کشور به حاشیه کشیده شده و اکنون قرار است پس از احیای مجدد بار دیگر وظایفش را اجرایی کند. برای بررسی بهتر وظایف این سازمان و همچنین فرد مورد نظر برای ریاست این سازمان در دوره جدید خبرگزاری خبرآنلاین با فعالان بخش خصوصی،گفتگو کرده و از آنها در خصوص ویژگی های رئیس آینده این سازمان سوالاتی را مطرح کرده است.}

^{سازمان رئیس مقتدر می خواهد}

^{محمد مهدی راسخ/  رئیس کمیسیون امور اجتماعی و تشکل ها اتاق بازرگانی}

^{از دیدگاه من ریاست سازمان برنامه باید به کسی داده شود که اولا از نظر تحصیلات سابقه درخشانی داشته باشد و در رشته اقتصاد یا برنامه ریزی به خصوص در اقتصاد تحصیلات آکادمیک داشته باشد. نکته دوم اینکه از تجربه کافی برخوردار باشد و حداقل 25 سال سابقه کار در مسائل مختلف کشور داشته باشد. از سوی دیگر این فرد باید اشراف کاملی به برنامه ریزی های کلان در کشور و سازمان دهی کارآمد داشته باشد. رئیس منتخب قاعدتا باید شخصیتی در حد معاون و وزیر کشور داشته باشد. به صراحت عنوان می کنم که آقای نیلی می توانند گزینه مناسبی برای ریاست سازمان برنامه باشند زیرا ایشان هم تحصیلات خوبی در زمینه اقتصاد دارند و هم تجربه بسیار درخشانی در سازمان برنامه و بودجه داشته اند و از دیدگاه من فردی شایسته برای به کرسی نشستن در این سمت به حساب می آیند.}

سعید لیلاز: بود و نبود سازمان برنامه در اقتصاد ایران بی اهمیت است

^{پس از انحلال این سازمان و تبدیل آن به دو معاونت در دولت محمد احمدی نژاد، دولت تدبیر و امید احیا سازمان را یکی از اولویت های مهم خودش اعلام کرده بود. این در حالی است که در ابتدای ترین روزهای حضور دولت حسن روحانی، زمزمه​های احیاء این سازمان به گوش می​رسید و در نهایت در 19 آبان 1393 با دستور رئیس جمهور و تصویب هیات وزیران با ادغام دو معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی و توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس جمهور، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور احیا شد. سعید لیلاز، تحلیل گر اقتصادی بر این باور است که بود و نبود سازمان مدیریت و برنامه ریزی تفاوت چشمگیر و روشنی در سمت و سوی دولت و عملکرد کمی و کیفی اقتصاد کشور نسبت به سایر کشورهای دیگر ندارد. گفت وگوی لیلاز در خصوص جزئیات احیا سازمان برنامه با خبرگزاری خبرآنلاین را در ادامه می خوانید.}

^{احیا سازمان مدیریت و برنامه ریزی چه تاثیری بر روند حرکتی اقتصاد کشور می​گذارد؟}

^{تجربه اقتصاد و مدیریت اقتصاد ایران در 70 سالی که از تاسیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی و دوره​های کوتاه مدت انحلال این سازمان نشان می​دهد که بود و نبود سازمان مدیریت تفاوت چشمگیر و روشنی در سمت و سوی دولت و عملکرد کمی و کیفی اقتصاد کشور نسبت به سایر کشورهای دیگر ندارد. همانطور که تاریخ نشان می​دهد این سازمان بارها منحل شده است و برای چندمین بار است که منحل و بعد از گذر زمان دوباره احیا می شود.}

^{از سوی دیگر آمارها نشان می دهند که در پایان این 70 سال متوسط رشد اقتصاد ایران با متوسط رشدی که مثلا در ترکیه اتفاق افتاده تفاوت چندانی نکرده است با این تفاوت که کشور ما دارای ذخایر بی شمار نفتی است و ترکیه از این ذخایر بی نصیب است. بنابراین از دیدگاه من شرایط اقتصادی کشور حتی با وجود چنین سازمانی تغییر محسوسی نخواهد کرد و خیلی هم با کشورهای دیگر متفاوت عمل نخواهیم کرد و متوسط رشد اقتصادی کشور معادل آن چیزی بوده که در تمام دنیا به وقوع پیوسته است و شاهد رشد عجیب و غریبی نبوده ایم.}

احیای سازمان برنامه به اقتصاد ایران امید می دهد

^{سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور پس از چندین سال توقف بازهم به چرخه اقتصاد کشور باز گشته است. انحلال سازمان طی سال های گذشته آسیب های بسیاری به فعالیت های اقتصادی وارد کرده بود. در غیاب سازمان مدیریت و برنامه ریزی 700 میلیارد دلار درآمدهای نفتی طی 8 سال به شیوه ای هزینه شد که رشد اقتصادی منفی 6.8 درصدی را برای کشور به ارمغان آورد درحالی که براساس سند چشم انداز رشد اقتصادی کشور در پایان دوران دولت احمدی نژاد باید به رقمی نزدیک به 10 درصد می رسد و همزمان نرخ تورم به زیر 10 درصد کاهش می یافت ولی در نهایت تورم 41 درصدی برای اقتصاد کشور رقم خورد.}

^{احیای سازمان مدیریت و برنامه ریزی در شرایطی رقم می رود که اقتصاد کشور چشم به آینده دوخته است. پیش از این نیز رئیس جمهور در سخنرانی های انتخاباتی و همچنین گفت و گوهای تلویزیونی بارها به احیایی سازمان برنامه اشاره کرده بود. در حال حاضر سازمان برنامه وارد چرخه اجرایی کشور شده است ولی همچنان نگرانی هایی در مورد آینده وجود دارد.}