سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی: چگونه، چقدر و کجا؟

 

 

 

 

 

 

 

^{در دهه‌های اخیر کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای نوظهور توجه ویژه‌ای به مقوله سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به عنوان بستری برای توسعه اقتصادی، رشد درآمد و اشتغال معطوف داشته‌اند و آن هم به دلیل اثر بسیار مهمی است که بر فضای اقتصاد یک کشور می‌گذارد. از همین رو کشورها تلاش می‌کنند با اتخاذ سیاست‌هایی که موجب افزایش سرمایه‌گذاری خارجی می‌شود، به رونق اقتصادی کمک کنند. سیاست درهای باز یکی از مواردی است که به طور مستقیم این هدف را دنبال می‌کند. اما برخی بر این باورند که تصمیم‌گیری درباره نحوه و میزان مشارکت سرمایه‌های خارجی در اقتصاد چندان آسان نیست چرا که ممکن است سرمایه‌های داخلی نیز برای انجام پروژه‌ها وجود داشته باشند و این نگرانی پیش آید که با بهره‌گیری از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بخشی از سرمایه‌های داخلی چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی بیکار بماند. این مساله به ویژه در اقتصادهایی که دولت در آنها نقش پررنگ‌تری ایفا می‌کند، بیشتر به چشم می‌خورد. به عبارت دیگر اقتصاد‌های دولتی تمایل کمتری به استفاده از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی دارند و از کوچک‌ کردن اندازه دولت تا حد امکان خودداری می‌کنند. اما در هر حال این تمایل صفر هم نیست و دولت‌ها در پروژه‌هایی خاص مایلند سرمایه‌های خارجی را جذب کنند. به همین دلیل سیاستگذاران در این مورد همیشه با نوعی بده‌بستان مواجه هستند. حال قصد داریم ببینیم چه عواملی در این تصمیم‌گیری موثر هستند ولی در ابتدا به توضیح برخی نهاد‌های لازم در جذب سرمایه‌های خارجی به ویژه سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم می‌پردازیم سپس خواهیم دید اصولاً میزان بهینه ترکیب سرمایه‌های داخلی و خارجی در یک اقتصاد برای دستیابی به حداکثر رشد و توسعه چقدر باید باشد.}

تئوری های عدالت اقتصادی

 

 

برای دست‌یافتن به تئوری یکپارچه‌ای از عدالت اقتصادی، می‌توان چهار دسته متفاوت ارائه نمود که هم ترکیبی از رویکردهای قبلی است و هم ارزش‌های موجود (actual values) در تئوری‌های عدالت را نشان می‌دهد.¹ دسته اول، برابری و نیاز است که تئوری‌هایی را پوشش می‌دهد که دغدغه‌ی بهزیستی (well-being) فقیرترین اعضای جامعه را دارند. این جریان شامل تساوی‌طلبی (egalitarianism)، تئوری‌های قرارداد اجتماعی (social contract theory) (عمدتاً رالز²) و مارکسیسم است. اینان مروج اصل نیاز (need principle) هستند که مستلزم ارضای برابر نیازهای اساسی (basic needs) است. دسته‌ی بعدی فایده‌گرایی و خانواده‌ی اقتصاد رفاه است که شامل فایده‌گرایی، مبانی پارتو و غیاب مفهوم غبطه‌خوردن (envy concept)  می‌باشد.

آنها در بستر اخلاق نتیجه‌گرایی(consequentialisms)  رشد یافته‌اند، سنتی در فلسفه و اقتصاد که بر پیامدها و وضع نهایی (end-state) تأکید دارد؛ همچنین ارتباط وثیقی با مبانی کارایی دارند که مدافع بیشینه‌سازی مازاد (maximizing surplus) است.

نظریه‌های اقتصادی برای کنترل عرضه و تقاضا

^{مروری بر برخی از راهکارهایی که اقتصاددانان برای مدیریت عرضه و تقاضا پیشنهاد می‌دهند}

 

 

 

 

 

 

 

^{یکی از مهم‌ترین ابزارهای سیاستگذاری اقتصاددانان قیمت است. نوع برخورد با چنین ابزاری می‌تواند روند را به سمتی که مد نظر سیاستگذار است، کانالیزه کند. ابزار دیگر سیاستگذاری، کنترل عرضه و تقاضا با مکانیسم‌هایی نظیر سهمیه‌بندی تولید و مصرف است. این سهمیه‌بندی‌ها می‌تواند از طریق اعمال محدودیت‌هایی از نوع قانونگذاری یا اعطای مجوز صورت بگیرد. گاهی نیز اقتصاددانان، با تلفیق دو ابزار قیمت و سهمیه‌بندی، مکانیسم‌هایی را تعریف می‌کنند که بر اساس آنها به اهداف سیاستگذاری مورد نظر خود دست یابند. در ادامه این مطلب، ابتدا مروری بر نقش‌های قیمت در اقتصاد خواهیم داشت، سپس به برخی روش‌های استفاده از ابزار سهمیه‌بندی اشاره خواهیم کرد و در نهایت برخی ابداعات اقتصاددانان را که حاصل تلفیق قیمت و سهمیه‌بندی است توضیح خواهیم داد.}

اقتصاد سمت عرضه چه می‌گوید؟

^{ادبیات اقتصاد سمت عرضه، بر چه موضوعاتی تمرکز دارد؟}

 

 

 

 

 

 

 

 

 

^{چند سال پیش، تصمیم گرفتم درباره پیشینه اقتصاد سمت عرضه که سنگ بنای انقلاب اقتصادی ریگان در دهه 1980 بود، کتابی بنویسم. برنامه‌ای تحقیقاتی را راه‌اندازی کردم و منابع و آرشیوهای وابسته را جمع‌آوری و شروع به خواندن، نوشتن و سفر کردم. در ابتدا به یک سوال مهم باید پاسخ داده می‌شد و گرفتن جواب درست نیز بسیار دشوار بود؛ در غیر این صورت کل پروژه منحل می‌شد.}

^{سوال این چنین بود: «اقتصاد سمت عرضه به چه چیزی گفته می‌شد؟»}

IMF و بحران جهانی

^{مروری بر اقدامات انجام شده توسط IMF در بحران جهانی(1)}

 

 

 

 

 

 

^{پس از آغاز بحران اقتصادی جهان در 2007، IMF جهت گیری خود را به سمت حمایت از 188 کشور عضو معطوف کرد. در این راستا IMF قدرت وام‌دهی خود را افزایش داد و تجربیات خود در سطح کشورها را به منظور ارایه راه حل‌های سیاستی به کار گرفت. هم چنین مسئولان IMF معتقدند که اقدامات اصلاحی را که جهت پاسخ به نیازهای کشورهای آسیب دیده لازم بود طراحی و تدوین نموده‌اند. در ادامه به برخی از اقدامات انجام شده توسط IMF اشاره می‌کنیم:}

خاورمیانه و نفت / تاثیر کشف نفت بر مدرنیزاسیون اقتصادی در منطقه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

^{ابتدای قرن بیستم، نقطه‌ای حیاتی در توسعه منطقه خاورمیانه به شمار می‌رود. تا قبل از سال 1950، کشورهای خاورمیانه از پایین‌ترین سطوح توسعه اجتماعی و اقتصادی (و همچنین سیاسی) در جهان برخوردار بودند. با این حال، با کشف ذخایر بزرگ نفتی، و در پی آن بهره‌برداری و صادرات مداوم، منطقه خاورمیانه تغییرات قابل توجهی را در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی تجربه کرده است. ذخایر نفتی عظیم این منطقه (حدود 66 درصد از ذخایر جهان) به ایجاد سریع ثروت برای برخی از کشورهای نفت‌خیز منجر شده و فرآیندهای سیاسی و اقتصادی را نه‌تنها در کشورهای صادرکننده نفت، بلکه در کل منطقه تغییر داده است. در این میان، استنباط مشترکی وجود دارد مبنی بر اینکه ذخایر عظیم نفتی، از یک‌سو منجر به مدرنیزاسیون اقتصادی و رفاه شده است؛}

سرمقاله دنیای اقتصاد : تعیین نرخ ها در بازار بین بانکی

با توجه به کاهش رشد تورم، در ماه های اخیر زمزمه هایی در زمینه کاهش دستـــوری نرخ سود تسهیلات یا سپرده ها از طرف برخی مقامات دولتی یا بخش خصوصی شنیده می شود. تردیدی وجود ندارد که کاهش نرخ تورم در یک سال اخیر اثر مثبتی بر بازار پولی و بانکی کشور داشته و موجب کاهش نوسانات نرخ سود سپرده ها شده است. از طرف دیگر تاکید بانک مرکزی ایران بر عدم دخالت در تعیین نرخ برای سپرده ها و تسهیلات به خصوص در مورد عقود مشارکتی، نشان دهنده تمایل مسوولان پولی و بانکی کشور به سپردن تعیین نرخ به بازار است و بانک مرکزی در این زمینه صرفا از طریق ساز و کار عرضه و تقاضا در بازار ایفای نقش می کند.رشد نقدینگی 29 درصدی در چهارماهه اول سال نشان می دهد که به رغم عزم بانک مرکزی در جلوگیری از رشد نقدینگی که عامل اصلی رشد تورم است، نقدینگی کماکان رشد پیدا کرده است.

برابری قدرت خرید (Purchasing power parity) نوعی شاخص اقتصادیست.

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه : ^{قبل از جنگ جهانی اول،به علت تجارت آزاد و نرخ مبادله ثابت شده تحت نظام پولی طلا، سطح قیمت در بین کشورهای اصلی (از نظر اقتصادی) برابر بود . دوران جنگ جهانی اول ، این نظام پولی حذف و تجارت بین‌المللی متوقف شد و هر کشوری پول خود را برای تأمین مالی این جنگ چاپ کرد.در نتیجه، نرخ های تورم در کشورهای مختلف، روند رو به رشد پیدا کرد. از آنجایی که نسبت تبدیل بین دو ارز ملی، باید نرخی باشد که قدرت خرید آنها را برابر می کرد، بنابراین نرخ های مبادله ای که بین ارزهای مختلف وجود داشت، نرخ صحیح و واقعی نبود . پروفسور گاستاو کاسل،این بحث را مطرح کرد که حرکات نرخ مبادله، حتی اگر شناور باشد نیز از یک قانون مشخص پیروی می کند و این امکان وجود دارد که بتوان نرخ مبادله صحیح را یافت . از طرفی قدرت خرید پول به وسیله عکس سطوح قیمت عمومی ‎1/p اندازه گیری می شد. هر چه قیمت ها بالاتر باشند،قدرت خرید پول پایین تر است و برعکس. او این را برابری قدرت خرید یا نسبت ppp نامید. پروفسور کاسل و جان مینارد کی نود بعد از جنگ جهانی، به محاسبه نرخ مبادله صحیح می پرداختند. روش یادشده ، روش مقبولی بود، زیرا آسان به دست می آمد حتی امروزه بسیاری ازمردم، این روش را برای محاسبه نرخ مبادله صحیح استفاده می کنند. لازم به ذکر است، زمانی که صندوق بین‌الملل پول، تضعیف ارزها را به اطلاع کشورها رساند، براساس این روش بود.}

روندها و چالش‌های آب در خاورمیانه / این آسیای کم‌آب

^{هنوز میلیون‎ها تن از مردم منطقه آسیا و اقیانوس آرام به زیرساخت‎های آب تصفیه‌شده مناسب برای استفاده شخصی و تولیدی دسترسی ندارند، که این وضعیت آنها را در وضعیت ناامنی انسانی قرار داده است. در سال 2008، حدود 480 میلیون نفر از افراد فاقد دسترسی به منابع آب تصفیه‎شده بودند، در حالی که هنوز 9/1 میلیارد نفر هیچ‎گونه دسترسی به سیستم تخلیه فاضلاب بهداشتی نداشتند. افزایش جمعیت، شهرنشینی سریع، صنعتی شدن و توسعه اقتصادی بر منابع آب شیرین فشار وارد کرده است. منابع آب منطقه نیز به طور فزاینده‎ای در معرض خطر و تهدید بلایای طبیعی و آلودگی است. بلایای طبیعی مرتبط با آب مثل سیل و خشکسالی بر توسعه اقتصادی تاثیر منفی دارد.}

«توانمندی» از نگاه آمارتیا سن

 

 

از منظر جریان‌شناسی توسعه، رویکرد توسعه‌ی انسانی در چارچوب موج دوم نظریه‌پردازی توسعه قرار دارد. آن‌جایی که استریتن به همراه افرادی نظیر آمارتیا سن، محبوب‌الحق و آجیتا سینگ، در دهه‌ی 70 میلادی، متعاقب شکست الگوهای گوناگون توسعه‌ی اقتصادی ظهور کرد. پروژه‌‌ی اصلی موج دوم همانا مبارزه با فقر در چارچوب استراتژی «تامین نیازهای اساسی» بود. این رویکرد در واقع در اعتراض به «تأکید همه‌جانبه بر رشد» که در نظریه‌پردازی‌های موج اول دنبال می‌شد، شکل گرفت. مشکل اساسی این بود که رشد در موارد زیادی رخ داده بود، اما توزیع درآمد به طور نامطلوبی افزایش یافته بود. از سویی یکی از اشتراکات اساسی ایشان با موج اول، تکیه بر دست مرئی دولت به عنوان کارگزار توسعه می‌باشد. (هانت، 1381) مهم‌ترین مؤلفه‌های این جریان عبارتند از: (استریتن، 1992)

غول‌های اقتصادی جدید جهان

 

 

 

 

 

 

^{در سال ۲۰۰۱ در جهان صحبت از اینکه کشورهای "بریک" (BRIC)، یعنی برزیل، روسیه، هند و چین، به‌عنوان قدرت‌های اقتصادی بالقوه جهان آغاز شد. این اصطلاح را اقتصاددانی بنام جیم اونیل باب کرد. او حالا می‌گوید گروهی از کشورها موسوم به "مینت" (MINT) متشکل از مکزیک، اندونزی، نیجریه و ترکیه غول‌های نوظهور اقتصاد جهان خواهند بود و در این مقاله دلیل این مدعا را شرح می‌دهد.}

^{چه چیزی کشورهای موسوم به مینت را از دیگران متمایز می‌کند؟ چرا این چهار کشور خاص مورد توجه قرار گرفته اند؟ دوستی که ماجرای بریک را دنبال کرده، به کنایه می‌گوید لابد دلیلش این است که مینت (نعناع در زبان انگلیسی) از بریک ترو تازه‌تر است.}

جهانی شدن

 

 

 

 

 

 

 

 

 

^{جهانی شدن یا globalization در لغت به مفهوم جهانی شدن، جهانی سازی و جهانگیر کردن معنی شده است. لغت گلوب یا جهان در زبان انگلیسی چند صد سال قبل، هنگامیکه مشخص شد که زمین کرویشکل است، برای اشاره به کره زمین اطلاق شد. در زبان انگلیسی رایج، صفت گلوبل ازدهه 1890 برای اشاره به "کل دنیا" به کار برده شده و برای اولین بار اصطلاح جهانی شدندر سال 1961 در یک لغتنامه امریکایی نمایان شد.}

آسیای مرکزی و بحران اقتصاد جهانی

^{مقدمه
بحران اقتصاد جهانی اقتصاد کشورهای مختلف را در سطوح متفاوت به صورت منفی زیر تأثیر قرار داده و در این میان کشورهای حاضر در آسیای مرکزی نیز از این قاعده مستثنی نبوده‌اند. نکته قابل توجه در این زمینه ‌این است که گر چه این کشورها روابط و تعاملات اقتصادی و تجاری گسترده‌ای در ابعاد بین‌المللی ندارند، اما آثار منفی این بحران به صورت مستقیم و غیرمستقیم حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، امنیتی و حتی سیاسی آنها را با چالش مواجه کرده که در این بین، کاهش درآمد کشورهای حائز منابع انرژی از جمله قزاقستان و بازگشت موج مهاجران بیکار شده به برخی دیگر از این کشورها از جمله تاجیکستان حائز تأمل است. در مقاله حاضر به چگونگی و ابعاد مختلف این آسیب‌ها پرداخته می‌شود.}

سیاست خارجی و اقتصاد ایران

<sup>تاثیر سیاست خارجی بر اقتصاد کشور ما امری قابل بحث و بررسی است. ما از قدیم یا دست کم از سال‏های بعد از انقلاب، اقتصاد کشورمان را به نوعی متاثر از سیاست خارجی قرار دادیم در نتیجه هر تحول سیاسی بر اقتصاد کشور ما اثر گذار است. در چنین شرایطی وقتی با کشوری رابطه سیاسی برقرار کنیم یا رابطه سیاسی‏مان را قطع می‏ کنیم، اقتصاد ما دچار نوسان می‏ شود. 

در شرایط حال حاضر هنوز این مسئله که اقتصاد اصل است یا سیاست خارجی به عنوان یک راهبرد اصلی در کشور ما جا نیفتاده. به نظر من اقتصاد اصل است و سیاست خارجی باید در خدمت اقتصاد باشد. چرا که در تمام دنیا دولت‏ها برای رشد و توسعه اقتصادی و ترویج رفاه عمومی مردم روی کار می ‏آیند. هیچ دولتی را نمی‏ بینید که رفاه عمومی از برنامه ‏های اصلی ‏اش نباشد و مردم هم به این برنامه‏ های دولت‏ ها و دولتمردان است که رای می‏ دهند.</sup>

اقتصاد مغولستان چگونه گرفتار نفرین منابع شده است؟

 

 

 

 

 

 

 

 

 

^{اشاره: بی هیچ تردیدی می‌توان گفت بیشتر چیزهایی که مردم جهان در مورد مغولستان می‌دانند آنهایی است که به چنگیزخان و امپراتوری مغول مربوط می‌شود. این امپراتوری که در یک زمان بخش‌هایی از جهان را زیر سلطه داشت که اینک بیشتر سرزمین‌های چین، روسیه، پاکستان، ایران و دولت‌های جانشین اقمار شوروی را در دو بخش آسیای مرکزی و اروپای شرقی در‌بر می‌گیرد، در قرن چهاردهم میلادی مضمحل شد. در حال حاضر اکثریت نژاد مغولی‌های باقی‌مانده در چین زندگی می‌کنند. دولت مغولستان دوباره در سال ۱۹۱۲ سر برآورد، اما تا زمانی که اتحاد جماهیر شوروی فروپاشید گرفتار نفوذ دو کشور روسیه و چین بود.} 

رابطه مبادله و اثرات آن بر توسعه

 

 

رائول پربیش رئیس اسبق «کمیسیون اقتصادی امریکای لاتین» (ECLA) به صورت مشترک با هانس نظریه‌ای با عنوان «زوال رابطه مبادله به زیان کشورهای توسعه نیافته» را در دهه 1960 مطرح نمودند. پربیش نظرات خود را در گزارشی در چارچوب سازمان ملل متحد ارائه کرده است.⁽¹⁾ اگرچه، زوال‌پذیری رابطه مبادله به زیان کشورهای درحال توسعه، از همان زمان مطرح شد، اما این بحث همچنان به قوت خود باقی است و در طول زمان نظریه مبادله نابرابر بسط یافته است.⁽²⁾ شواهد تجربی نیز تا حدودی دال بر تأیید نظر پربیش است.

سرانجام بیکاری چه می شود

^{طی چند سال گذشته بیکاری به تجربه تلخ اقتصاد ایران تبدیل شده و اشتغال نیز آرزویی است که به نظر می رسد به این زودی ها نمی توان طعم شیرین آن را چشید. هرچند شاید به گفته برخی از دست اندرکاران این صحبت یک ادعا باشد اما باید توجه داشت که این ادعا به دلیل اینکه در جامعه ملموس و قابل لمس است دیگر نیازی به اثبات ندارد. اما می توان برای اثبات این ادعا به سخنان روسای دو قوه کشور اشاره کرد روحانی رئیس جمهور بیکاری را در کشور تکان دهنده و آن را معضل بزرگ جامعه می داند و لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی نیز می گوید بیکاری و تورم درد بزرگی است و به هر خانه‌ ای سر می‌زنیم، مشاهده می‌کنیم جوانان بیکار در آن وجود دارند و این موضوع انسان را نگران می‌کند.}

اقتصاددانان نئومارکسیست چه می گویند؟

 

 

 

 

 

 

 

جریان چپ نو یا نئومارکسیسم محصول نیمه‌ی دوم قرن بیستم است. این جریان در نتیجه‌ی ظهور رویکردهای درون‌گفتمانی منتقد نسبت به سوسیالیسم و کمونیسم به وجود آمد. کمونیست‌های جوانی که به نحوی از به قدرت رسیدن کمونیسم در شوروی سابق به وجد آمده بودند ولی با مشاهده‌ی اعمال قدرت خشن از سوی این سیستم سرخورده شده بودند و در راستای ارائه‌ی تفسیری نوین (مخصوصاً توجه به دموکراسی) از سوسیالیسم برآمدند. (کلارک، 1389). از این منظر توسعه مسئله‌ای است که بعد از جنگ جهانی دوم، از سوی کشورهای جهان اول به مسئله‌ای جهانی بدل شد تا همه‌ی کشورهای در معرض تفکرات رقیب سرمایه‌داری، در گیرودار برخورد و مواجهه با این مسئله‌ی حیاتی و جهانی، از فکر افتادن در دامن رقیب تفکر مسلط بر جهان اول یعنی سوسیالیسم برحذر باشند.

رویکرد چینی در مدیریت

   کسب وکار در چین شاید منبعی غیرمحتمل از تفکر مدیریتی جدید به نظر برسد. سازمان های دولتی در این کشور بیشتر غول های تحت کنترلی هستند که اقدامات مدیریتی غرب را آزمایش می کنند.

چین هنوز تا ایجاد شرکت هایی در سطح جهانی نظیر GE یا سامسونگ راه دارد و اکثر بازرگانانش در خارج از کشور بیشتر به تراکم ثروت مشهورند تا پیشنهاد ایده های مدیریتی خلاقانه . با این همه، چین امروز بیش از سایر کشورها به بیان آموزه های مدیریتی می پردازد.

نگاهی بر اوضاع تجارت در افغانستان

 

 

 

 

 

 

 

^{افغانستان از نگاه موقعیت جیوپولوتیکی حیثیت چهار راهی  اقتصادی، فرهنگی و سیاسی  نسبت به کشورهای جهان را دارد و همین موقعیت جغرافیایی حساس در رشد تجارت کشور نیز اهمیت به سزا داشته است که میتوان به راه ابریشم اشاره نمود که آسیا را با اروپا  و آفریقا وصل میکرد و تجارت آنزمان را رونق بخشیده بود.}

^{با وصف اینکه کشور ما دارای اهمیت خاص تجاری بوده است ولی با کمال تاًسف که موقف خود را در طول دوره های مختلف حفظ نتوانسته  و میدان جنگ امپراطوری های وقت گردیده است. مداخلات خارجی و جنگ های متواتر و سایر اوضاع و احوال بالای روند رشد اقتصادی  تاًثیرات ناگوار نموده که تا کنون تجارت افغانستان متاًثر از همان پشینه های منحوس میباشد.}