باورهای نادرست اقتصادی - کسب‌وکارها محیط زیستی

کسب‌وکارها محیط زیستی را که همه ما باید از آن لذت ببریم صرفا به خاطر منافع ثروتمندان، آلوده می‌سازند اغلب مردم محیط زیست را آلوده می‌کنند.

برخی با فاضلاب و برخی دیگر با دود ناشی از آتش یا سوخت موتورهای بنزینی و دیزلی این کار را می‌کنند. هر کسب‌وکاری که انرژی مصرف می‌کند باعث آلودگی می‌شود و صنایع کارخانه‌ای معمولا بیشتر از فعالیت‌های خدماتی باعث آلودگی می‌شوند. به خاطر همین موضوع، صنایع قدیمی‌تر بیشتر از صنایع امروزی با فن‌آوری پیشرفته آلودگی دارند. چنین وضعیتی به نفع ثروتمندان نیست، بلکه به خاطر تولید ارزان‌تر محصولات است که حاضر می‌شویم میزان معینی از آلودگی را تحمل کنیم. 
محصولات را می‌توان کاملا پاک تولید کرد؛ اما این کار باعث می‌شود کالاها بسیارگران‌تر شود؛ اگر هزینه‌های پاک بودن را به تولید اضافه کنیم. ثروتمندان در این ارتباط لطمه اندکی خواهند خورد و فقرا به مراتب متحمل آسیب بیشتری می‌شوند. جامعه باید هزینه محیط زیستی را که اصلا آلوده نمی‌شود، در برابر هزینه تولید کالاهای ضروری بسنجد.

حتی طبیعت هم‌ آلوده‌ساز است؛ مانند آتش‌سوزی جنگل‌ها یا آلودگی طبیعی هوا و آب. با توجه به ظرفیت باززایندگی طبیعت، این آلودگی‌ها را تا حد معینی می‌توان قابل‌تحمل دانست. هر چه جامعه در نتیجه‌ وجود شرکت‌هایی که ثروت خلق می‌کنند ثروتمندتر می‌شود، بیشتر قادر می‌شود تا محیط زیست پاک‌تر را که کالای لوکس است، ارائه دهد و قادر به پافشاری بر روش‌های پاک‌تر تولید می‌شود. یک دلیل اینکه چرا کشورهای کمتر توسعه یافته، سهم بیشتری از تولیدات کارخانه‌ای را به عهده می‌گیرند، نشان‌دهنده سنگینی مزایای رونق اقتصادی و رفاه بر هزینه‌های آلودگی است.
طبیعت پاک چیزی نیست که ثروتمندان پول آن را بپردازند؛ محیط زیست تمیز، هزینه فرآیندهای صنعتی را بالا می‌برد و بر دوش هر کسی می‌افتد که قیمت‌های بالاتر باید بابت آن کالاها پرداخت کند. هر چه کشورها، ثروتمند‌تر می‌شوند توان بیشتری برای پرداخت قیمت بالاتر و تولید پاکیزه‌تر پیدا می‌کنند. گر چه برخی پافشاری می‌کنند که بهتر است برای داشتن محیط زیستی پاکیزه از رشد اقتصادی بکاهیم؛ اما فقط با ثروتمندتر شدن کشور است که مردم بیشتری قادر خواهند شد تا استطاعت مالی برای محیط زیست پاک‌تر داشته باشند.

حکایت یارانه ما و قانون آمریکا

مهدی نصرتی
در موضوع حذف یارانه‌ ثروتمندان، وقتی موضوع بررسی حساب‌های بانکی توسط دولت مطرح شد، انواع اعتراض‌ها بلند شد که دولت حق سرک کشیدن به حساب‌های بانکی افراد را ندارد. حالا بشنوید از قانونی که در سال‌های اخیر در آمریکا تصویب شده و همه موسسات مالی در همه جای دنیا را ملزم کرده است که برای جلوگیری از فرار مالیاتی اتباع آمریکایی، باید اطلاعات حساب‌های اتباع این کشور را به دولت آمریکا گزارش دهند؛ والا جریمه خواهند شد. 
به عبارت دیگر، بررسی حساب‌های شهروندان در بانک‌های داخلی آمریکا که جای خود دارد، همه موسسات مالی در همه جای دنیا باید اطلاعات حساب اتباع آمریکایی را به دولت این کشور گزارش کنند. 
این قانون (FATCA) در ابتدا با تعجب و مخالفت سایر کشورها مواجه شده بود. هرچند قلدری و زورگویی آمریکا در تحمیل چنین قوانینی به سایر کشورها مشهود است؛ اما به تدریج سایر دولت‌ها در حال رسیدن به این نتیجه هستند که ظاهرا این قانون می‌تواند برای آنها نیز منافعی برای جلوگیری از فرار مالیاتی داشته باشد. بیش از 110 کشور دنیا تاکنون موافقت‌نامه دوجانبه با آمریکا در این خصوص را (به‌صورت نهایی یا اولیه) امضا کرده‌اند. منفعت بالقوه برای سایر کشورها در امضای این توافق‌نامه این است که برای آنها نیز امکان دسترسی به حساب شهروندان خود در بانک‌های آمریکایی را فراهم می‌کند. حتی برخی کشورها در حال تهیه نسخه بومی خود از این قانون هستند که این توافق‌نامه را علاوه‌بر آمریکا با سایر کشورها نیز امضا کنند.

نگاهی به اندیشه‌ها و الگوهای اقتصادی آرتور لوئیس

^{پیشران توسعه} 

 

 

 

 ^{شهروند بریتانیایی، آرتور لوئیس در سال 1979، جایزه نوبل را به طور مشترک با شولتز برای «پژوهش‌های پیشگامانه در زمینه توسعه اقتصادی، با توجه ویژه به وضعیت کشورهای در حال توسعه» دریافت کرد. یکی از مهم‌ترین کارهای لوئیس مقاله او در سال 1954 است که در آنجا به بحث درباره مفهومی که خودش آن را «اقتصاد دوگانه» در کشورهای فقیر تعریف می‌کند، می‌پردازد. به گفته لوئیس اقتصاد کشورهای فقیر شامل دو بخش است، یک بخش «سرمایه‌داری» کوچک و یک بخش بسیار بزرگ سنتی (کشاورزی) است. کارفرمایان در بخش سرمایه‌داری کارگران را برای به دست آوردن پول بیشتر استخدام می‌کنند و از سوی دیگر کارفرمایان در بخش سنتی به دنبال حداکثر کردن سود خود نیستند و بنابراین کارگران زیادی را استخدام می‌کنند که همین باعث می‌شود بهره‌وری آنها پایین بیاید. (اولین سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا کارفرمایان در بخش سنتی‌ این گونه رفتار می‌کنند، اقتصاددانان هنوز هم درباره توضیحات لوئیس با هم اختلاف‌نظر دارند.) لوئیس بر این اساس بحث می‌کند که مسیر حرکت کشورهای فقیر به توسعه، هدایت نیروی کار به بخش تولید صنعتی است، جایی که بهره‌وری در آن بیشتر است. سرمایه‌داران سود خود را پس‌انداز می‌کنند و از این پس‌انداز در گسترده کردن صنایع‌شان استفاده می‌کنند و همین است که به رشد اضافه خواهد کرد. لوئیس مدلش را بر مبنای این فرض گذاشت که کارگران در بخش کشاورزی هیچ پس‌اندازی نمی‌کنند، بنابراین تنها منبع پس‌انداز، پس‌انداز سرمایه‌داران در تولید است.}

معرفی کتاب: کالبدشکافی قیمت نفت در بازارهای جهانی

 

 

^{کتاب «کالبدشکافی قیمت نفت در بازارهای جهانی» به قلم سالواتوره کارلو نگاشته شده و به همت دکتر روح‌الله کهن‌ هوش‌نژاد ترجمه و توسط نشرنی منتشر شده است. چند سالیست که قیمت نفت از کنترل خارج شده است، هیچ کدام از نام‌آوران این صنعت، چرخه تولید یا بازار نفت نمی‌توانند در تصمیم‌گیری در مورد سطح پیش‌روی این قیمت، مداخله نماید. شرکت‌های نفتی، کشورهای صادر کننده نفت اوپک (OPEC)،کشورهای غیر اوپک،‌ کشورهای مصرف‌کننده و سایر مصرف‌کنندگان، هیچ‌یک از چنین قدرتی برخوردار نیستند.
از پایان سال 1998، تحلیل‌گران، شرکت‌های نفتی، و کشورهای تولیدکننده نفت، در تمامی پیش‌بینی‌های خود از قیمت نفت دچار اشتباه شده‌اند، که این به خوبی نشان می دهد نه تنها آنها دیگر عوامل بنیادی بازار را کنترل نمی‌کنند، بلکه حتی قادر به شناخت پویایی‌های واقعی آن نیستند.}

معارضان اقتصاد بازار آزاد؛ سوسیالیسم تخیلی پرودن

^{بازگشت و واکاوی تاریخ علم اقتصاد، نه تنها پاسخی است به کنجکاوی عموم مردم در باب ماهیت مسائل متنوع اقتصادی و رویکردهای متنوع و جدال‌برانگیز اندیشمندان اقتصادی برای پاسخ به آنها، بلکه پاسخی است به نیاز ضروری جهت فهم بهتر مبانی تحلیل اقتصادی و درک رویکردهای متفاوت تحلیلی در اندیشه اقتصادی برای دانش‌آموختگان علم اقتصاد تا بر اساس این رهیافت به درک بهتر مبانی علم اقتصاد و رویکردهای متفاوت تحلیلی آن نائل آمده و در کشوری که از فقر اندیشه و تحلیل اقتصادی رنج می‌برد، بتوانند مسائل اقتصادی امروزمان را بهتر فهمیده و برای یافتن راه‌حل مسائل مبتلا به امروز با بینش روشن‌تری بیاندیشند. بر این اساس در سلسله مباحثی تحت عنوان «سفر به تاریخ علم اقتصاد؛ سفری برای همه» که به تدریج در صفحه اقتصاد سیاسی منتشر می‌شود، در حد توان در صدد پاسخگویی به این نیاز بر خواهیم آمد و به بازکاوی رویکردها و اندیشه‌های متفاوت مکاتب اقتصادی و اندیشمندان بزرگ علم اقتصاد خواهیم پرداخت.} 

^{همان‌طور که شرح آن رفت در دهه‌های اول قرن نوزدهم، خط مشی آزادی اقتصادی در فرانسه و انگلستان پیروز می‌گردد. در هر دو کشور، نظام قرارداد آزاد فردی معمول می‌گردد و هیچ قانون دولتی، آزادی مطلق اقتصادی را محدود نمی‌کند؛ آزادی عمل (Laisser Faire) و آزادی عبور (Laisser passer) که دو شعار اساسی سیاست اقتصادی و تجاری کلاسیک‌ها بود، همه جا فراگیر شده بود. چنین نظام صنعتی و کارخانه‌داری جدید، مولود اختراعات فنی و ماشینی تحت نظام بازار آزاد، با شکوه حیرت‌آوری گسترش می‌یابد. ولی در کنار این پیشرفت‌های درخشان، دو پدیده تازه و نگران‌کننده توجه‌ها را به خود جلب می‌کرد؛ اول گسترش یک طبقه فقیر و مسکین در مراکز عظیم تولید ثروت و دوم بحران‌های متوالی ناشی از مازاد تولید نسبت به مصرف.} 

صف‌آرایی کینز در برابر کلاسیک‌ها

^{بازگشت و واکاوی تاریخ علم اقتصاد، نه تنها پاسخی است به کنجکاوی عموم مردم در باب ماهیت مسائل متنوع اقتصادی و رویکردهای متنوع و جدال‌برانگیز اندیشمندان اقتصادی برای پاسخ به آنها، بلکه پاسخی است به نیاز ضروری جهت فهم بهتر مبانی تحلیل اقتصادی و درک رویکردهای متفاوت تحلیلی در اندیشه اقتصادی برای دانش‌آموختگان علم اقتصاد؛}

^{تا بر اساس این رهیافت به درک بهتر مبانی علم اقتصاد و رویکردهای متفاوت تحلیلی آن نائل آمده و در کشوری که از فقر اندیشه و تحلیل اقتصادی رنج می‌برد، بتوانند مسائل اقتصادی امروزمان را بهتر فهمیده و برای یافتن راه‌حل مسائل مبتلا به امروز، با بینش روشن‌تری بیاندیشند. بر این اساس در سلسله مباحثی تحت عنوان «سفر به تاریخ علم اقتصاد؛ سفری برای همه» که به تدریج در صفحه اندیشه اقتصاد منتشر می‌شود، در حد توان در صدد پاسخگویی به این نیاز بر خواهیم آمد و به بازکاوی رویکردها و اندیشه‌های متفاوت مکاتب اقتصادی و اندیشمندان بزرگ علم اقتصاد خواهیم پرداخت.}

^{مقدمه
نظریه اقتصادی که در قامت ریکاردو و سی تکامل یافت و بعدها بنا به رده‌بندی خود کینز به اقتصاد کلاسیک مشهور شد، بیش از یک قرن جریان غالب اندیشمندان اقتصادی بود. در قرن نوزدهم با وجود سر برآوردن نحله‌های فکری معارض مکتب کلاسیک اعم از سوسیالیست‌ها، مکتب تاریخی، مکتب ملی‌گرایی، مکتب نهادگرایان قدیم و مانند آن، جریان رسمی علم اقتصاد تحت آموزه‌های کلاسیک به رشد و نمو خود به خصوص در تحلیل‌های اقتصاد خرد ادامه داد؛ در این سیر به خصوص نقش ماریژینالیست‌ها که به نئوکلاسیک‌ها نیز معروف شدند، چشمگیر بود. سیر وقایع تاریخ اندیشه اقتصادی، یک قرن بعد از ریکاردو به جان مینارد کینز و اثر بزرگ او «نظریه عمومی اشتغال، بهره و پول» ختم شد که به اذعان بسیاری از اقتصاددانان، یک انقلاب بزرگ در علم اقتصاد بود. کینز به صف‌آرایی در برابر کلاسیک‌ها پرداخت و حتی با رجوع به تاریخ اندیشه اقتصادی، متحدینی نیز در میدان مبارزه با کلاسیک‌ها یافت. مرکانتیلیست‌ها، ماندوویل و به خصوص توماس رابرت مالتوس، کسانی هستند که کینز در برابر کلاسیک‌هایی چون ژان باتیست سی و به خصوص دیوید ریکاردو، آنان را دوباره زنده می‌کند و به تحسین‌شان قلم‌فرسایی می‌نماید. بعد از کینز، جریان رسمی علم اقتصاد به دو جریان فکری تقسیم شد که یکی در نهایت از آموزه‌های مکتب کلاسیک برمی‌خواست و دیگری از آموزه‌های جان مینارد کینز، به نحوی که این دو جریان فکری در اقتصاد مرسوم تا به امروز نیز تداوم یافته است. کینز انقلابی را به راه انداخت که به واسطه آن، حداقل به مدت چند دهه، بدل به فرمانده جریان غالب در علم اقتصاد مرسوم گشت؛ با وجود اینکه در دهه‌های اخیر تفوق با جریان کلاسیک بوده است، اما با بروز بحران اقتصادی اخیر در سال 2008، کینزین‌ها بار دیگر احیا شده‌اند.} 

تقاضا

^{مفهوم تقاضا یکی از مهمترین سنگ‌بناهای تحلیل اقتصادی است. در یک زمینه اقتصادی تقاضا نه تنها به عنوان مقادیر تقاضا شده بلکه به عنوان منحنی تقاضا نیز در نظر گرفته می‌شود. منحنی تقاضا مقدار کالا یا خدمتی است که در هر قیمت مورد تقاضا واقع می‌شود.}

^{قانون تقاضا مشهورترین قانون در اقتصاد است که اغلب اقتصاددانان نیز بیشترین اطمینان را نسبت به آن دارند. می‌توان ادعا کرد که تقریبا تمام عمارت اقتصاد بر این قانون بنا شده است. قانون تقاضا بیانگر آن است که زمانی که قیمت یک کالا افزایش می‌یابد تقاضای آن کاهش می‌یابد و زمانی که قیمت یک کالا کاهش می‌یابد تقاضای آن افزایش پیدا می‌کند.}

^{در مطالعات اقتصادسنجی نیز نشان داده شده که با فرض ثبات دیگر شرایط، هرچه قیمت یک کالا افزایش یابد، مقداری که از آن کالا مورد تقاضا قرار می‌گیرد کاهش پیدا می‌کند. اما چه طور می‌توان مطمئن شد که هیچ کالایی وجود ندارد که با افزایش قیمت آن، تقاضایش افزایش یابد؟ البته قبلا چند مورد مشاهده شده، اما در اغلب این موارد، توضیحی وجود دارد که نشان می‌دهد چیزی غیر از قیمت در این تغییر تقاضای کالا موثر بوده است. جورج استیگلر، برنده جایزه نوبل سال‌ها قبل اعلام کرد که اگر اقتصاددانی بتواند مثالی پیدا کند که این قانون را نقض کند، می‌تواند«مطمئن باشد که در تاریخ علم اقتصاد جاودانه خواهد شد و به بالاترین رتبه‌ها دست خواهد یافت»(Stigler 1966, p. 24). استیگلر ادامه می‌دهد که از آن جا که اقتصاددانان طبیعتا دوست دارند که به چنین جایگاهی دست یابند، پس به‌رغم تلاش‌هایشان نتوانسته‌اند چنین کالایی بیابند؛ بنابراین می‌توان مطمئن بود که استثناهایی که بر این قانون وارد است به شدت کمیابند. اما این واقعیت را نیز باید در نظر بگیرم که اگر یک اقتصاددان نمونه ای را ارائه می‌کرد که مصرف یک کالا با افزایش قیمت آن افزایش می‌یابد، دیگر اقتصاددانان بنا را بر این می‌گذاشتند که عاملی به جز قیمت این افزایش تقاضا را سبب شده است.}

چگونگی نگاه حکومت‌ها به توسعه اقتصادی

^{موضوع جلوگیری از حکومت‌هایی که بر پایه مردم سالاری تشکیل شده‌اند، همیشه به عنوان یکی از معضلات جهانی، جهت جلوگیری از استقرار دموکراسی، مطرح بوده است. بارها از مخالفان حکومت‌های مردم سالار شنیده‌ایم که برخی آزادی‌ها مانع تکامل و رشد اقتصادی کشورها می‌شوند.}

^{این گروه معتقدند که انکار حقوق مدنی و آزادی‌های اساسی، زمینه‌های رشد اقتصاد را مهیا می‌کند و جهت تسریع در توسعه اقتصادی بهتر است. گاها دیده شده که برخی نظام‌های سیاسی با نفی حقوق ابتدایی مدنی و سیاسی به خاطر مزیت مورد ادعای آنها در ترغیب توسعه اقتصادی دفاع می‌کنند. البته تجربه گذشتگان نشان داده که رشد اقتصادی بیشتر محصول یک فضای اقتصادی آزاد بوده تا یک نظام بسته و محدود. موضوع دیگری که بارها و بارها مورد مناقشه بزرگان بوده این است که هرگاه دهک‌های پایین‌دست جامعه حق انتخاب بین آزادی‌های سیاسی و تامین نیازهای اقتصادی را داشته باشند، آنها به طور قطع دومی را انتخاب خواهند کرد. بدین جهت بر اساس این نظریه تضادی مابین اجرای مردم سالاری و توجیه آن وجود خواهد داشت. یعنی چنانچه اکثریت فقرا حق انتخاب داشته باشند، از دید طیف غالب، مردم سالاری نفی خواهد شد. 
همچنین توجیه شده که از آنجایی که مردم دلیل دارند که بیش از هر چیز خواستار حذف محرومیت و فقر اقتصادی باشند، پس باید به آزادی‌های سیاسی که مانع اولویت واقعی آنها می‌شود، اصرار نورزند. این فرضیه تعارض بزرگ بین آزادی‌های سیاسی و تامین نیازهای اقتصادی، فرض مهمی را در این قیاس به وجود می‌آورد و بدین صورت استدلال دوم وابسته به اولی خواهد بود. بارها بحث بر سر این بوده که اصرار بر آزادی‌های سیاسی و مردم سالاری مخالف ارزش‌هایی همچون نظم است. معمولا دلیل توفیق کشورهای شرق آسیا را نتیجه نفی حقوق مدنی و برخی آزادی‌ها دانسته‌اند.}

اقتصاد دولتی و آموزش عالی

دکتر تیمور رحمانی
به‌عنوان یک اقتصادخوانده، اولین مقاله کوتاه انگلیسی که به فارسی ترجمه کردم، دارای عنوان «بدتر از فاجعه چرنوبیل» بود. موضوع نیز راجع به پیامدهای زیست محیطی فاجعه‌آمیزی بود که در دوران اتحاد جماهیر شوروی از اصرار بر بالا بردن سطح تولید برخی محصولات کشاورزی در آسیای میانه بدون در نظر گرفتن تحلیل هزینه-فایده به بار آمده بود، به‌گونه‌ای که از پیامدهای حادثه چرنوبیل بسیار وخیم‌تر بود. در اقتصاد‌های دولتی همواره این ظرفیت وجود دارد که تصمیمات اشتباه در تخصیص منابع تبدیل به فاجعه‌ای برای آینده اقتصاد شود.
نادیده گرفتن تحلیل هزینه-فایده می‌تواند در بسیاری از عرصه‌ها که به ندرت نگاه‌ها را متوجه خود می‌کند چنین خطری را فراروی اقتصاد کشور قرار دهد. یکی از آن عرصه‌ها آموزش عالی است که تداوم وضع موجود آن دارای چنین پتانسیلی است. از نظر نویسنده تنش‌های موجود در تعیین سکاندار وزارت علوم در طول حدود یک سال و نیم گذشته نیز بیش از آنکه دعوای سیاسی باشد ناشی از معضلات بنیانی موجود در آموزش عالی و تفکر غالب مرتبط با گسترش آموزش عالی بوده است که متاسفانه بخشی از برنامه همه دولت‌ها پس از پایان جنگ تحمیلی بوده است و آن هم ناشی از کم‌توجهی به تحلیل اصیل اقتصادی در تصمیم‌‌گیری گسترش آموزش عالی و دولتی بودن اقتصاد است که چنین گسترشی را می‌طلبد.
بدون تردید گسترش آموزش عالی تحت هر شرایطی دارای فایده است. یکی از مهم‌ترین دلایل تفاوت تولید سرانه کشورها وجود سرمایه انسانی متفاوت است که آن نیز محصول آموزش و به‌ویژه آموزش عالی است. کشورهای موفق در مسیر رشد اقتصادی آنهایی هستند که در این مسیر به سرمایه انسانی خود از طریق آموزش می‌افزایند. آموزش و سرمایه انسانی برای کشورهای در حال توسعه از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ چراکه به آنها کمک می‌کند دستاوردهای علمی جهان پیشرفته را با هزینه‌ای اندک در اختیار گیرند و سریع‌تر فاصله خود را از جهان پیشرفته کاهش دهند. بدون تردید اینکه امروزه کمتر خانوار ایرانی پیدا می‌شود که دارای فردی با آموزش عالی یا در حال تحصیل نباشد، امری مثبت است. اینکه ایران تاکنون این ویژگی را داشته است که عدالت آموزشی و از جمله آموزش عالی در آن قابل قبول بوده و اقشار مختلف مردم امکان تحصیل را داشته‌اند نقطه قوتی برای کشور بوده است. اینکه دانشگاه آزاد در مقطع کارشناسی در بیشتر رشته‌ها به‌عنوان گسترش دانش عمومی در نقاط دور و نزدیک کشور اقدام به تاسیس واحد و فراگیر کردن آموزش کرده است امر مثبتی است، حتی این موضوع که ایران از مهم‌ترین کشورهای با مهاجرت افراد تحصیلکرده است از منظر تئوری رشد اقتصادی نامطلوب تلقی نمی‌شود؛ بلکه می‌تواند در انباشت سرمایه انسانی در مجموع اثر مثبت بر جای گذارد.

اقتصاددان ایتالیایی، ویلفرد پارتو

^{اقتصاددان و جامعه شناس بزرگ ایتالیایی از پدر ایتالیایی و مادر فرانسوی در سال 1848 در شهر پاریس دیده به جهان گشود.}

^{نام پارتو در اقتصاد با «موقعیت بهینه پارتو» مشهور است. «موقعیت‌بهینه‌پارتو» به وضعیتی گویند که در یک جامعه، وضعیت و موقعیت یک فرد بدون بدتر شدن موقعیت فرد دیگر، تحقق پیدا نمی‌کند.}

^{پارتو در کنار ماکس وبر‌، یکی از جامعه شناسان معروف جهان به‌شمار می‌رود. او در زمینه جامعه شناسی‌، مطالبی راجع به چگونگی تحول نظام سیاسی، چرخش نخبگان، انقلاب و تحول اجتماعی، نظریه‌هایی ابراز نموده است. جالب است که اقتصاددانان او را جامعه شناس و جامعه شناسان او را اقتصاددان می‌دانند. پارتو که یکی از پیروان مکتب اقتصادی لوزان به‌شمار می‌آید، در سال 1893، کرسی درس اقتصاد را در دانشگاه لوزان در اختیار گرفت و جانشین لئون والراس (بانی نظریه اقتصاد رفاه) گردید.}

^{به‌نظر پارتو قوانین و قواعد جامعه شناسی به صورت دگم عمل می‌کنند. او اعتقاد دارد «کسی که معتقد است به حقیقت دست یافته است، نمی‌تواند باور کند که در دنیا حقایق دیگری نیز می‌تواند وجود داشته باشد.»}

باورهای نادرست اقتصادی - جامعه‌شناسی دانش

 ^{دیدگاه اقتصادی یا سیاسی یک فرد، چیزی جز تظاهریافتن ناخودآگاه منافع طبقاتی او نیست. این استدلال که به نام «جامعه‌شناسی دانش» برکشیده شده است، چنین نتیجه می‌گیرد که برخی نظرات را می‌توان نادیده گرفت، چون آنها چیزی جز انعکاس منافع شخصی کسانی که به آن نظرات اعتقاد دارند نیست. برای مثال، طبقه سرمایه‌دار از حق آزادی داشتن حمایت می‌کند؛ فقط به این خاطر که در چنین شرایطی آزاد است تا با بهره‌کشی و فرصت‌طلبی، ثروتمند شود. این استدلال در حالت افراطی‌گونه خود، فلسفه، هنر، ادبیات و فرهنگ را رد می‌کند چون که اینها نیز چیزی بیش از تظاهر یافتن نفع شخصی هم‌آنانی که آن‌ها را به‌وجود آوردند نیستند. برای مثال مکتب ساخت‌شکنی فرض می‌گیرد که هر گونه نقل و روایت از چیزی، فقط سونگری ایدئولوژیک را بازتاب داده و تاریخ فقط در مورد قدرت و سلطه است.}

^{این تفکر اساسا ضد روشنفکری و ضد عقل است و چنین می‌انگارد که انسان‌های دارای منافع خاص، حرفی برای گفتن ندارند. برای مثال شاید یک قاتل محکوم به اعدام استدلال‌های خوبی علیه مجازات مرگ بیاورد، اما بر اساس این تز، هرگز نباید به حرف او توجهی کرد، چون او تنها بازگوکننده منافع شخصی خود است.}

^{این تحلیل، مستمسک کسانی است که در استدلال شکست خورده‌اند. وقتی که منطق و واقعیات نشان می‌دهد نظرات آنها بر خطا است آنها با گفتن اینکه این فقط منطق «بورژوازی» است و هیچ واقعیتی وجود ندارد صرفا یک سری تجربیات داریم در مقام پاسخ دادن برمی‌آیند. در دنیای واقع، هم استدلال و هم شواهد موجود به نفع کسانی است که به خلاقیت به‌دست آمده از آزادی و کارآفرینی آزاد اشاره می‌کنند و نیز به دستاوردهای محکم و پایداری که چنین جوامعی در مقایسه با نظام‌های رقیب به‌دست آوردند.}

اقتصاددنیا در۲۴ساعت گذشته/ بالاترین نرخ تورم جهان متعلق به کجاست؟

^{مهمترین عناوین اقتصادی دنیا در ۲۴ ساعت گذشته به شرح ذیل است:}

^{دیپلمات: روسیه و کره شمالی طرح‌های جدید اقتصادی، سرمایه گذاری و همکاری دوجانبه خود را گسترش می‌دهند.}

^{یورو نیوز : بیش از ۱۲.۵ میلیون نفر در آلمان زیر خط فقر زندگی می‌کنند که این رقم در ۲۵ سال اخیر بی سابقه است.}

^{تودی آنلاین : آمریکا در سال جدید میلادی با بی عدالتی در حقوق مبارزه خواهد کرد.}

^{رویترز : بورس کشورهای حوزه خلیج فارس به دلیل تثبیت قیمت نفت و رفتار محتاطانه سرمایه گذاران با حجم معاملات پایین روبرو شد.}

^{دی ان ای : عمان مناسبات تجاری خود را در حوزه های مختلف با هند افزایش خواهد داد.}

^{رویترز : ارزش پول اوکراین به دنبال شکست برنامه صلح، سقوط کرد و وضعیت اقتصادی در این کشور نابسامان گزارش می‌شود.}

^{ترید عربیا : بحرین به دنبال بالا بردن شرایط سرمایه گذاری مستقیم خارجی است.}

^{سی ان ان : ونزوئلا با ۶۸ درصد تورم بالاترین نرخ تورم را در جهان به خود اختصاص داد و بالاتر از سودان قرار گرفت.}

^{خبرگزاری فرانسه : آمریکا بر این باور است که با افزایش دادن حقوق‌ها می تواند از رکود در این کشور پیشگیری کند.}

^{شینهوا : چین با اعمال سیاست‌های محرکی سعی در شکوفا کردن رشد اقتصادی خود است.}

^{تاس : روسیه وارادت پنیر از لهستان را ممنوع کرد.}

نگاهی به 10 کتاب پرفروش جوزف استیگلیتز

^{جوزف استیگلیتز اقتصاددان آمریکایی برنده جایزه نوبل اقتصاد، در حال حاضر استاد دانشگاه کلمبیا‌ست. کتاب‌های استیگلیتز در بیشتر موارد در رده کتاب‌های پرفروش جای گرفته‌اند. در ادامه توضیح مختصری در مورد کتاب‌های او آمده است.}
 

 ^{هزینه نابرابری؛ چگونه جامعه طبقاتی امروز آینده ما را به خطر می‌اندازد (2012)
جامعه آمریکا در حال حاضر در میان کشورهای توسعه‌یافته به لحاظ توزیع ثروت در شرایط نابرابری شدیدی به سر می‌برد. اگرچه نیروهای بازار در ایجاد این تصویر خشن دخیل بوده‌اند اما این سیاست است که این نیروهای بازار را شکل داده است. در پرفروش‌ترین کتاب اقتصاددان برنده جایزه نوبل جوزف استیگلیتز، سعی شده است نشان داده شود چگونه طبقه ثروتمند ثروت خود را در راه‌هایی هزینه می‌کنند که سرمایه‌داری پویا را از بین ببرند. همزمان او به بررسی‌هایی جهت نشان دادن تاثیر نابرابری بر اقتصاد، دموکراسی و سیستم قضایی پرداخته است. استیگلیتز در این کتاب توضیح می‌دهد نابرابری چگونه تاثیر می‌گذارد و چگونه از تمام جنبه‌های سیاست عمومی تاثیر می‌پذیرد. در ادامه این کتاب او، پیشنهادها و برنامه‌های مدون خود را برای دست یافتن به آینده‌ای بهتر و عادلانه‌تر ارائه داده است. این کتاب با عنوان بهای نابرابری توسط آقایان علی‌اکبر دیلمانی‌زاد و فرزاد اسکندرزاده‌یزدی ترجمه شده است.}

حباب‌های اقتصادی

^{حباب‌ چیست؟}

^{در سال 1996، پورتال اینترنتی تازه‌کار yahoo.com برای اولین بار وارد بازار بورس شد. این امر در میانه تب‌وتاب (و نیز عدم اطمینان) شدید در مورد «اقتصاد جدید»‌ پررونقی روی داد که رشد سریع اینترنت از نشانه‌های آن بود. در آغاز سال 2000، هر سهام یاهو به قیمت 240 دلار مبادله می‌شد(1). با این وجود، دقیقا یک سال بعد از آن، سهام یاهو تنها به قیمت 30 دلار به فروش می‌رفت. روند مشابهی را می‌توان در رابطه با بسیاری از «دات‌کام‌»های معاصر یاهو ذکر کرد. اواخر دهه 1990، رشد ‌چشمگیری در ارزش بازاری تجربه شد، اما با نزدیک شدن به قرن بیست و یکم، قیمت سهام این شرکت‌‌ها به شدت افت کرد. بسیاری از کارشناسان معتقدند که در اواخر دهه 1990 سهام دات‌کام‌ها بیشتر از ارزش بنیادی قیمت‌‌گذاری شده بود و همین امر سبب ایجاد «حباب اینترنتی» گردید؛ حبابی که به ناچار ترکید.} 

^{بنابراین و با توجه به مواردی که گفته شد، در تعریف حباب این امر که یک دارایی تا چه حد بالاتر از ارزش بنیادی‌اش قیمت‌‌گذاری شده است از اهمیت زیادی برخوردار است. اجازه دهید ارزش بنیادی یک دارایی را به صورت ارزش حال جریان پولی تعریف کنیم که صاحب آن دارایی، انتظار دریافت آن را دارد. این جریان‌های نقدینگی، مجموعه سودهایی که انتظار می‌‌‌رود دارایی مورد نظر ایجاد کند و قیمت انتظاری دارایی در زمان فروش را در بر می‌‌‌گیرد(2). در یک بازار کارآ، قیمت یک دارایی برابر با ارزش بنیادی آن است. زیرا اگر مثلا یک سهم خاص با قیمتی کمتر از ارزش بنیادی آن مبادله گردد، سرمایه‌گذاران زیرک با خرید بیشتر آن سهام، به فرصت سودآوری ایجاد شده پاسخ می‌‌‌دهند. این امر سبب افزایش قیمت سهم می‌شود، تا جایی که دیگر نتوان سودی از خرید آن به دست آورد.} 

اقتصاد قاینات در جنگ جهانی اول

اقتصاد ولایت قاینات در دوره قاجاریه، به‌ویژه از نیمه دوم حکومت مذکور، عمدتا مبتنی بر تجارت واسطه‌ای بود که خود از موقعیت خاص جغرافیایی این ولایت نشأت می‌گرفت. 
موقعیت جغرافیایی ولایت قاینات، مخصوصا کرسی آن بیرجند، سبب شده بود در همه فصول، شاهد رفت و آمد کاروان‌هایی از ولایت‌های مجاور باشد. مشهد، کرمان، یزد، تهران، سبزوار، نیشابور و سیستان همواره با این ولایت ارتباط تجاری داشتند. با وجود این، همان‌گونه که اشاره شد، تجارت قاینات بیشتر جنبه توزیعی و واسطه‌ای داشت، زیرا این ولایت تولیدات محلی قابل توجهی برای صدور نداشت. کالاهایی که از روسیه به بیرجند می‌آمد، معمولا از طریق مسیر بندرعباس یا مسیر سیستان- نوشکی راهی هند انگلیس می‌شد. کالاهای هند بریتانیا نیز به همین صورت از طریق قاینات به بازارهای شمالی به‌ویژه روسیه راه پیدا می‌کرد. مضاف بر این، بازار اصلی چند قلم از کالاهای عمده تجاری قاینات(فرش، زعفران)، هند انگلیس و روسیه بود. پرواضح است که ورود دو قدرت بزرگ انگلیس و روسیه در جنگ جهانی، آسیبی جدی برای اقتصاد ولایت قاینات به دنبال داشت. علاوه بر این، آشفتگی‌هایی که به دنبال درگیری نیروهای انگلیسی با دسته‌های آلمانی در این ولایت نمودار شده بود، راهزنی و غارت را در بسیاری از مسیرهای اصلی تجاری قاینات در پی آورد. این ناامنی به حدی رسیده بود که قافله‌های تجاری بدون محافظ قادر به رفت و آمد در مناطق شرقی ایران به‌ویژه قاینات نبودند. کاهش میزان تجارت خارجی ولایت قاینات، کسادی بازار داخلی را نیز به دنبال داشت؛ تا جایی که بسیاری از خرده تجار و کسبه بیرجند ورشکست شدند. به گزارش ف.هیل (1917م/ 1335ق)بسیاری از کسبه بازار بیرجند در نتیجه کسادی تجارت رو به خدمت نظام آورده و معمولا با قراردادهای سه ساله به خدمت نظامی می‌پرداختند. او توقف بازار صادرات فرش قاینات در سال‌های جنگ را این‌گونه گزارش داده است: «بازار صادرات فرش متوقف شده و تاجران فرش می‌گویند اگر جنگ بیش از چند ماه طول بکشد تمام قالیباف‌ها ورشکست خواهند شد.»

مروری بر زندگی، فعالیت‌های علمی و سوابق کاری جوزف استیگلیتز

<sup>جوزف یوجین استیگلیتز، اقتصاددان معروف آمریکایی، روز نهم فوریه 1943 میلادی در شهر گری1 ایالت ایندیانا چشم به جهان گشود. در سال 1967 مدرک دکترای خود را از دانشگاه ام‌آی‌تی دریافت کرد و سه سال بعد استاد‌تمام دانشگاه ییل شد. 1979 سالی بود که جایزه جان باتیس کلارک از سوی انجمن اقتصادی آمریکا به استیگلیتز اهدا شد. این جایزه به اقتصاددانان کمتر از 40 سال داده می‌شود که در پیشبرد حوزه‌های مختلف علم اقتصاد موثر واقع شده‌اند. استیگلیتز در سال 2001 و در سن 58‌سالگی به خاطر مدل تحلیل بازار مبتنی بر اطلاعات نامتقارن موفق به دریافت جایزه نوبل شد. شهرت اصلی او به دلیل نگاه نقادانه‌اش به مدیریت جهانی، بازار آزاد و برخی نهادهای بین‌المللی مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی است. یک سال پیش از دریافت جایزه نوبل، یعنی در آغاز هزاره سوم میلادی، استیگلیتز نهادی برای گفت‌وگوهای سیاستی را در دانشگاه کلمبیا پایه‌گذاری کرد که تمرکز اصلی آن بر توسعه بین‌الملل و معضلات پیرامون آن است. در همین سال او به عضویت هیات علمی این دانشگاه درآمد و دو سال بعد به مرتبه استاد‌تمامی در دانشگاه کلمبیا رسید. همچنین او ریاست کمیته تفکر جهانی را در دانشگاه کلمبیا بر عهده دارد. به‌علاوه او در ام‌آی‌تی، پرینستون و استنفورد نیز سابقه تدریس دارد. استیگلیتز یکی از نویسندگان برجسته برای «پنل بین‌دولتی در زمینه تغییرات آب و هوایی»2 در سال 1995 بود که منجر به اعطای جایزه نوبل صلح در سال 2007 به این نهاد شد. علاوه‌بر همه اینها، مجله معتبر تایم در سال 2011 نام استیگلیتز را در میان صد شخصیت تاثیرگذار جهان قرار داد. با این مقدمه، در ادامه به بررسی ابعاد مختلف شخصیت استیگلیتز می‌پردازیم.

بعد علمی
در سال 2001، جوزف استیگلیتز، جرج اکرلوف و مایکل اسپنس «برای تجزیه و تحلیل بازارهایی با اطلاعات نامتقارن» مشترکاً جایزه نوبل کسب کردند. مشخصاً، بازار با اطلاعات نامتقارنی که استیگلیتز آن را بررسی کرد، بازار بیمه بود. به لحاظ آکادمیک، استیگلیتز نظریه‌های مختلفی را در زمینه اقتصاد رشد، اقتصاد اطلاعات، کالاهای عمومی، نظریه بازی، جهانی‌سازی، چسبندگی دستمزد و... دارد.</sup>

بدهی و عدم کاهش نسبت اهرمی

^{هفت سال پس از ترکیدن حباب اعتباری جهانی که به بدترین بحران مالی پس از رکود بزرگ منجر شد بدهی‌ها هنوز رو به افزایش هستند. در واقع به جای کاهش بدهی‌ها یا نسبت اهرمی، در تمام اقتصادهای عمده جهان امروز نسبت وام‌گیری به تولید ناخالص داخلی در مقایسه با سال 2007 بالاتر رفته است. در این سال‌ها بدهی جهانی به 57 تریلیون دلار افزایش یافته و نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی 17/0 درصد بالا رفته است. این امر تهدیدهای جدیدی را متوجه ثبات مالی ساخته است و ممکن است رشد اقتصادی جهانی را با کندی مواجه سازد.
گزارش اخیر موسسه جهانی مک‌کینزی با عنوان «بدهی و عدم کاهش نسبت اهرمی» افزایش بدهی‌ها را در 47 کشور شامل 22 کشور پیشرفته و 25 کشور در حال توسعه بررسی می‌کند و تاثیرات نسبت اهرمی بالا را در اقتصاد جهانی و بخش‌های اقتصادی خاص و همچنین کشورها مورد ارزیابی قرار می‌دهد. این تحلیل بر بدهی اقتصاد واقعی یعنی دولت‌ها، شرکت‌های غیرمالی و خانوارها تمرکز دارد و نشان می‌دهد نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی در تمام 22 کشور توسعه‌یافته در نمونه پژوهش بیش از 50/0 درصد بالا رفته است. در این مطالعه سه حوزه برای پیدایش ریسک‌ها معرفی شده‌اند: افزایش بدهی دولتی -‌ که در برخی کشورها آنقدر بالا رفته است که برای کاهش به روش‌هایی نوین نیاز دارد -‌؛ تداوم افزایش بدهی خانوار و بهای مسکن به نقاط اوج جدید خود در شمال اروپا و برخی کشورهای آسیایی؛ و چهار برابر شدن بدهی چین در هفت سال گذشته به خاطر افزایش بهای املاک و گسترش بانکداری سایه.
اثرات نسبت بالای اهرمی بر اقتصاد جهان و نوآوری‌هایی که می‌تواند به کشورها کمک کند از بحران آینده اجتناب ورزند در این گزارش توضیح داده شده‌اند:}

اقتصاد رقابتی یا حمایتی

^{بیش از دو سده از پیدایش علم اقتصاد گذشته و  به‌رغم پیشرفت‌‌‌‌هایی که در آن صورت گرفته  برخی مسائل مطرح در آن هنوز موضوع بحث ومناقشه در افکار عمومی است. رقابت و حمایت را از این جمله باید دانست. جای بسی خوشوقتی است که در ایران خودمان بسیاری از مسوولان دولتی و فعالان اقتصادی، حداقل در حرف، بالاخره به این نتیجه رسیده‌اند که راه توسعه اقتصادی و رفاه عامه مردم از اقتصاد رقابتی؛ بنابراین از آزادسازی قیمت‌ها می‌گذرد، اما درباره حمایت هنوز حرف و حدیث بسیار است.}

^{اخیرا د‌و خبر د‌ر این رابطه د‌ر مطبوعات انعکاس یافت که جای تامل د‌‌ارد‌. یکی خبر مربوط به موافقت‌نامه تجارت ترجیحی ایران و ترکیه است که پس از 11 سال گفت‌وگو به امضای طرفین رسید‌ و د‌یگری نامه وزیر صنعت و تجارت به رئیس‌جمهور و د‌یگر مقامات بلند‌پایه مبنی بر د‌رخواست آزاد‌سازی قیمت خود‌رو. تحلیل هر چند‌ کوتاه این د‌و خبر می‌تواند‌ روشنگر برخی معضلات اقتصاد‌ی پیچید‌ه و پوشید‌ه کشورمان باشد‌.}

^{امضای موافقت‌نامه تجارت ترجیحی با ترکیه با مخالفت برخی تولید‌کنند‌گان د‌اخلی روبه‌رو شد‌ه است که این کار را باز شد‌ن د‌رهای بازار د‌اخلی ایران به روی کالاهای ساخت ترکیه و د‌ر نتیجه به زیان تولید‌کنند‌گان د‌اخلی تلقی می‌کنند‌. این رویکرد‌ البته تازگی ند‌ارد‌ و از زمان پهلوی اول که نخستین کارخانه‌های مد‌رن منسوجات د‌ر ایران تاسیس شد‌ند‌ سیاست‌های حمایتی مورد‌ تاکید‌ قرار گرفتند‌ و د‌ولت‌ها را واد‌ار به اجرای این سیاست‌ها کرد‌ند‌. آن زمان توجیه این بود‌ که صنایع نوپا نیاز به حمایت موقتی د‌ارند‌ تا پای خود‌ را محکم کنند‌ و بعد‌ به عرصه رقابت با محصولات خارجی وارد‌ شوند‌. امروزه می‌بینیم که پس از گذشت بیش از 70 سال حمایت موقتی، این صنایع هنوز نیازمند‌ حمایت هستند‌. آیا این وضعیت نشانه بیهود‌ه بود‌ن این سیاست‌ها و حتی بالاتر از آن مضر بود‌نشان نیست؟}

درس هایی از یک تحریم

^{سرژ حلیمی برگردان شهباز نخعی}

^{به نظر می آید که شکست انتخاباتی رییس جمهوری امریکا در نوامبر گذشته، او را سرحال تر کرده باشد.  او که درسال ۲۰۰۸ پیروزمندانه به کاخ سفید راه یافت و در طول دوسال نخست دوره اول ریاست جمهوری از حمایت چشمگیر دومجلس قانون گذاری برخوردار بود، از همه اینها بهره ای جز اصلاحی مختصر در نظام سلامت و کشمکش هایی کسل کننده با نمایندگان جمهوری خواهی که درپی تخریب او بودند نبرد (۱).}

 ^{درعوض، پس از آن که حزب او در انتخابات میان دوره ای با شکستی سخت روبرو شد و عمر حرفه ای سیاسی اش به پایان رسید، آقای باراک اوباما دست به چندین گزینش جسورانه زد.  ازاین جمله می توان به اعلام یک توافق مهم زیست محیطی با چین، بخشودگی ۵ میلیون مهاجران غیرقانونی و برقراری روابط دیپلوماتیک با هاوانا نام برد.  آیا دموکراسی امریکایی ایجاب می کرد که اجرای این تصمیم های معقول موکول به زمانی شود که نه ناگزیر از کسب رضایت سناتورهای دوآتشه و نه مجبور به کسب نظر لابی های ثروتمند باشد؟}

دنگیزم و اصلاحات در جمهوری خلق چین

سالار کاشانی

^{اصلاحات جمهوری خلق چین عمدتاً تحت رهبری و بر اساس ایده‌های دنگ شیائوپینگ صورت گرفته است و اصطلاح دنگیزم که حاکی از اندیشه‌های دنگ شیائوپینگ است به مجموعه‌ی اندیشه‌های دنگ در زمینه‌ی اصلاحات در چین اشاره دارد. مفاهیم مرکزی دنگیزم از این قرار است: عقیده به تقویت انگیزه‌های سود اقتصادی، بازار کنترل شده، فرهنگ و منابع ملی چین، حاکمیت کامل دولت حزب، وفاداری‌های ایدئولوژیک، ضرورت کسب فناوری‌های غربی و سرانجام ارتقای مقام بین‌المللی چین و تعبیری اعاده‌ی مقام سابق آن. (شاهنده و طاهایی، 1383: 141)}

^{اصول سازنده‌ی نظریه‌ی دنگ، از نظر جیانگ زِ مین به طور کلی چهار مورد است:}

1. ^{جستجوی حقیقت از طریق واقعیت‌ها به عنوان یک روش یا شیوه‌ی سیاسی. دنگ در سال 1978 در توضیح بیشتر این اصل مائویی گفته بود که همه‌ی سیاست‌ها باید بر اساس ارزیابی تجربه‌ها صورت گیرد.}
2. ^{تاکید بر بازسازی اقتصادی بر اساس درکی از سوسیالیزم در سطح علمی و با تاکید بر مرکزیت اصلی نیروهای تولید در مارکسیسم، که بازگشتی از مرکزیت اصل مائوئیستی نبرد طبقاتی بود}
3. ^{پاسخ به شرایط تغییر یافته‌ی جهانی، حاوی این نکته که ظهور دنگ پاسخی از سوی چین به شرایط یک سرمایه‌داری جهانی احیا شده بعد از فروپاشی شوروری است.}
4. ^{وضعیت خاص چین که عمدتاً در بحث «ساختن نظامی سوسیالیستی با ویژگی‌های چینی» متجلی شده است. (پیشین:‌156)}

^{اصلاحات صورت گرفته در جمهوری خلق چین را می‌توان در دو بعد مورد شناسایی و بررسی قرار داد: اصلاحات اقتصادی و اصلاحات سیاسی.}

 

^{اصلاحات اقتصادی}